ASEAN: Association of Southeast Asia Nations ~ Dai Suan Khai
Apian Khiatna:
1947 Kum April in Vietnam gam Viet kumpi (Vietming) makaihna tawh Thai gam Bangkok khuapi-ah Vietnam, Laos, Combodia, Myanmar, Indonesia, Malaysia le Thailand gamte in makaipi semin Asia gam Nisuahna Khanglam teng KipawlnaASA (Association of Southeast Asia) hong phuan khia uh hi.
1947 kum November in Thailand gamuk ahi Pridi Phanomyong ukpi pen hong kiain General Phibun Sangkran ukpi hong kah ciang Asia Nisuahna Khanglam Kipawlna hong khaktan hi.
Tua bangin asawt lamteh Asia Nisuahna Khanglam gamte in zong Nisuahna, Nitumna gam thahat, thakhauh gamte (super power) galven’na (cold war) ah hong kihel tek uh ahih manin, tua kipawlna hong tamkham hi. Thailand le Philippines gamte’n nitumna gamte’ kipawlna tawh kigawm khawmin 1945 kumin Asia gam Nisuahna Khanglam Kipawlna SEATO (South East Asia Treaty Organization) ah hong kihel thei uh hi.
Vietnam gam in 1954 kumin Geneva Thukimna tawh (Genever Agreement) Vietnam gam khennih hong suak hi. Saklam Vietnam le Khanglam Vietnam ci-in gam phel 2 in hong kikhen uh hi.
1957 kumin Malaysia gam in suahtakna hong ngah khit ciang, communism lauhuainate hong phukha uh hi. 1959 January in Malaysia Prime Minister Twnku Abdul Rahman in Philippines gam Manila khuapi-ah Philippines kumpi Gracia tawh holimna nei-in communism lauhuainate Asia gam nisuahna khanglam teng kipawlin kidal nading, Asia gam nisuahna khanglam teng kilawmtakna, sumlei/ zuak theih nading thukimna lai bawl nadingin hong kithukim uh hi.
1961 July in Thailand, Malaysia, Philippines-te kihelin ASA (Association of Southeast Asia), Asia gam Nisuahna Khanglam Kipawlna, Bangkok khuapi-ah na nei uh hi. Ahi zongin Malaysia le Philippines-te’ Sabah gamkee (State) tawh kisaiin kam kinialna nei uh ahih manin kipeh kizopna haksa hong sa mahmah uh hi. 1963 ciangin Malaysia in Borneo tuikulh mun le gam hong kekin hong huam nuam ahih manin Malaysia-te gambup kipawlna pen Indonesia kumpi Sukarno in mawhzon gawp ahih manin, tua gam nih kipeh kizopna hong haksa hi. 1966 ciangin Indonesia kumpi Suharto in thuneihna hong ngah ciangin gamdang thukhunte paikhia-in Asia nisuahna khanglam gamte tawh kipawl khawma nasep ding hong kipan uh hi.
1966 January ciangin Philippines kumpi Ferdinamd Marcos in zong Malaysia gam le tangmite (ambassador) kipeh kizop theih nading hong puahpha hi. North Vietnam gam communism lauhuainate ahilo gamte khempeuh in kipawl khawmin dal nading le gam sung sumlei/sumzuakna, ci le nam, khua le tui vaite-ah kigawm khawma sep nading ngimna tawh
1967 kum August in Thailand, Bangkok khuapi-ah Indonisia, Malaysia, Philippines, Singapore le Thai gam 5 tengin ASEAN (Association of South East Asia Nations) ci-in kipawlna khatna phuang masa uh hi.
1990 kumin Nisuahna le Nitumna gamte kidemna, galven’ nading kilemna (cold war) hong man zawh ciang, communism Vietnam gam thukhunte zong hong kikhel hi. Vietnam gam communism thukhun thulet guipite ASEAN adingin alauhuai-in hong ngaihsun nawnlo uh hi. 20th century hun sunga nisuah na le nitumna gamte’ gamthu, galthu, kidemnate hun pen 21th century hong tun’teh sum lei/ zuakna le kidemnate-ah hong kilaih uh hi. Tua zawh ciang sum lei/ zuakna alunggulhna uh tawh hong kipumkhatin ASEAN kipawlna Asia nisuahna gam 10 peuhmah aphak nadingin hong hanciam uh hi. 1984 January in Brunei Darus-salem, July 28, 1995 in Vietnam, July 23, 1997 ni-in Kawlgam le Laos, 1999 April in Combodia gam cih bangin kipawlna sungah lutciat uh hi.
ASEAN: Tupna le Ngimna 3te:
Asia nisuahna khanglam teng sungah mihingte kipawl khopna phuh zawh na’ng; gamsung, tualsung sumlei/zuakna, ci le nam khangto-in kilapsang nading le pupa ngeinate kemcing thei-in kilap sangnate-ah kipawlkhop theih nading;
Sumlei/ zuakna, ci le nam ki-itna, pupa ngeina, sep le bawlte-ah khat le khat kideihsakna tawh kihuh nading;
Lokhawh, singpuakna, set tawh nasepnate-ah kigawm khawmin mapang khawm, kopkhop nading, gam khempeuh (international) vanpuakna-ah buainate entel sittelin kipawlna sungah om gamte khat le khat vaipuaknate lapsang nading cihte ahi hi.
ASEAN: Kilamdan:
ASEAN kipawlna pen zum phut a, kipawlna hilo hi. Kipawlna sungah alut gamte sung pan adawl dawla tangmi (delegate) te in vaipuak nei lel hi. ASEAN thukhunte tangtun’ theih nading, sep le bawl avaihawm dingin akipawl khawm gamte sung pan:–
Ministerial, Informal Summit, Observes, Asean Leading Committee, Special ASEAN Ministerial Meeting, Formal Summit Meeting le ASEAN Economic Ministers Meeting, cihte’ kikupnawina tawh sepkhiatna hi.
ASEAN – Association of Southeast Asia Nations
AMM – Asean Ministerial Meeting
AEM – Asean Economic Ministers Meetings
AFTA – Asean Free Trade Area
SEATO – Southeast Asia Treaty Organization
Tg. Dai Suan Khai
M.A.(Hist), Tuitum
Zomi Siamsin Magazine 2008
Comment piaknop aomleh...