England gam le Pawlpi tangthu atom & Bloody Mary thu ~ Peter Suumpi
King Henry VIII
England gam ah protestant akip zawh nading pen hun tampi mah sawt hi. Ahang pen England gam mite pen pawlpi tung ah cihtakna aneih man le pawlpi ii thuhilhna te diksa in akiplet man uh ahihi. A kumpi uh pen Henry VIII ahi hi. Amah pen Martin Luther ii thuhilhna te azadah mahmah khat ahih ban ah sacramentu nam 7 te kepcing nading laibu khat gelh in Pope Leo X khak hi. Pope pa in zong ama ii nasepna pahtawi in upna abit nading adal pa ci in 1521 kum in tangko khia hi. Amah pen anung lam ciang in England gam aa minam te Rome tawh kikhen nading asem pa hong suak hi.
Amah pen Spain kumpa ta nu Catherine of Aragon tawh kiteng hi. Ahihang in kumpi nu ii asanggam nungak khat ahi Anne Boleyn tawh kingai hi. Anne tawh kiteng nuam ahihman in a zi neih pen thudik lo(official) hilo hi ci in tangko khia hi. Tua hun laitak pen Pope Clement VII in a-uk hun ahi hi. Catherine pen Henry ii upa ahi Arthur ii zi ahi hi. Arther asih khit ciang in alian bel siampi pa ii phalna tawh Henry VIII in Catharine atenpih ahi hi. Tu in ahihleh Henry VIII in tua phalna pen thudiklo (official hilo) ci in hong tangko khia hi. Ahang pen mi khat in a asikhin sa asanggam pa zi (meigong nu) tenpih thei lo cih pen Pawlpi thukhun ah aom mah bang in Pasian thukham ah zong pa hi ci in hong gen hi.
A lianbel siampi pa in tua thu asiangsak ding in committee khat hong phuangkhia hi. March 22, 1543 ni in alian bel siampi in Henry VIII le Catherine te ii kitenna pen thudik (official) hi ci in hong tangko hi. Tua hun in Henry le Anne te asimtham in ana kiteng khin uh hi. Tua ahihman in tua hun pan kipan Pawlpi langpan hong kipan hi. Kumpi pa in a ulian te sam in England gam sung aa om pawlpi khempeuh ah kumpipa thuneihna alian pen hi cih thu tangko sak hi. England gam aa om siadaw te le siampi te ama kumpi thuneihna tawh ama thu amang ding in kiciam sak hi.
Tua laitak in siadaw khat bek in tua kumpi pa thu langpan hi. Amah pen Rochester bishop St. John Fisher ahi hi. Ama kum pen tua hun laitak in kum 77 pha khin hi. Aman in Topa Jesu ii khui-na-omlo apuantualpi ka balkek ngam kei ding hi ci hi. Amah thong ah ki khum hi. Nakpi tak in bawlsiatna thuak hi. 1535 kum in ngawngtan in thahna thuak hi. Amah pen Pope Pius XI in 1935 kum in misiangtho suaksak hi.
Pawlpi thuzui lak pan Thomas More bang in ahangsan kua mah omlo hi. Amah pen aminthang laigelh siapi khat ahi hi. Oxford university ah Theolory le Classical education te sin hi. Ahihhang anung lam teh apa ii deihsakna tawh Law pilna hong sin hi.
Kumpi Henry hun in Thomas pen aminthang thukhen mang khat ana hi khin hi. Ama ii pilna le ama ii pilvang nate hangin kumpi huang sung ah maipha angah pa khat ahihi. Amah in gammi te tawh akisai zum nasep tampi te alet ban ah gam ii university sang te ah lecturer zong sem hi.
Kumpi Henry pawlpi sung pan ataikhiat ciang in Thomas in Kumpi pa pawlpi sung ah hong lut kik nading lampi namkim tawh hanciam hi. Atawpna ah kumpi pa ii etkhialna hong ngah hi. Tua pan in aza neihna, aneihsa alamsa khempeuh kumpi in laksak hi. A innkuan pih te zong zawngkhal tak in hong nungta hi. Phalbi sung awi ding sing nanawng amah mah in tom tawm in anuntakna hong keu mahmah hi.
1534 kum April kha in thong ah kikhum hi. Tua laitak in kumpi pa thu aman nading in thagum sawlna tawh kiciam sak uh hi. Ahihhang aman na nial veve ahihman in 1535 kum July 7 ni in ngawngtan in thahna thuak hi. Alutang pen Londan gunlei tung ah kisuang hi. 1935 kum in Pope Pius XI in misiangtho suaksak hi.
Hih bang thu te apian laitak in pawlpi in mawhpai lo in thuaklai phot hi. Kumpi Henry pen 1538 kum zong pawlpi sung pan kihawlkhia (ex –communication) nailo hi. Tua hun laitak mah in Henry in Zatih sang te khak hi. Zatih sang huang sung aa om na te zong ama ii sanggam te hawmsak hi. Pope khutnuai ah om nawn keng cih alah nading in St Augustine le St Thomas a’Becket te ii hante kalkham in aguhvui te Themes gun sung ah pai hi. Augustine pen Pope Gregory ii sawlna tawh England gam ah pawlpi phut ding (missionary) aa pai ahi hi. Thomas pen Henry II a langpan pa ahi hi.
Anne in zong kumpi pa ii maipha sawt hong mu zo lo hi. Kumpi pa in acimtak ciangin Anne angawn tan theih nading thuzong in that hi. Tua khit aa kipan zi tampi hong nei hi. Tua azi te zong Anne mah bang in anuntakna uh bei uh hi.
Mary The Catholic (Bloody Mary)
Kumpi Henry VIII pen 1547 kum in si hi. Ama kumpi za pen atapa Edward VI in hong luahto hi. Edward in England gambup pen Protestant asuah nading in nasia takin hanciamna hong nei hi. University sang te ah Protestant upna thu sinsak hi. Biakpiakna te zong Latin tang in manglai hong zang uh hi. Manglai in thungetna laibu te le missa bawlna laibu te sang hong tamzaw ta hi. Missa bawl hong phiat in upna thak hong nei uh hi. Siampi te le thuzui mi tampi in hih bang thusia huihpi hong veng ding lam-en ding ngak uh hi.
Tua mah bang in asawtlo in pawlpi langpanna huihpi hong veng hi. Tua hun pen Henry VIII le Catherine ii tanu ahi Mary in kumpi hong sep hun ahi hi. Pope pa lehdo na thukhun khempeuh hong phiat hi. Makai tampi te zong pawlpi sung ah hong ciah kik uh hi. Pope in zong kumpi Henry VIII in pawlpi apiak leitang te mipi te tung ah piakik hi. England le Rome kizopna ahoih kik nading in kumpi innkuan tawh akimel theih Cardinal Pole vaipuak kipia hi.
Na khempeuh England gam aading lemtang mahmah ta seleh Mary in Cardinal Pole ii ngaihsutna langpan in upna paikhial mite hong that hi. Protestant biakna makaipi siadaw 4 le tua siadaw te apanpih mipi 200 val khuamtung ah hen in meitawh hal lum hi. Tua akipan England gam pen pawlpi ii upna tawh hong kigamla leuleu hi. England tangthu sungah amah pen “Bloody Mary” ci in kiciamteh hi.
Kumpi nu Mary in adang khialna bawl lai hi. Tua pen ama ii sanggam akinaipih ahih Spain kumpi Philip II tawh hong kiteng hi. Hih thhu hang in gamvai buaina hong piang hi. England gammi te in Spain kumpi pa amau ii kumpi nu in atenpih lungkim lo uh hi. Spain gam pen Catholic gam ahi hi. Tua ahihman in England te in amau ii gambit nading, asuahtakna uh abit nading, Spain kumpi ii ukna nuai ah atung loh nading un Catholic pawlpi pan taikhia in Protestant pawlpi suah ding hi ci in hong ngaihsun in Protestant pawlpi mi hong suak ngei ngai uh hi. Lailet: Peter Suumpi/ Source: “အသင္းေတာ္ရာဇ၀င္” ျမန္မာဘာသာျပန္ Fr.ခင္ေမာင္ေအး
Comment piaknop aomleh...