Mihing ki puahphatna kicing hiam? ~ Dr. Ngul Khan Pau
(Matthai 12:43-45) Kum Thak ni in hanciamna thak, kibawlphatna ding gelna tawh hun i zang thei uh hi. Tua bang hanciamna, kibawlphat nopna manpha mahmah ahih hangin lungsim kikhekna ciang ahih keileh kicing zolo hi. Leitungah amau hanciamna tawh a gamtatna uh a khel mi na tam mahmah hi. Tuate in hih leitung nuntakna ciang a hamphatna bek hi. Pasian thu hanga lungsim tawng pan kikhel taktakna in vantung dong hamphatna hi. Mihing amau hanciamna tawh kikhel a om theih hangin Pasian Kha lawnna hangin kikhelte bek mah kikhelna picing kici thei hi.
Khristian kicite sungah i buaipih penpente khat pen “ka kikhel” a kam uh tawh a cih hangun amau nuntakna kikhellote ahi hi. Jesu Khris nungzui hihna lim bangmah neiloin, a kam bek uh tawh zui cihna hi. Leitung vaiah zong met theihna khempeuh pan ngah ding, vangam zong tung veve ding cih ngaihsutna tawh nungta uh hi. Jesu nungzui mite hiloin leitung deihna zui mite ahi uh hi. Tua bang mite hangin Pasian min kigensia a, Jesu Khris vangliatna leh itna mite’n telkhial thei uh hi.
Tuni in mihing kipuahphatna kicing hiam cih tawh kisai thu tawm i kikum nuam hi. Lai Siangtho siksan a i et ciangin Jesu in hih bangin na gen hi:
Mi khatpeuh sung panin dawi a kihawlkhiat khit ciangin a ten’na ding mun keuna zongin a vak kawikawi hi. Ahi zongin a ten’na ding mun a muh zawhloh ciangin, ‘Ka paikhiatnasa inn mahah ciahkik ning,’ ci hi. A hong paikik ciangin tua inn na awnglai a, kipuah siangin hoihtakin a om a mu hi. Tua ciangin va paikik a, ama sangin a siahuaizaw dawi sagih hong tun’pihin tua mipa sungah a teng uh hi. Tua ahih manin tua mipa pianzia pen a masa huna sangin a siazaw hi. Tua ahih ciangin tuhuna migilote zong hih mipa’ pianzia mah tawh kibang ding uh hi,” a ci hi.
I. MI KHEMPEUH KIKHEL DING KISAM HI
I Lai Siangtho simna mun i et ciangin dawivei mi tangthu tawh kizom hi (Aneu 22). Topa in mihing kikhel taktakte in gahpha a gah thu gen hi. Singkung pianzia a gah in kithei ci hi (Aneu 33). I lungsim sunga thu omte kigenkhia a, lungsim hoih leh hoihlo tawh kitelthei ci hi (Aneu 35). Tuhun khang gilo leh upna neilo ahih manin na lamdang muloin up theih dingin ngaihsun nawnlo uh hi (Aneu 39). Tua ahih manin mawhna tawh kizui a piang mi khempeuh kikhek ding kisam hi.
(i) Mihing sung panin dawi paikhia (Aneu 43): Tua dawi mihing sung panin bang a kicih leh paikhia hiam cih Jesu in genlo hi. Kihawlkhia maw, ahih keileh ama ut thu a pusuak maw kitheilo hi. Dawi in a nutsiat khit ciangin tua mipa in nuamtuam sa kha ding hi. A lungsim ngaihsutna zong zaang tuam kha ding hi. Ahi zongin Pasian Kha in mi a luah keileh kha giloin luah cihna hi. Na nuntakna panin hong kem hong uk mawhna Jesu sisan hangin sawpsiangna na ngah khin zo hiam? Hazatna, deihgawhna, hukna, kiphatsakna in nang tuni dong hong kem lailai hiam? Nang pumpi sung panin paikhia dingin Jesu min tawh na hawlkhia ngei hiam?
(ii) Mi pawlkhatte’n a hoihlo na pawlkhat na phiatsiang uh hi (Aneu 44): Jesu in tuapa lungsim inn kiphiatsiang, kipuahpha hi ci-in na gen hi. Amau sia leh pha theihna tawh lawm hoihlo panin kikem cih bang, ahih kei leh zu dawn tawpsan cih bang mi om thei hi. Tuate kipuahphatna manpha mahmah napi kicing zo taktaklo hi. Mihing lungsimah a hoih deihna kinei ciat hi. Tua hoih ding deihna hangin amau nuntakna ah a hoihlo pawlkhat a phiatsiang thei mite mi khangto nuam, huh ding a hoihte ahi uh hi.
Hindu biakna zui mi khat ka zumah (office) hong pai-in, “Ka nuntakna cimtak mahmah ing, office a ka gamtat dan leh inn a ka omdan kibanglo hi. Zuau kigen thei, sum golhguk kila in ki-om, inn tun ciang tate kiangah zuau gen loh ding, guktak loh ding kihilh kik zel” ci hi. Ama kiangah, “a pua lam panin kikhelna in phattuamna bangzah hiam hong pia ding hi. Ahi zongin lungsim panin kikhelna loin phattuamna taktak omlo ding hi,” ka ci hi. Nang zong bang phiatsiang ding na hanciam hiam? Zuau gen maw, mi mawhna maisak loh, kiphatsakna maw?
(iii) Mi pawlkhatte’n amau nuntakna hoihtakin lepphat sawm uh hi (Aneu 44): I Lai Siangtho in tua mipa lungsim “hoihtakin a om,” “hoihtakin kilempha” ci hi. Tua lungsim sunga nin om teng kiphiatsiang bek hiloin a sunga van omte kilempha kik hi. Tulai i lungsim sunga van omte bang hi ding hiam? Bang thupi i sa hiam? Na nuntakna piakkhiat ngam ding zah in bang na lunggulh hiam? Tua vante in na nuntakna hong lungdamsak hiam? Leitung iplahna tawh amau nuntakna kilempha mi tampi ka mu hi.
Amau nuntakna bek hiloin a siamna uh letmat (certificate) tampi zong a innsung uhah kilem dimdiamin om hi. Leitung pilna leh thubuai khawngah zattak mahmah mi kimu koikoi hi. Ahih hangin tawntung lampi ding gen theilo uh hi. “Lempha” cih thu i gen ciangin Mikang gam khawng inn leh lo, lampi leh khuate kilem dimdiamin om hi. Hi nengnung cih bang omlo hi. Ahi zongin kha nuntakna thu ah amau zong “a hawmpi” in om uh hi.
Banghang hiam cih leh Jeremiah in, “Topa aw, mihing omdan ama uk theih ahih lohna ka theita a, ama kalsuanna ding ama geltheih hilo hi,” na ci hi (10:23). America gamin a nungta Pasian nial uh a, ahih hangin “pasal leh pasal, numei leh numei kitenna” khawng tawh amau nuntakna kilepphat sawm uh hi. Paunak sungah, “Mihingte in thuman lampi hi ci-in a ngaihsutte pen sihna lampi hikha thei hi,” “Hoih hi, ci-in i ngaihsut thu khat pen sih theih nading thu na hi zawsop thei hi,” ci hi (14:12, 16:25). Pasian huhna loin ama bawlsa i nuntakna bangzah takin i lempha zongin kikhel zo taktaklo ding hi.
(iv) Mi pawlkhatte’ gamtat hoih banga kimuh ding hanciam uh hi (Aneu 44): Banghang a hih thu gen i hi hiam i cih leh a kammal “hoihtakin om” kici pen Greek pau in kosmeo hi. Tua khiatna in “kilawm dinga kizem,” “kilawm dinga kizut” cihna hi. Hih kammal Luka 21:5 “biakinn hoihin a thupi,” leh I Timoti 2:9 “numeite zong kilawm a kituak bekin kizemin kipuahin,” Mangmuhna 21:19 “tua khuapi suangmanpha namkim tawh kizem” ci-in kizang hi.
Hih pan a i theih thu in tua mipa lungsim a kiphiatsiang bek hiloin, mite muhna ah hoih leh kilawm hih theihna dingin a kilem, a kipuah, a kizem cihna hi. Mite muh dingin gamtat hoih ciang a tung mi khat kipuahphatna kicing mahmah khin zo na ci kha thei hi. Topa Jesu in tua kizem, kilem nuntakna ciang kicing na cilo hi.
II. MIMAL A KIKHEK DING HANCIAMNA KICING ZO LO HI
Biakna khawng khekin Khristian min hong pua mite kikhopna bang hong hahkat mahmah, kampau a kipan nek leh dawn hong kidawm i muh ciangin a takpi mah dingin kingaihsun thei hi. Tua bang a takpi mah a kikhel zong tampi om hi. Topa in dawi nutsiat mipa tangthu panin hong hilhnop nei hi. Tua dawi in mun keuna mun khawngah a tawlngakna ding zong hi.
Tua bang gam keuna mun dawi omna dingin ngaihsutna om hi (Siam 16:10, Isai 34:13-14). Dawi in tua munte ah tawlngakna ding mu lo hi. I phawk ding a kisam khat ahih leh dawi in tenna ding zong koikoi hi (Matt 8:28-31). Tua banga tenna ding a muh loh ciangin hong paikhiatna munah ciahkik ding ngaihsun hi. Tua dawi in a tenna inn kiphiatsiang kilem linlian a muh ciangin ama sangin a siahuaizaw dawi sagih tawh a teng dingin lutpih hi. “Teng” cih kammal Greek katoikeo panin kila hi a, “teng den ding” cihna hi.
Tua dawi in hong lutpih a siahuaizaw sagihte bang hi peuh mah ding hiam? Dr. E. Stanley Jones in ama laibu Victorious Living sungah tua dawi sagihte: tawlngak theihlohna, nopsakna bekbek lunggulhna, ama metna ding bek deihna, sum deihgawhna, angsungkhualna, kigalneihna leh kimat kithahnate in na gen hi. Mimal kikhekna kicing zolo i cihna bang hang hiam?
Khatna, a pua lam kikhekna hangin a kikhel taktak kisak khak theih hi. Zu dawndawn lai khawl ning ci a khawl lian om uh hi. Zatep hoihloh lam kiphawk ahih manin amau hanciamna tawh a khawl na om hi. Mun-awng a om ciangin a luah ding ‘deihtelna’ tawh a kikhentat kei leh a luah nuam na tam mahmah hi. A gentehna in gam khangto gamah Alcoholics Anonymous (AA) kipawlna om hi. Amau nasep zong mihing lam pan et dingin hoih mahmah cih theih hi. Ahi zongin zu dawn nawnlo dingin a kihansuahna uh ciang bek hi a, a luah ding zu sangin hoihzaw a kipiak loh ciangun cidamna lamah phatuam mahmah leh zong tawntung a dingin na phatuam khin zolo hi.
Nihna, tawlkhat zawh ciangin tua nuntakna thak cih zong bang mah hi tuan kei cih nopna hong nei uh hi. Tua ciangin a nuntak lui mah uh cihloh a kikkikna ding theilo uh hi. A luimah-ah ciahkik uh hi. Tua bang mite lungsim taak semsem in om uh hi. Nidanga a lungdampih mahmah thute uh bangmah hi tuan kei hong cita uh hi. Lamka gam khawng ka et ciangin hih din mun kitam mahmah dingin ka um hi. Camp khawng a kibawl ciangin phattuamna nei dingin kihel, tawlkhat zawh ciangin zuih neiloin nuntakna lui mahah nungta kik kitam mahmah hi. Khris nungzuihna dong tungloin amau vanpuak pawlkhat a hemkhiate a piangthak kisa kha uh hi.
Thumna, amau a hawmpi a om ahih manun kicing zo lo hi. A hawmpi nuntakna in vangliatna nei lo nuntakna hi. Tuni i thunget, i lasak, i thugente zong a hawmpi ahih ding lauhuai mahmah kasa hi. Tua hangin i nuntakna ah leitung deihgawhna khawng, midang muhdahna khawng hong kimuzaw hi. Ni khat thugen minthang C.H. Spurgeon London khuapi sungah lamsiau in pai lai, zu kham tangval khat in na hopih hi. “Spurgeon, kei nang tung panin a piangthak khat ka hi hi,” simmawh takin na ci hi. Spurgeon in, “Kei pianthaksak na hih manin hih bang phet na hi ve. Khris pianthaksak hi leteh kilamdang ding hive cin,” na ciziau hi. Eima kipuahphatna kicing zolo hi. Khris in hong khelna bek kicing ding hi.
III. MAWHNA HI LOIN PASIAN KHA LUAHNA KISAM HI
Topa Jesu in Laodisia Pawlpite kiangah, “En in, kei in kongkhak ah ding in kong ka kiu hi. Ka aw za-in kong hong honte kiangah lutin an ka nekhawm ding hi,” ci hi (Mang 3:20). Topa Jesu hong lut dingin i sap ciangin, ama tate i hih lam i theihna dingin Pasian in ama Tapa Kha Siangtho eite sungah hong tumsak hi. Tua Kha Siangtho hangin Pasian pen, “Pa aw, Pa aw,” hong cisak hi (Gal 4:6). Topa Kha Siangtho in hong luah mite i hih keileh ta taktak i hi kei ding hi. Topa in hong luah taktak leh hih Rufus Henry McDaniel in a laphuah i bang ding hi:
- Topa Jesu ka lungsungah
- Hong tum hong khawl khit phet in ah
- Tuipi kilok bang ka lungsungah khuavakna
- Thakhat in a hong tangpah hi.
Bangcih leng Pasian Kha in hong luah ding hiam? Tulai in hih dotna sangin Zomi te sungah dotna tam pen leh akidong mun penpen, “Bangcih leng hau ding ka hiam?” cih hi leh kilawm hi. Topa Jesu in nuntak tawntungna hong pia dingin hong pai ahih lam i mangngilhloh ding thupi hi. Tulai in tawntung nuntakna sangin tomcik sung hauhna kizongzaw tawh kibang hi. Van hauhna sangin leitung a neih leh lam mah kithupisimzaw tawh kibang hi.
Pasian nasemte zong vantung thupha sangin leitung thupha zongzaw kitam semsem leh kilawm hi. I zawn buaipih masa loin i mawhna buaipih masa leng i vai hong vengbaihzaw ding hi. Mawhna kisik loin Pasian thupha i lamen uh hi. Pasian sangin a thupha i deihzaw uh hi. Pasian min sum zonna in i zat khak ding kidawphuai hi. Thungetna, lasakna, thugen theih nate sum zonna in i zat ding lauhuai mahmah ding hi.
(i). Na buaina lian penpen mawhna hi. Pasian luah dingin hong bawl mite khemna hangin sihna kha in hong luah hi. David in, “Ka nu in a gil sungah hong paii tung a kipan a mawhsa ka hi hi.” ci hi. (Late 51:5). Lungsim sunga kep dingin a lauhhuai penpen mawhna hi. Maisakna na ngah kei leh na nuntakna gim mahmah ding hi. “Ka mawhna ka pulak loh ciangin sunthapai ka tautauna hangin ka pumpi a thanem hi,” ci hi (32:3). Singlamteh tungah hong sihna zong na mawhna hong maisakna ding hi. Tua hangin kipuahphatna ciang hi loin mawhmaisakna i ngah kisam hi.
(ii). Na kisap penpen Jesu Khris hi. Mihing in i thuakzawhloh na lian penpen mawhna hi. Tua mawhna lompi mah tawh nungta kawmkawmin Pasian thupha kisang thei lo hi. Sum leh pai Pasian thei lote’n sang thei mah uh hi. Ahi zongin mawhmaisak lungdamna, amah tawh kilem a lawmta bangin kikholhna mawhmaisakte bekin nei uh hi. Tua ahih manin Pasian thupha i deih leh mawhna panin suahtakna dingin Jesu zuan masa ding hi hang. Ama kiang a zuan mite khat nangawn nolh loin sang ciat ding hi. Eden huana nuntakna theigah a nek khit phetun Pasian Kha in nusia hi. Ahi zongin Jesu Khris ah tua nuntakna kingah kik hi. Topa in nang pumpi Ama biakinn hong suaksak nuam hi. Amah na kisap lam na theih a na san leh Pasian ta hihna za hong pia hi (Johan 1:12).
(iii). Na metpih penpen ding thu in Pasian hong puahphatna ahi hi. Mihing in eima hanciamna tawh siamna, sepkhiat theihna i nei hi. Mualsang tung kah zawhna, tuipi thuk sung pai theihna, gamkeu lakah nuntakna ding zongthei cih bang na om khin hi. Ahi zongin lungsim khekna ding thu ah midang kuamah in hih theilo a, a bawlpa bekin khek thei hi. Banghang hiam cihleh na nu gilsungah ama khut in hong khuituah hi (Late 139:13). Na nuntak ni ding zong ciamteh khin zo hi (Late 139:16).
Ama khut in leitung leh vantungte bawl a, nang hong bawlpa ahih manin amah bekin na kisapna hong pia thei hi. Puahphatna hiloin bawlthakna na kisam hi. Na suang lungsim mihing lungsim tawh hong kheksak thei Amah bek hi (Ez 36:26). Aman hong lawng peuhleh na kilamdang ding hi (Matt 8:3). Aman hong lawn ciangin thupha na ngah ding hi (Pian 32:25-29, Marka 10:13).
(iv). Na nuntakna man nei dingin hong bawl nuam hi. Bang hangin nungta ka hiam cih thei lo mi tampi om hi. Topa lawn mite’n amau nuntakna a hang thei uh hi. Tua hangin David in, “Bang hang hiam cih leh mun dangah ni tul khat om sangin nangma huang sungah ni khat om hoihzaw hi. Gitlohna inn sungah ka ten’ sangin ka Pasian’ inn kongcingpa ka hi nuamzaw hi,” (Late 84:10) na ci ngeu ngau hi. Topa tung panin nuntakna cingtaak ngah mite adingin amah tawh hun zatkhop khempeuh supna hi loin metna ahi hi. 1999 kumin Lamka a Khangno Khoppi-ah Sia Job Thawngno tawh ka thugen khopna hun ah la kidemna ding Khangnote aw, Topa’n hong sam cih ka phuah a sakkik tawh ka zo nuam hi.
- Nangma thupha tawh hong phungvuh nuam
- Zekai loin tu-in zuanpah in
- Ama kiangah nopna kicing om
- Na nunna lamdang suaksak ding. Rev. Dr. J.M. Ngul Khan Pau
Comment piaknop aomleh...