Zogam Liimlang ~ Bob Tuangpi
Zomite pen Kawlgam suahtakna leh kibel pawlna gam apiankhiat nading abulpi ahi Panglong Thukimna (The Panglong Agreement, 1947) ah kihel gam phutkhia (Founding Members of Union Of Burma) gamsung minamte’ lak ah minam kician khat hihang. Tua hinapi’n tunitan gam leh minam thu ah akilawm akituak ciang dinmun khat beek (Political Entity/Political Status) bang hang neizo nailo mawk ih hiam cih abeisa ih sulnung ih etkik zel kul ding hi.
Chin State sung nangawn ah hamphatnate enleeng ei mite’ dinmun ahamsia or aginalo/aikua han lua lawmlawm maw!? Lokhawh/ ciangkang ( Stick) kipiak laitak taangtha ih kuankha den bilbel vua, sabaak, tutna panmun/moh (Carrot) kihawm teh ih ngahkha ngei kei ta leuleu hi.
Ih minam bup hamphat nading sabaakgol asemkhia/ong kipia omnai hetlo ai ve. Parliament hun 1948 – 1962 (1958 – 1960, Inn ngak kumpi Newin, 1960 election pan -1962 Military coup) kikal Pu M…leh U Nu kimeltheih mahmah U Nu in zahtakna tawh Pu… ci zawzen hi.
Pu… in Tedim gam ading sabaak gol innlam ah bang ong ciahpih tun mawk ahia? Kawlgam tangthu ah bel amin kidawk kiaukiau sam naven, Insein gallai Rangoon Govt ading India ah huhna va ngen galvan tampi ong ciahpih, Insein gal (Karen leh Kawl kumpi kidona) ah eimi leh Kachin te in zawhpih vehang, bang ahia ih lawhtak?
1962 -1964 galkap Innngak kumpi (House caretaker government) hunsung, 1964 – 1974 (Revolutionary Council, galkap thuneihna mah), 1974 – 1988 (Burma Socialist Program Party) hunsung Pu…leh Gen. Newin kithei mahmah ci naven, tua hun aa Pu… pen 1990 khit khangthak sung galkap hun aa Major General/Bogyoke level Tainghmuu (တိုင်းမှူး) kikim hi. Ih gam ih cih phadiak Tedim leh Tonzang gam ading innlam hong ciah teh bang zinpaak hong puak mawk hiam?
1988 – 2010 kikal galkap uk sung mah teh (SLORC leh SPDC) leuleu ciangin gamsung thuvanpi Gen. Khin Ngunt tawh kimeltheih a inn ah sungtum pusuak thei amaingal eimi galkap lui honkhat mah om cihanga, hite in S-1 kiang pan ih mipi nuntakna ading akisam mahmah lampi, zato, sanginn, tui leh mei cihte bang ong ngahpih kaihkhiat pih mawk uh hiam?
Gamsung Democracy ading mapanna ah hunhaksat mahmah hunlai gambup Democracy makaipinu kici tawh ih makaipi Pu… na tonkhawm tinten hinapi hunhoih tak teh agim atawl keiilo sanggam Pawite in banghang manneek hithiat mawk uh hiam?
2011 – 2020 kikal kum (10)sung gamsungah Democracy gimnam tawmtawm akizak leh kizat hun Hluttaw sung ah ei Tedim leh Tonzang pan gambup Hluttaw/Innpi dawl tung leh dawlnuai ah MP mihing (5) sinsen leh Zogam/Chin State Innpi ah MP/MLA mihing (4) ta mipi in akitusak kigawm gam leh minam avan ding MP mihing (9) koih hang a, tua sung ah 2010 – 2015 USDP in gam a uk hunsung USDP party vive MP mihing (9) lak ah mihing (2) in MP/MLA bek hilo Zogam innpi thuzekpi (Speaker) leh kumpi sung (Chin State Cabinet Minister) ah panmun limcii mahmah satanh hoih ih ngah lai uhhi.
Hih hunsung 2011 – 2015 kikal hihte in Tedim leh Tonzang ading gambup sumlom/Union budget leh Chin state Budget bang teng hong kaikhia-in ih gam leh mipi ading bang ong ciahpih peuhmah uh hiam?
Tua leh ih minam minpua Party pan MP mihing (6), NLD MP/MLA (1) leh USDP party pan MP (2) mah akigawm 2016 – 2020 kum kikal hunsung, Kawl gambup innpi/hluttaw ah MP mihing (5) mah Zomi mipi in ih tusakkik leuleu vua, Chin State Hluttaw ah MP (2) leh kumpi sung Vuangyi mihing (2) mah hih hunsungin Zomi leh Zogam vai van ding ih puakto leuleu uhhi.
Ih khuapi uh Tedim township level pan District ah ngah zawh nading, khuata akilawmte (village) khuata ukna (village tract) ah koihto ding, khuagol ukna akilawmte khuapi ( town level) ah khanto ding cihte mipi in ih lunggulh mahmah uhhi.
Tua ban ah 2014 kum gambup milip simna (2014 Census) Zomi maban zom ding phulkhia ding, Tedim leh Tonzang khuapite ah sanginn, zato leh mei/national grid (မဟာဓာတ်အားလိုင်း) ngah ding cihte ih lunggulh mahmah hi. Hihte khempeuh 2016 – 2020 kikal mipi in ih muan phadeuh minam minpua MP pawlkhatte in agamkuanna uh gambup Innpi/Hluttaw pan innlam hong ciah uh teh innlam hong tunpih takpi ding ih sa dep uhhi.
Hun hong pai totoh teh ih lametna teng ahawmpi ahihlam hong kilang hiau-in gamsung khuahun hoih zawdeuh hun kum (10) sung ih gam ading ih Zogam palai/taangmite in amawkna hong suahpih hiau mawk uhhi.
Ih theih kikkik tak teh khuakhal ciang’n, Meitei gundung aa hamham/khuangkhuang Zolengthe te mah bangin asung hawmpi Zogam palai ut lel honkhat ih neihkhak lam 2020 bei teh ih thei pan vua, mipi in lei bek mah ih siik ta hi. Hunhoih teng in hong paisan/taisan khin ta a, cik bang hun ciang hih bang hunhoih ih ngahkik peuh mah ding hiam cih kuamah in agen thei nawn takei hi.
Ih veng sanggamte’ taangpi palai MP te in pilna lam sanginnpi College leh University, Vanlengtual, Zatopi (200 bedded) leh khuatate khuapi suah/Town suah-in sabaak pipite Kawlgam bup hauhna zeekin hih kum (10) sungin tuahkhia liahliah/ziahziah lel uh a, tua teng ei mipi in ih gal et bek lel a, tua teng peuh eisung ih kitot lawh thapai lel mawk dih zen hi.
Ei kiang aa pilna sangte, zatote (Tedim, 100 bedded, Tonzang 25 bedded, nungdeuh 50 bedded ah athu akikhan cih hilimlian) leh pilna sinna sang tangtawn pek pan tan (10) ciang bek tutan kineilai tazen hi. Hihte nangawn hua taanglai Thangho pi’ khanlai aa teng mah om likliak tangial hi. Pilna sang/higher education kici College leh University cihte leitung pianzawh kimukha nailo cih ding hi.
Amimal mah kisam lua lawmlawm maw, mite tawh gamthu leh minam vai ah ih dinmun leh ngaihsutna van leh lei zaha kikhai lua deuh ahiam!
Ahizongin, Kawlgam suahtakna ngah zawh kum (73) val akhangkhang-in Zogam ah om mipite ahih leh hih sungin neilo pipi mah in ih MP leh makai cihte akhua vuah ava hawh simin alung uh nuam samlo hi diven, neih man lamhman hilo zulim pen anlim pen mah tawh na zindo uh a, ngeina lamvui kai, sialgo, bawnggo, vokgo, akgo vaidawn/uliante dawn in leivui khu liangin buai niloh den bilbel uh hi.
More: Khinkhai huai thu ~ Bob Tuangpi
Minam dangte’ zasan meh zah zongh phalo ban ah mite’ sungthu theilopi-in ava kitulmawh dep mawk midangte in hong koihna ciang khat a om lel akhangkhang haksat simin mite’molhtum leh khutzat pak (တစ်ခါသုံး) ih hih thapaih loh ding zongh pilvang, ngak leh khuadak siam-in (wait and see) hun mahmah tasam hi. Bang himawk hiam hih kum (73) val hun sungah Zogam mipi leh ih minam hamphat pih (Zomi Interest) ih lawh taak!? Liimlang enkik: Bob Tuangpi (0023082021)
Comment piaknop aomleh...