Joseph: A tapa adinga Pasian in a tel “Pa” ~ Rev. Zam Khat Kham (Matthew1:18-25; 2:13-15, 19-23)
Thupatna: Tuni PATE NI hi. NUTE NI hong piatkhiatna thu i gen theih zel mahbangin PATE NI hong piankhiatna zong tawmkhat i gen ding hi. 1908 kum lai pek pana kibawl NUTE NI bang lo-in PATE NI bawl ding a kigen leh a kizat taktak sawt lua nai lo hi.1908 kum July kha ni 5 ni-in bel America gam West Virginia State sunga pawlpikhat ah a tua hun ma deuh, 1907 kum December kha sunga Moningah a cihna mun-a Fairmont Coal Company-te’ suangmeihol tawhna mun ah tuahsia a a si mi (pasaltingteng pisal vive) 362 te pahtawina-in thuhilhna sermon kinei hi. Khatvei bek a kizang hi a a kum kik ciangin zong kizom toto cih bang zong om nawn tuan se lo hi.
A kum kik ciang, 1909 kum ciangin Washington State sunga Spokane khua a teng, a nu-un nusia baih ahih manin a pa guakun a khansuah unau mihing 6 a pha Sonora Smart Dodd kici numei khat in nute a kipahtawi banga pate a kipahtawi nading hanciam hi. Pawlpi tuamtuam ah pai kawikawi-in hanthawn kawikawi hi. Kumpi ulian tuamtuam tawh kimu khawmin a lunggulhna pulak kawikawi hi. YMCA kipawlna leh kipawlna tuamtuamte ah zong thu gen kawikawi-in mipite hanthawn-a, ama’ hanciamna mah tawh Washington State buppi-in a kibanglian-in PATE NI bawl uh aa masapen ahi hi. 1910 kum July kha 19 ni ahi hi.
1916kumin President Wilson in Washington State in tua banga PATE NI a bawlna uh pahtawina na lak ngei a, 1924 kumin President Calvin Coolidge in state tuamtuam-a kumpi thuneite in PATE NI a bawl dinguh hanthawn hi. Ahi zongin mi tampite in NUTE NI banga PATE NI bawl ding, cih thu pen a nuih peuh uh za pian pongmawk uh a, kuamah in thupi ngaihsut taktak pha lo uh hi. Pate leh nute a kilamdanna om zek mahmah ahihna kilang hi. Kua thupi zaw, kua thupi lo zaw cihna hi lo a, kibang lo limlim ahihna uh kilang mahmah hi. Nute bel nute hi mawka pate bel pate ahi hi.
1920leh 1930 kumte in NUTE NI leh PATE NI a kibangin ni khat thu-in kibawl khawm henla NU LEH PA NI (Parents’ Day) kici leh, cih thu khawng ging sim pha mahmah ngei hi. America gam-a kipan leitung buppi ah “the Great Depression” a kici sumlei sumzuakna khempeuh siagawp-a nutak haksat mahmahna khat hong om ciangin tua thu zong hong dai kika, Leitung Galpi Nihna (World War II) hong ven ciangin gal sunga si mite (a diakdiakin pasal mah zong a tam zaw hi deuh) pahtawina neih ding leh PATE NI ci a bawlding hong ging kik hi. PATE NI taktak bel 1972 kum-a President Richard Nixon in kumpi holiday khat-a zat dingin a kipsak hi pan hi.
Bangbang ahizongin nute a thupi luat mahbangin pate zong thupi lua uh a, NUTE NI sangin a pian hun a ziakai zawk hangin a thupina neuzaw tuan lo hi.
Tuni-in nidanga ka gen ngei nai khol loh mi khat thu bulphuh-in ka gen nuam hi. Thuhilhsia tampite in zong gen mun lua khol lo ding uh hi, ci-in ka um hi. I Topa’ leitung pa Joseph thu ahi hi. Topa Zeisu pen Pasian Tapa hi a, a tawntunga om Pasian ahi hi. Ahih hangin mawhnei mite honkhia dinga leitung hong pai ciangin “pa” khat kisam hi. Mihingte nu guak tawh a piang hi lo a, pa sungpana piang cih bang zong om lo hi. Nu leh pa leitung ngeina nupa a suah ciangun “tate” cih a om thei ahi hi. Topa Zeisu bel numei leh pasal’ khaici panin mihing pianngei banga piang hi lo a, Khasiangtho in a gaisak ahi hi.
Ahi tazongin “pa” khat kisam ahih manin a Pa Pasian in “pa” khat gelsaka, mihing hizah lakah “Joseph” a kici mi lungsim hoih mahmah khat “Zeisu’ pa” a kici dingin na seh hi. Pasian’ “pa” hong hi helzen hi. Mary pen “Pasian Nu” ahih mahbangin Joseph zong ci le sa tawh kisai-in leitung ading “Pasian’ Pa” hong hi mawk hi.Mihing picing khat a suah dong a don a kem ding, a en a vak dingin nu leh pa kisam ahih manin Pasian in Mary leh Joseph a seh ahi hi. Lungkhamna leh haksatna tampi a thuak lawh phial uh zongin mihinga piang veve bel hampha mawk mahmah sam uh mataw!
A gaina leh a suahna ah Khasiangtho in gaisakin a nu-in a gil sung ah pai-a suak ahih tei hangin, a khankhiat nading, “pa” a cih ding mi khat kisam ngiat ahih manin Pasian in Joseph na tel, cih thu i ngaihsut teh pate bel i tavuan neu kei taktak mawk, cih kilang mahmah hi. Pasian takpi, Pasian Tapa taktak ahi Zeisu Khazih ading “pa” kisam hi ngiatzen hi. Nu guak tawh khang, pa guak tawh khang, cih bang i om sam hangin leitung pianzia ahi ding bang taktak bel nu lehpa mah tawh khang ding, cih hi a, nu leh pa tawh khangkhia kha-a a gol khit donguh nu leh pate in a nuntakpih laite bel leitung tuankhia mi hampha mahmahte ahi hi.
Tua ahih leh, a pil lua mahmah Pasian in (kiukiau bekmawkah, Pasian pen ‘pilmahmah’ ci bekmawk lehang), a Tapa leitung ah mihingin pianga kum 30 val a omsunga a “pa” dinga a tel Joseph a bangci mi hiam, cih en-in pate in tha lakhawm dih ni.
I. A Zi A Ta A It “PA” hi.
Joseph pen a zi leh a ta a it ngiat “pa” khat ahi hi. A masa penin a zi it lua mahmah ahihna kimu thei hi. Ngaihsun dih ve, Matthew 1: 18,19 ah, Mary gai hi, cih thu kigen mawk hi. Amau pen a minam ngeina uh tawh kizui-a zuthawl kipia-a a kidongsa uh hi hi. Jew-te ngeina ah “a kidongsa” pen ei’ ngeina a zuthawl kipiakna sangin kipzaw a, a kiteng khin tawh a kibang ahi hi. A tam zaw-in kum khat sung ki-en uh a, tua hun sungin, deih loh penin, a numei bang pasal dang khat tawh paubang kha zenzen-in gai kha zenzen leh, a pasal in khuasung upate ko pahlian-in tua nu pen mipi in suanga a denlup ding ahi hi.
Joseph in a lawmnu/zi gai, cih a zak ciangin amah peuhmah bilbel lah kisuang peuhmah lo, a lawmnu’ gai theih nadinga gamta het lo ahih manin amau ngeina bang hi lehsuanga denlup lian ding ahi hi. Ahi zongin, “Joseph pen mi lungsim hoih khat ahihmanin” a lawmnu mak sim khian lel dingin khensat hi. A lawmnu maizumsak nuamlo, ci ngiat hi. (Matthew 1:18,19) Ama’n maizumna buk khuk zaw ding, ama’n thuak ding khempeuh thuak zaw ding, a cihna hi zen hi.
Pasal khat ading a guallelh huai lua mahmah, a mindai huai lua mahmah gamtat hi a, a lawmnu it lua, ngai lua ahih manin amah mindai zaw ding, guallel suah zaw mai ding, cih a khensat ahi hi. A lawmnu a it ngiat mi hi a, ama’n a ngah khak kei leh zong phamawh lo, a lawmnu in a it a ngaih tawh tengin nuamsa lel leh, suang peuhmah-in kidenglum kei leh, a ci hi ngiatzen hi. Tua banga lungsim hoih taka a ngaihsut laitak Pasian vantungmi khat a mang sungah kilang, ci pan mawk hi (Matthew 1:20-23). Pasian in a pianziateng a gen ma pekin a lawmnu a itna tawha khensat ding banga a khensatsa ahi hi.
Leitunga ki-it kingaihna tangthu tuamtuam a kigente sangin hih Joseph kici Judah tangvalpa’ itna nasia zaw sa mai ing. Ephesians 5:25 a pasalte in zite i itding hong kihilhna ah, Khazih in pawlpi it a nuntakna a piak bangin, cih tawh a gen mahbangin Joseph in Mary it khial het lo hi.
A “tapa” Zeisu zong it hi. Ama’ sisan hi lo, ama’ ta taktak hi het lo napi-in a sunga piang tapa bang tektekin it hi. I Topa a suah zawh sawt nai het lo zan khat, vantungmi in, “Tho in, naupang leh a nu Egypt gam ah taipih inla kong gen kik mateng tua lai ah ompih in; banghang hiam cih leh Herod in naupang that nuamin a zong dingin kithawi hi” (Matthew2:13) ci-in gen biangbuang mawka, tang 14 na ah, “Joseph tho-in naupang leh anu a zan a zanin Egypt gam ah taipih hi” ci zenmawk hi. Gam tuatan zankim zankhanga khua-lal ding peuhmah baih ngei lo ding hi. Naupang Zeisu a itna kilang mahmah hi.
Pasian in a Tapa’ ading “pa” khat a tel pen bel tel khial het lo hi. Ama’ siampen nasep ahi khutsiamnasep (lettama nasep) zong hilh lai hi. Matthew 13:55 ah mite in i Topa’ thuhilhna a zak uh ciangin, “Hih pa khutsiampa Joseph’ tapa hi lo ahi hiam?” kici uh hi. Ahi zongin Mark 6:3 ah, “Hih pa, Mary’ tapa khutsiampa hi lo ahi hiam?” kici uh hi. Khutsiampa’ tapa zong hi a, a pa in hilh-in pantah ngiat ahih manin khutsiampa zong ahi hi (John 14:1 ah, tua a pa Joseph in a hilhsa khutsiamnateng mah tawh eite’ om nading inn a lamlam ahi hi. Neugen mahmah bekmawk lehang maw!)
ITimothy 5:8 ah, thu-ummi khat in ama’ innsung vak ding, tavuan la masa ding,ci-in hong kihilh hi. Pa gina khat i hih leh leitunga i tavuan lianpen bel innkuan sung vak ding, don dingin kem ding, cih mah hi mawk hi. Na khempeuh ah,bangkim-ah, Joseph bel a etteh huai denkeii hi mai hi!
II. Pasian’ Thu A Manng “Pa” hi.
Joseph in Pasian’ thu mang ngiat hi. Pasian’ sawl bangbang a kawi a mam-in mang hi. Khial ngei het lo ding hi. Khial ngei het lo pah hi, ci zaw ni. A lawmnu a tenpih ding a gen ciangin mang pah hi. Mak a sawmsa hi napi-in Pasian in sawl ahih manin lungdam takin tenpih pah hi. Nuam mahmah kha lai ding hi, a ngaih mahmah hi a, ama’ gaisak ahi lo pi-a a gai teh a lungsim hoih luat man-a mak sim khian dinga sawm hi bek ahih manin a ngaih luat a lawmnu a tenpih taktak teh lungdam khading hi. Ahi zongin, zankim zan khang, ihmut nuam mahmah-a a kikhim diaidiai laitak, tua vantungmi mah va pai-a, “Tho o. Na zi leh na ta Egypt ah tai pih o”ci-a a sawl bel baih pak lo ding hi.
Egypt i cih a khua veng khawng uh hi hetlo a, mawtaw buk sung pan mawtaw “start” a pai ziau theih lah hi lo hi. Gamla mahmah a, hau het lo uh ahih manin a zi leh a ta la maw, sakol maw, kala-oh maw(kala-oh bel nei zo kei lai unteh), tungah tuangsak leh, amah a khe tawh pai ngeungeu-a a khau a let kul lai ding hi. Kam khat beek mahmah pau lo-in lungkim lungdam takin Pasian sawl bangbang mang hi. Etteh huai lua mahmah hi!
A pai ngei het lohna mun, pai kha leng, ci-a zong a kan kholh het loh nading munah a pai dingin kisawl ahih manin Pasian’ thu a man theih nadingin Pasian a um a muang mahmah mi khat ahihna zong kilang hi. A lawmnu a tenpih cil-a kipan upna vive tawh a kalsuan mi hi a, ei, “pa” a kicite, in i etteh ding ahi hi.
Lokhomi khat om hi. A lo ah tua kum an tampi a pian kei leh a leiiba a thaangbate loh zo lo ding cih thei hi. An mai zong hoih mahmah bilbel hi. Ahi zongin zankhat thu-in huihpi nunga gial mal gol pipi kia ahih manin a lo buppi zan dikdekhi. A zingsang ciangin a tapa tawh lo en dingin va pai uh, a lo buppi tua bangaa zan dikdek lam a muh ciangin, a tapa’ ngaihsutna ah, a pa in Pasian nangawn a samsia phial dingin ngaihsun hi. A pa pen tua bang hi het lo-in “Kei ading tamkhang Suangpi, Nangma’ sung hong busak aw…” ci-in la sa hiauhiau mawk hi. Atapa pen a gol teh Pasian thugen minthang khat suaka, a gen kikna ah, “Tua ni-a ka pa’ omdan leh a lasak pen ka nuntak sung ka zak ngei sermon lakah ka mangngilh theih loh, ka lungsim ah a teng den sermon ahi hi” ci lian hi. Ngaihsut huai mahmah. I tate in Pasian i muanna hong thei ding uh hiam?
Pasian’nasem a dang khat mah in a gen ngei thu ka phawk vat hi. A khualzinna khat vuah, a zinte’ innlim ah a tawlngak laitakun a naupangte uh inntual ah kimawl uh hi. Naupang cih tak, khat leh khat kidemin, “Kei ka pa in hausapa thei,” a ci tawh, “Kei ka pa in khuasung ukpa—mayor— thei,” a ci tawh om uh hi. Pasian’nasempa’ tapa in, “Kei pa pa in Pasian thei” ci ngiaumawk hi. A pa in a zak ciangin, a paam lam-ah kiheii phei-in, a lungsim sungah thungen-a, “Topa aw, ka tapa in a khantawnin tu–a bang ci thei den leh ut lua ing, hong hehpih in,” ci hi. Pasian i theihna, Pasian i upna leh i muannate i tate in a thei ding hiam?
III. A Pil Mahmah “Pa” Hi.
A tawpna ah, Joseph pen a zi a ta a it ngiat, Pasian muanga a thu a mang ngiat “pa” ahih ban-ah a pilvang gamtat mahmah “pa” zong ahi hi. Galatians 5:15-16sung ah, “mihai bang hi lo-in mipil bangin kalsuan un, hunte gilo ahih manin hun na neih bangbang uh zatsiam un/a man nei-in zang un” ci-in hong hilh hi. Laisiangtho i et ciangin, Joseph sawtpi nungta lo mai hi leh kilawm hi. I Topa a neulaiteng a kigennate ah, Egypt gam-a a taina uh, a ciah kik uh ciangin Nazarethah a tenna uh, kum 12 a phak laitaka Jerusalem ah pawi sim-a a paina uh, cihte longal ah a pa peuhmah kigen nawn het lo ahih manin, sawtpi nungta lo-in nusiabaih kha khat hi ding hi, ci-in Laisiangtho siamte in um uh hi. I Topa a sihding laitakin a nu en-a, a it nungzuipa ahi John en-a, a nungzuipa’ tungah a nu a kep nadingin ap ngiat hi. A pa om nawn lo ahihna kilang hi.
Leitungah sawtpi a nuntak loh hangin a nuntaksung sunsun a hoihpen dingin nungta-a, a zi a ta a kep a vakna, a tate a makaihna leh a pattahnate etteh huai mahmah hi. Pasian in hun hong piak zahzah Ama’ minthan nadingin a hoihpen-a i zat ding hi a, i zi i tate’ tungah i tavuan i zawh ding ahi hi.
Zeisu guak ta-a a neih uh hi lo a, James, Joseph, Simon leh Judas kici tapa li leh tanu zong nei lai hi (Matthew 13:55; Mark 6:3). Tuate khempeuh pawlpi masa pen ahi Jerusalem pawlpi ah kihel kim uh a (Sawltak. 1:14), tuate lakah James bangte pawlpi makaipi (Sawltak. 15:13-21) suaka, Paul a pianthak khit cianga Jerusalem khua ah a pai ciangin pawlpi mungpi (pillars) banga kingaihsunte lakah Peter leh John tawh kibangin i Topa’ sanggagpa, Joseph’ tapa James zong kihel hi (Gal. 2:9; Hih James pen i Topa’ naupa ahihna Gal. 1:19 ah Paul in na gencian-a, nungzui James bel a kithat baih mahmahte lakah kihel hi, Sawltak.12:2). Tua ban-ah Laisiangtho Thuciam Thak bu 27 lakah James leh Jude laikhak a gelhte hih Joseph’ tate mah ahi hi. A pa-un limtaka a pattah tate ahi hi. A upa nung a zuite na hi uh hi.
Ute naute, pa a kici peuhmah leh a kici lai dingte in hih Joseph etteh ding hi hang. Pasian in a Tapa adinga a tel “pa” ahi hih Joseph pen mihing mah hi a, kicing khin zo het lo kha ding hi. Ahi zongin Pasian muanga a thu a mang ngiat, a zi a ta it lua mahmah a a zing a zan ci lo, a kisam banga a diang pah lianlian, a nuntak hun a sau luat khol loh hangin Pasian in a piak hun a neih bangbang a manpha-a a zang, a etteh huai mahmah “pa” ahi hi. Tu kum PATE NI in hih i Topa’ pa Joseph nuntakna tungtawnin hih thu thumte sin khawm ni, ci-in kong zawn nuam hi. Topa Pasian in thupha hongpia hen! Happy Fathers’ Day! Rev. Zam Khat Kham
Comment piaknop aomleh...