Solkha tang nuai ah Tedim khuapi (5) ~ Hau Za Cin
Tuunsung khat pan piang hi ngeingei hang e… cih la na kisa zuaizuai ta ahih manin ka niangtui hai uh tanu te kiangah ap kik khit ciang ka lutto pah uh hi. Zingsang nai 8:30am hita a, mipi hong tung kim mahmahta a, minkhum a a phual ah an leh tui a kipia ahih manin a tamzaw kimta hi. Khuasung pan amau inn ciat ah zingsang kiallap (breakfast ci bualbual zel dih hi, hih nek theihte gamdang tung Zomi te in hong angvanna uh ahih manin) a ne te zong mawtaw leh motor cycle tawh hong tung ziahziah uh a, innka ah mawtaw a dim in kigual zihziah in a ta zolo te a khanglama Sia Thang Van Lian te biakinn gei naih lam ah kiseng phot hi. Zomi mawtaw nei zong na tam a, khe tawh a pai pen a inn naite bek na hipianta hi.
Hihte khempeuh a pian theihna dingin sum leh pai leh nek ding dawn ding hong vaihawmsak pen gamdang a om Zomi te hi a, amau pumpi in hong kihel theilo uh ahih hangin Zomi leh Zogam a it man uh, Zomi leh Zogam mailam a khualna uh tawh hong mapang in na hong sem uh hi. Zomi te a ki it vanvan, Vaphual nupa banga ki it tul te hi hang.
Gamdang omte mah in sum leh pai thupha tawh nu leh pate ading mawtaw leh inn hoih nono na vaihawmsakte uh nak takpi in etlawm a, thupha tampi ngah in Pasian in hong sung lai ding hi cih ka um takpi hi. Nu leh pa leh innkuanpihte, Zolei gam nuam na khualna uh a mawkna hilo in a kimang tawntung ding nasep manpha leh kip ahi hi. Tua manin gamdang om Zomi te aw, ‘inn gua hong hah zom zelzel un’ ciin kong vaikhak nuam hi.
Tu laitak na nasepna uh bang pen minam vai hi a, politics vai hi peuhmah lo in na Zomi pihte mailam ding leh na pianna Zogam ading ahih manin ciil hetlo in mapang in; kisik hethet kei niteh. Hibang hunpha zong a ngah kikkik ding hinawn kei hang. A hun zong tom mahmahta hi. Na khua na tui ah Zomi vai nasepna dingin na sum na pai uh, na phone uh a ging lengleng thei tawh nasepna te uh a manphatna khang semsem dinga na tu na ta khangah ‘mipil, nasem hoih’ ciin hong kiciamteh lai ding hi. Tua ahih manin hih mengmeng, sem mengmeng, nawt mengmeng ni. Ni a taan lai tengin sem ni cih bangin ni 7 khawng bek omta a, Zomi leh Zogam nasia tak a a khantohna dingin a kiseptheih laitak ahi hi.
Zomi makaite in zong Zomi gamdanga omte hong mapanna om kei leh hih Zomi vai thupi pen hizah in picing zolo ding, mipi hizah kikaikhawm zolo ding, a kikaikhawm zongin zeek cing hetlo ding hi, tua manin gamdanga om i tate, i tute, i nu leh pate, i sanggamte leh i meltheih, khuapih, u leh nau khempeuh tungah lungdam mahmah hang… ci ngaungau den uh hi. Gamdang tung Zomi te thupha ding inn lam pan hong kingetsak ziahziah hi. Hih ka laigelh pen inn lamte in a tamzaw in sim kenteh, ahi zongin a pua lamate in nakpi in sim in inn lam ah hilhkik thei, puakkik thei hi hang. Tua manin Zomi leh Zogam adingin leitung kiuli pan semkhawm liailiai den ni.
Zomi lasiam TS Khai cih bangin,
“A thei nailote theisak dingin ah, Eite ann bang ki itna dingin ah, Sian in lumbang hong sung hen…”
ciin Zogam leh Zomi itna tuma kum 30 lai pek in na awiawi khinta hi.
Tuma kum 30 lai 1984 in Lamka pan Pu Gui Za Thang Guite in Lengtong Pauno lasak a hoih mahmah “Zogam Hong Paal Ding Hi,” (LENGTONG Vol.V) cih la na phuak khinta hi. Tua ahih manin Zomi leh Zogam pen tunai a piang tawm, tunai a hong kithei pan hilo in Pu Thual Zen te khang, tuama pek pan a kizangsa, Zomi khempeuh in a kiciingsa ahi hi.
A taktak in a ciil pan Zomi a hisa hi hang. Hih i gen ciang damdam in Zogam hong paalta hi cih a gen nuam i hi hi. A kum leh a hun a gen nuam hilo in, a theilote i kihilh, a thei nailote i kigen ciang a thei, a tel ihi hi a, a theizaw, a neizawte in a kisam banga sep ding i tavuan mah hi cih a gen nuam ihi hi. I sep ding bei ngeilo dinga, a hun zuiin sepzia leh sep ding hong kibehlap semsem lai ding hi.
Kisimna khit ciang Zomi te maban ding leh Zomite khantohna ding cih bangin nasep ding hong tam semsem lai ding hi. Gam leh nam a thupi semsem leh a sep ding zong tam semsem a, thupi semsem in a gah khum semsem a, zong thalawphuai semsem hi.
Kisimna Vai A Theinuamte Tawh Holimna Nasia Takin Om: GZA Khawmpi a 2veina hong tun lian leh Kawlgam bup ah kisimna a om ding vai hong ging hehu in mi tampi in banghiam cih tello in, mi tampi takin amau kin ding hilo sa in na om uh a, a semte cih bangbang hi hen a ci ziau pawl zong na om uh hih tuak hi. Tutung Zomi te khawmpi tawh kituak kha lian ahih manin Zomi makaite in zong mipi sung pan Kisimna Vai (Gambup Census vai) a tello a om khak leh ciin Dotna leh Dawnna Hun khat zong hong uh a, upmawh sangin a dong nuam leh a thei nuam na tam bilbel ahih manin gualnuam takin thu leh la kikum ziahziah thei hi.
“Kumpinu Esther kumpi inn sungah a om hangin Jews mi khempeuh kithat ding kici leh a suakta ding hiam?” cih dotna pen tu laitak a Zomi te dinmun ah kibulh kha nuam pahpah ahih manin, “Zomi khempeuh kithat ding kici leh Zomi ka hih hang Zomi in ka kiciamteh nuam kei hi cilecin na peng takpi ding hiam?” ciin mimal kim ciat kidong ni kici nuam mai hi. Zomi khempeuh lak ah a peng lo ding vive a kihih manin thutuak takin minam min dingin Zomi ci ni, Zomi ah kilomkhat ni, kigawm ni, kipumkhat ni ciin kigen khawm a, kithukim diam hi. Kuamah thutang pek omlo hi.
Tua mah bangin hih thukikupna ah hong kihel theilo khuapih tuipih te, a za nailo, a tello, a kinlo, ei tavuan ahih lam zong a thei nailo tampi omlai ahih manin kumpi in kisimna vai tangko ding a genna omsa mah bangin Zomi a thei nailo a za nailo a om leh ciin a sem ding a kuan ding a om hiam ciin a kikamteh khak bek pen a sem nuam, a kuan nuam, Zogam Tangval hong diangkhia phangphang uh hi. A sum a pai ci kei ing, ahi zongin ka hun, ka tha ka zung Zomi leh Zogam adingin pia ning ciin hong kivolunteer ziahziah uh a, minam itna hong guan Pasian in hong ompih hi ciin kiciamteh hi.
Gamdang a om Zomite aw, na khua vuah a pai uh ciang a niangtui man ding uh a, no khuate in na gelsak, na khak, na vaihawmsak thei le uh cin Zomi leh Zogam hong etlawm semsem ding hi. Kinawh mahmah leng kilap dinga, maikal ciang kiziakai ta ding hi. Tua manin hun omlai sem mengmeng ni; i sep theih om lua hi. A paite mawtaw tui thunna ding, a vaitunna ding uh niangtui leh moh man cih bang khawng zong a neu lua cih omlo hi… Khua kipawlnate, pawlpi leh beh leh phung in na ngaihsun siam ding uh lamen ing.
A kigen kha lo leh a kigen tamlo khat bel, kei ngaihsutna ah kisim ciangin Beh min gelh ding a hoih dingin ka um hi. Beh thupisakna hilo in i hihna, innkuan min ciamtehna hi a, i hihna a kipulak bek ihi hi. Zomi cih i kipulak ban ah beh min zong kiciamteh ding, minpi i gelh ciang beh min tawh kizomsak pahpah leng a hoih ding ahi hi. (Ut leh hih bel damin zong kikup theih hisam).
Minister U Khin Ye in gambup kisimna ding vai a genna ah Zomi cih bang tam gen mahmah a, thuthak saite in a dotna bang ah Zomi cih dong den uh ahih manin, “Ei Zomi te” bang cikha liang hi.
Zomi ah kiciamteh ding a patauh huailohna leh Zomi cih pen kisimpina a om kik ciangin Code No neisa in hong suak ding ahih zia U Khin Ye in a gennate Video tawh kilak ziahziah in mipite in pupipa thugente a zak uh ciang tha ngah semsem uh a, a patauhna uh bei pah hi. A tello, a theilote in tutung kisimpina pen politics sa kha in Zomi Congress for Democracy (ZCD) party te mi zonna sa kha uh hi. Tua ahihloh lam U Khin Ye thugen pan kician lua mahmah ahih manin mipi leh Hausate, Zomi makaite in tel mahmah ta uh hi. Minam leh Politics a kibatlohna a tello zong na om mawk a hih manin tuate zong limtak genpih kul a, a kigenna ciangciangah tel pahpah uh hi.
Minam ah Zomi i hih hang kitel ciangin utna peuh ah Vote kipia thei lua hi cih kilim gen mahmah. Tua pen a tellote in Zomi kici leng ZCD ah ka vote ka piak kul teitei ding cihna na sa uh hi. Tua banga mipi luvaihna dinga kamtam pawlkhat zong om cih kithei a, a mi a sa zong kithei hi. Ahi zong Zomi vive i hih manin kipulaklo phot ding hi ciin makaiten gen hi.
Zomi i hihna mah gelh ding, tua khit ciang – a ut ten ZCD ah pia ding, a ut ten NLD ah pia ding, a ut ten USDP ah pia ding; eima utna party tek ah kipia theilua hi. Tua pen Zomi sungah limtak gen na kul mawk hi. Ahang pen mipi in minam vai leh politics na khen thei nailo uh pawlkhat om ahih man hi. Piahtana om nawnkei, patauhhuai om nawn kei cihna hi!
Zomi Dam Maw ciin Kikhutlen Ziahziah: Gambup kisimna pen UNFPA (United Nations Population Fund) te tawsawnna tawh kibawl hi a, mikim in suahtakna a neihna ding, numei naupang, mi khempeuh in a kibanga cidamna, nek leh dawn zonna a neih theih nadinga a kisamte gelkholh theihna dinga kisem ahi hi. A English in:
The United Nations Population Fund (UNFPA), formerly the United Nations Fund for Population Activities, is a UN organization. The work of the UNFPA involves promotion of the right of every woman, man and child to enjoy a life of health and equal opportunity. This is done through major national and demographic surveys and with population censuses. The data generated are used to create programmes to reduce poverty and address issues concerning the rights of particular minority population groups.
Tua ahih manin lamdung khempeuh ah mipi theih dingin laidalpi kisuang kawikawi a, mi khempeuh in a min a khum ding, a diktak mah in a gelh ding, a hihna bangbang a gelh ding, tuma lamin a hihna diktak, maan tak a kigelh, kikhum kei khak leh tuhun pen a dik a maan a gelh hun khum hun hi ciin tangko kawikawi uh hi. Ei adingin i minam min Zomi cih kikhum nailo ahih manin tutung pen a hun hoih pen ahi hi. Zomi te kikhanglota a, English Colonial Government hun ah Zomi te mit hibangin keuh nailo ahih manin tuciang a kitung hi a, i hihnalopi tawh hong kiciamteh ahi hi. Tua ahih manin tuni ciangin i hihna diktak tawh a kiciam theidingin Topa in Zomite lampi hong bawlsak hi.
Behlap pakna: Den mahmah in kisimna ah a sem ding, a kuan ding sangsiate tawh ka kihokha a, amau genna ah Zomi cih gelhna ding zong patauh huai vetlo, khialh theih zong hilo, eima hihna hauzacindiktak maan tak mah a kigelh ding hi, ci uh hi. 914 = ZOMI cih atna hangin gamdang mi suahna ding omlo hi ciin hong gen phapha uh hi. Tua ahih manin lungmuang takin Zomi at ciat ding ahi hi.
Hih ni pen gambup kisimna UNO te makaihna tawh a kibawl pen Zomi te in i theihloh, i telloh omte genkhopna hun in kizanga, manpha mahmah in lawhcing mahmah hi. Zomi khawmpi leh kisimna hong kituah khak zenzen zong Zomi te adinga thupha Topa in hong piakna hi ciin kiciamteh a, i Pasian pen Zomi te Pasian hi takpi in Zomi te zong Thupha Ngah Minam hi takpi hang ciin ka ciamteh hi.
Sialsa Kum 20 Khit Ciang Ne Kik Kha:
Holimna hun leh Siate, Zomi makaite, thuthei leh mipilte kam gen kingai cim manlo in innuai lam pan Sialsa gim hong namtui viauviauta ahih manin nitak ann ne dingin anbuk lam ka kigual suk dimdem uh hi. Sialsa ka nek loh pen kum 20 valta a, ka cil phul zangzang kawmin ka kuanga buhsih khu veuveu tawh sialsa hong kithuk ding ka ngak a, ka khut bang a ling setset pian himai hi.
Ka mai a tu dimdemte lah a kuang vuah Sialsa in tutmun ngah zangzang in kei hun hong tung haklua hiam ciman phial dektak ing, ahi zongin a hun lian in ka kuang sungah Sialsa hong tun ciang, kua mah dang phawk man nawnlo in Topa tungah lungdam a kikosa ankuang lungdam takin ka um uh a, lungdam takin kum 20 ka nek nawnloh Sialsa leh Buhsih ka ne ziahziah hi. Topa ei din hoihna e!
Ka gilvah dan bel hong gen nai kei phot ningin ‘zop lai ding’ huangsungah guang zaw ni, ka lungdam. (zop lai ding) Hau Za Cin
Comment piaknop aomleh...