Pu Thawng Za Khup khekhap Panglong ah
NLD khangno(central committee) te makaihna tawh tukum Union Day ni muakna dingin mualmi political party (9)+NLD tawh Panglong, Shan State ah bawl ding cih Mandalay khuapi ah jan31-1feb,2015 kikupnawina ka neih khit uh teh tukum Union Day muakna Panglong, Shan state ah akhiatna neitakin bawl ding, tua ban ah vekpi thukimna tawh tangkona (statement) khat hawmkhia ding, tua tangkona pen president Thein Sein, Union parliament speaker Thura Shwe Man leh upper house speaker Khin Aung Myint leh Min Aung Hlaing(commander-in -chief of defence services) cih vekpi thukimna ka nei uh hi.
Kei leh lawmpa Tg. Cin Lian Khai pen I Zomi minsel party ahi Zomi Congress for Democracy (ZCD) taangmi dingin ka na kihel thei uh hi. Atungah gensa mah bangin, Mandalay thukimna (draft) teng Feb 11,2015 ni tak teh ahoih pen ding lunggulhna tawh vekpi thukimna ngahna dingin kisel ciatciat ka kikup ngiatngiat khit uh teh feb12.2015 ah tangko dingin thukimna namli ka nei thei uh hi. Tuate in (1) thumanlo 2008 thukhunpi puahphakik ding ahih kei leh athak dang Democracy piciangtawh kituak gambut thukhunpi ding khat gelhpha ding, (2)1947 kum I makaipite Panglong thukimna siksanin Union parliament in amanlang thei penin minambup makaite tawh a muibun kihona (political dialogue) aneih nading uh, (3) Federal Democratic Myanmar ahih nading gambup kumpi leh Union Parliament (pyitaungsu hluttaw) tawh kipawlin a kisaikha khempeuh (stakeholder) in khut kilenkhawm leh kamciamna khat mipi tungah amanlangtak hong piakna ding uh leh (4) gamthu leh ama hamphatna ding angetna hangin bawlsiatna leh thongkumna athuak khempeuh paulap omlo avekpi thuneite in akhahkhiat nadig uh cihte gambup thuneite tungah hanthotna leh ngetna ka nei uh hi.
(i) Union Day Hong Piankhiatna
1885 kumin Myanmar gambup British Empire khutnuai-ah kitung hi. Tua zawh kum 62 khit tak teh1947 kumin mualmi zangmi kigawm khawm, nopnate ah nuamsa khawm, haksatnate ah kipanpih khawm diamdiam ding, minam khat leh khat liangkokikimna nei ding, minam, biakna ngeina, numei pasal kideidanlo liankokikimna (national equality) ngah khawm ding, asuakta gamkhat phutkhia ding cih banah Gen. Aung San leh kawlmi makaite kiangah British prime minister Clement Atlee kalhna ahi; suahtakna na deih uh aa; mualgam leh zanggam(hills&mainlands) tawh asuakta gam(sovereign state) na ut uh leh mualmite thukimna leh khensatna ong lak in; a cih tak teh hibang gambup kibelpawl khopna ni(union day) leh suahtakna ngahna ding thubulpi hong piangkhia ahi hi.
Tua ahih manin; Shan state;Panglong khua ah mualmi makai Shan ukpite; Kachin makai Duwa te; Chin state bup taangmi dingin ei Zomi makaipi Pu Thawng Za Khup(U Thaung Za Khup;official gelhdan); Pu Hlur Hmung(Haka); Pu Kio Mang(Falam) cih mualmi makaite leh zanggam lam pan Rakhine;Mon;Bamar taangmi aitangin Gen Aung San leh makai dang tengin kamciamna thukimna ahi;kideidanlo; suahtakna kibang; liangkokikimna ding; unau khat ihih man mapang khawm;lung kikhatin mikang gamkekte khut pan suahtakna ngah ding ci’n Panglong khawmpi(Panglong conference) tungtawnin Panglong thukimna (Panglong agreement) hong nei khia uh ahi hi. Thukizom khatin; ei Zomi sungah nidang thuleng; laigelh kamging kiza thei zel khatah Panglong thukimna ah Pu Thawng Za Khup banah adangdang khat peuh in zongh letmatthuhna(suaikaihna) nei dan khong zong thuging kiza zel thei hi.Ahizongin;tutung ka va muh; ka khut tawh ka khoih;ka mit tawh ka muh Panglong mualsuangah makaipi mihing(23)minte Panglong mualsuangpi(Panglong milestone) na kigual diudeu;na kiciamteh ka mu a; Chin State taangmi pan atung ka gensa mihing thumlo peuhmah mindang ka mukha peuhmah kei hi. Pu Thawng Za Khup min leh alim(photo) mualsuangtungah na kisuang viuviau ka muh laitakin ka lungsimah nuamna leh aangtanna a kigentheilo nuamna khat ka ngah hi. Aw Topa lungdam si ung maw! Ko Zomi te Myanmar bupah mimal tam mahmah Kawlmite bang tawh liangko kikimin suahtakna ngah nang hong mapangsak zo hita teh maw! cin ka lungsimah ka paupau hi. Chin State bup taangmi pan sanggam Falam leh Hakha te bang Panglong khawmpi ah i Zomi makaipite’n na neek ngaihlua uh ahih manin na kihel kha uh hi cih thunaak kician mahmah khat pan ka theikha sawnsawn hi.
(ii) Shan State Ithuai Lua!!!
Shan state pen Myanmar ah state leh Region khempeuh lakah mun leh mual;lampi;mimal nuntakna omdan khawldan standard nei ka sa mahmah
hi. Khuahun lah ei Zogam mah bang khualum lialua cih omlo;lampite lah kei paikhakna Taungyi-AungBan-HeHo-Panglong kikal khong eilam cih thadah zanggam mun tampi takin phalo hi.Katthayar kizuut kim lel hi. Aleitang mahmah nosuah;singkung lopate amunmun;akhawk khawk;akuamkuamah po zihziah-in etlawm lua mahmah hi. Mualtung cih hang eilam bangdanin kenlak kuamlak tawm mahmah; lampite zong tang pha mahmah banah; akhuapite uh ahizong khuatate ahizongh khuamunnuam mual leh mual kikal(valley) ah khua kisatse hi. Ka lawmpa;Shan State MP(Sai Thurein Oo) hong genna ah Shan ukpi te in khua asat uh teh galvai savai;kikawmna lemthei ding ngaihsutna tawh hibangdanin khuasat uh hi;hong ci hi. Shan te zongh amau leh amau Shan kici peuhmahlo uh a;amau leh amau “Tai”kici uh hi. Ka la mawk peuh mah! mangngilh dektak ing e! Shan nungakte zong nadia lua!…
(iii) Tukum Gambup Kiteelna ah Kua Mee (vote) Piakhuai Hiam?
Kawlmangpa thu akpi in phiatnelh zel; cih ong bat kei zenzen leh tukum beikuan-in gambup kiteelna(general election)kinei kik ding hi cih; chairman of union election committee in kamciam hong piakhin ahih teh lamethuai sam hi. Tua tak teh nang leh na innkuan;innlam om ute naute in igam iminam zingvai nitakvai hong hawm ding kua itel diam? Gamsung ka zin koikoina leh minam tuamtuam;adiakin mualmi isanggamte tawh ka holimna vuah;amau aminam minsel uh amau party mah mee piaksawm tek uh hi. Tulaitak gamthu khuahun luanzia tawh kizui-in amau gamthu ah minam munlakna(national politic) tawh paisawm tek uh hi.Gambupah athahat mahmah tulaitak gam-uk USDP party(ruling party)leh NLD(opposition party) bang igamah mee(vote) pia mawk leng; kinaak sup mahmah ding hi.Abeisa kumnga sung tu-a icih sa party tuamtuam iminam party meekuang lui omlohna tawh USDP pia hihang. Abeisa kumnga leh tulaitak dinmun akilamdang hiam? Gentehna; NLD leh USDP leh ei aa loteng ipiak leh bang kisum ding cih genpak leeng; eimi hidingin tu a igen party te ah MP hong ngah phial zongh igam iminam sungah thukin haksatna(emergency case) om leh thakhat thu thudotna leh thusunna(question&proposal) nei thei pahlo uh hi; gambup amau party zumpi ah kizasak phot ding; khensatna piate(CEC) teng kikum phot ding;gambup(union level) thupiang khempeuhah koi masak ding kikum khit uh teh khensatna(decision making) piathei pan ding uh a, tua khit teh hluttaw meeting ah MP pawl in thusung thei pan ding uh hi.Mikiangah to va kaikai kul ahihi. Iminam party hileh tua bang hilo ei teng kikumsuk; manlangtak Nay Pyi Taw kitunsuk thei pahpah ahihi. Tua bek zong vai olno tak tawh kiman pah banah ideih khat kingen thei zaw hi.
Ute naute aw;i gam Myanmar bangdanin minam tuamtuam;ngeina kibanglo minam tampi teenna(multiculturalism) gamte;thucin sandan gamtat luheek kilamdangna (different beliefs&values) gamah ei mah mah in iminam tawsawn; igam ingeina icih teta; ihubit kepcing kei leh ei thu eimun ei bek mah in athei pen hihang. Iminam angvanna (national interest);minam hubitna (national security) ding vaipuak pen eiteng khempeuh liangko tungah I Pasian in hong suan hi.
Thukhupna leh thukhinkhaikikna (concluding remarks)
England gam makai kihelna in mualtungmi bup supna khat hi cin ka ngaihsun hi. 1945 kum British gam makai kiteelna ah Winston Churchill leh a party conservative in alelh uh teh British Empire sung a om gamteng suahtakna pia mengmeng ding;gam lamthak ding cih kikona tawh hong kah labour party leh a makai Clement Atlee hunah Myanmar in suahtakna kingahsuak hi. Winston Churchill in ahih leh suahtakna ngah ding kilawmnailo;suahtakna pialeng Kawlgamah sisan naisan tuibang luang ding hi cih na mukhol ahih man leh suahtakna Kawlmite tawh kipawlin hong piakhawm leh tu a idinmun ding mukhol ahih manin; suahtakna ong piaksawmnailo hi. Churchill in Kawl makaite kiangah agenna ah; no na ut vua leh no bek suahtakna la un;na cigiap hi.Tua hun laitakin ei mualtungbup pen Kawlgambup leitang ii 55% hi a; FFA(frontier areas administration) cih tawh hong makaih uh a;zanggam teng(proper Burma) cin na tuamkoih tek uh hi. Churchill in;”I want to see the British Empire preserved for a few more generations in its strength and splendour”—Kei mah in nitum ngeilo mikang ukna nuai ah om leitung gam tuamtuamte khang khat khangnih bang athahatna leh athupitna ka mu nuam lai hi…acih kammal bangin Churchill in makai semlai hileh itangthu atuam khatin kikhel thei ding hikha mah leh tua thu pen tun tangthu bek mah hong hizaw suak hi.
Tua ahih manin ute naute aw;itangthu mailamah bangci gelh ding ihiam? Mikiangah to va kaikai ding cih lungsim paikhia photphotin Panglong kiciamna atungsak ding eite khat ciat i minambup liangko tung hongtu hi. Iteel ahilo hong kipia ihihna(it is a given not our choices) iminam ikampau ibeh iphung thu tawh kigimneihna itual lungsim pan minampi to lungsimah kipumkhat hun ta hi. Kiteelna ah ka ut pepeuh pia thei ing;kei hamphatna(right)hi cikha niteh;hilua hi; suaktatak thutuamkai theihna(agree to disagree)zongh nei mah teh;tua pen mikim tungah Pasian hong piak ipianpih hamphatna(birth right) himah hi. Sannggam aw;ahizongin iminambup mailam igam mailam na mee(vote) tangkhat in ithangthu kilamdangsak thei hi. Ki pumkhatna tawh mainawt ni! Zomi Zogam mailam ading semkhawm pangkhawm hunta hi. Agelh: Bob Tuangpi
Comment piaknop aomleh...