AIDS leh Red Ribbon ~ Pau Tun Thang
AIDS bang hi peuhmah hiam? AIDS pen a sau in Acquired Immune Deficiency Syndrome ahi hi. Acquired cih ciang midang tung pana kilawhsawn cihna hi. Immune pen natna do theihna cihna ahi hi. Deficiency pen kitangsapna cihna dan in kizang thei ding hi. Syndrome cih ciang natna tuam tuam thakhat a hong tung cihna ahi hi. Tua ahihmanin AIDS pen a tom in “Taksa a natna hik lut ding do theite kitangsapna hanga natna tuam tuam hong om “ kici thei hi. Natna hik nam khat Human Immuno deficiency Virus (HIV) taksa ah lut in natna hik a do leh a that zel (Lymphocyte) a neek siat mana hong piang ahi hi.
Tua natna hikin sisan ah om mun nei in hong tam sem sem uh hi. Tuabang natna hik a neite HIV Positive kici hi. HIV hik taksa ah a lut phetin AIDS kivei hipah sam lo hi. HIV hik pen natna hik a lehdo(T-lymphocyte) ah lutin pung sem sem uh hi. Tua Lymphocyte ne sia in paikhiat san kik uh hi. Tua pan HIV hik hong tam semsem hi. Tua tawh kizuiin natna hik a lehdo te tawm tek tek hi.HIV hik a lut akipan a kum 7 na pawlah natna hik a lehdo tawm mah mah ta hi. Tua ahihmanin natna tuam tuam olsam takin hong vei uh a tua pen AIDS ahi hi. Hih natna tuam tuam te hangin dam dam in kiam tek tek in a tawpna ah sihna tun hi.
AIDS pen TB, Cancer, etc. te dan in kilatkhiatna mun tuam neih khollo hi. HIV hik taksa ah na om khin ahih manin natna dang tuam tuam a vei hi zaw hi. Gentehna in TB hik a taksa ah om khin ahihleh tua AIDS vei pen TB natna tawh a si ding hi lel hi. Tuamah bangin awmna(pneumonia) natna hik a ngah khak leh tua AIDS vei pen Pneumonia tawh a si ding hi kik hi. AIDS veite pen natna tuam tuam vei cihna hi pah hi. AIDS veite pen thazaw,ann neek limlo, khuasik bei thei lo, khua-ul luang den, sung pai, cibawk, kamsung na,vun natna tuam, vun cancer, khuh, awmna leh TB vei dan in kilang hi.Hih i gente khatpeuh dana omte muanmawh huai cihna hi.
AIDS pen HIV hik a nei te tawh lupkhawmna (sexual intercourse) pan kilawhsawn thei hi. HIV hik a nei sisan hong kipia kha leh tuapan kingah thei hi.Zatui sutna syringe leh Needle HIV hik neite tawh zangkhawm kha leeng kingah thei hi. HIV hik a nei nupi gaai ten a tate uh lawhsawn thei hi. Mulmetna, Acupuncture leh tattoo vanzat khawmna pan kilawhsawn thei hi. Liam leh AIDS tawh a site liamma nei kawmin lawng kha leng kilawhsawn thei. Muk leh kamsungah liamma om kawmin AIDS veite tawh kitawp leeng kingah thei. Sisan dang bangmah in numeite kha sima si neih (Menstrual blood) ah zong HIV hik om thei ahih manin kilawhsawn khak ding lauhuai hi. Nawitui ah HIV hik om thei ahih manin HIV hik a nei nuten a tate uh nawi piakna pan lawhsawn thei uh hi. Zun leh ek lakah zong HIV hik om thei hi. Ahizongin adangte zahin kilawhsawn lauhuai lo hi. Cil (saliva) ah zong HIV hik om thei hi tua ahihmanin kamsung liamma nei te tawh kitawpna pan kilawhsawn thei hi.
Ni tangah HIV hik saw tom zolo hi. Ahizongin mun vawtah sawtpi om thei hi. Misi innsung mun vawt (2 degree Celsius) a kikoihte sisan examna pan a sih khit uh ni 16 sung HIV hik damlai ci uh hi. Tua ahihmanin liam leh misi a buaipih peuhmahin khut tuam (glove) bulh thei le uh hoih hi.Misi te zong saphuklai (polythene) tawh tuam thei leeng hoih hi. A meel kilang thei dingin maan (Glass) zat hileh hoih hi.
HIV negative pawlkhat lakah a hik nei zong om thei ding uh hi. HIV hik ngah khit kha 2-3 pawlah antibody muhtham in om pan hi. Mi khenkhat pen kha 6 khitciang zong hi pan thei hi. A hik nei napi a antibody kimu khia nailote “Window period” kici hi. Hih hun sungin zong midangte lawhsawn thei uh hi.Numei kizuakte leh khamtheih zatui zatna pan beka HIV hik kilawhsawn hi lo hi. Ahizongin hite pan kilawhsawnna chance sang diak cihna hi zaw hi. Numei pasal mawhna (sex) pen nupa kal bekah zat ding ahi hi. A kid eek zo mah mah lo te in condom beek zat pelmawh ding ahi hi. Khamtheih zatui kisun zel ten zong pim midangte tawh ki zat taang loh ding hoih hi.
HIV hik a sisak thei, a pung ding a dal thei leh nasem thei lo dinga pawl thei ding zatui etsinna tuam tuam kinei ngei hi. A lawhcinna tamlo om mahleh lawhcing suak tak tak zo ngeilo hi. Zatui in HIV hik pen a tung teng that thei hih tuak sam hi. Ahizongin zatu zat kik ciang HIV hikte na kikhel (mutant) man uh ahihmanin zatui in nasem thei nawn lo hi. Zatui pen sawtpi zat dinga kibawl hi in side effect tampi nei hi.Tua manin AIDS zatui lawhcing zo nai tadih lo hi.
AIDS do pawl ciaptehna RED RIBBON
AIDS do pawlte ciamtehna (symbol) pen Ribbon san (Red Ribbon) ahi hi. Red Ribbon leh HIV/AIDS kizawpna a theilo khawng om kha leh cihna tawh gen a sawm ihi hi. Red Ribbon pen leitung bupah AIDS lakah pilvan a kuulzia tangko leh AIDS do pawlte ciaptehna (symbol) ahi hi. HIV hik pai kawma nuntakna hun a zangte hehpih huaizia leh huh a kuulzia pulaakna nam khat ahi hi. Kum 1991 in New York ah kizang masa hi. AIDS veite midangten neu et leh tuam bawl ding ahih tuanlohna te pulaak uh hi. AIDS veite lamah pangin a dikna uh kepbitsak zel sawm uh hi.Tua etsakna ding in ribbon san a kizang ahi hi. Red Ribbon hilhcianna tuam tuam te hih a nuaia bang ahi hi.
Itna:
A san in itna kilatsakna ahi hi. HIV hik vei a damzo nawn lo dingte hehpih leh it ding ahi hi. Itna meel a thei lo leh amau a mawhsak leh a neu et peuh ki om thei hi. Ahizongin tuabang ding hi lo hi.Itna pen amau adingin damna zatui zahin thupi hi. Itna leh ngaih a nei ten rose paksan piakna tawh itna lak uh hi. Tua mah bangin i sanggam HIV/AIDS sal a taangte tungah itna kilangsak ni.
Nuntakna:
A san pen sisan etsakna zong hi in sisan pen nuntakna ahi hi.AIDS hanga dah leh kap mi tampi om uh hi. Sihna lampi a zui tampi om uh hi. Eimi te lakah HIV hik pai ki behlap sem sem mawk hi. Nuntakna manpha mah mah ahihmanin AIDS hanga bei dingin pammaih hi.
Hehna:
A san pen hehna etsakna zong ahi hi. Mai san zah donga iki nial ciang pen heh mah mah cihna hi mawk hi. Tua mah bangin HIV tungah nakpi takin heh suah huai hi. HIV hik pen gilo mah mah hi.Tua mah dawm lo in zahtak lo a, hehpihna zong nei ngei lo hi. A zumhuai leh a na thei bang pen in mihingte susia hi. Natna gilo pen khat ahi hi. AIDS natna hangin zomi tampi sit a uh hi. A vei a si ding tampi om lai hi. A vei a kitheikhia nailo zong om ding hi.
Lauhuai:
A san pen lauhuai ciaptehna nam khat ahi hi. Motor ah dialsan a kikhai ciangin ‘hong neh kei un lauhuai hi’ cihna ahi hi. Tua ahihmanin neh luat loh pen hoihzaw mai hi. Quarry a sem ten puan san a khai ciangin lauhuai tadih cihna hi. Suang hal ding aihkeh suangtuk ding om cihna ahi hi. Galkap sungah dialsan khim te a si ngam te hiin lauhuai uh hi.
AIDS do pawlten Red Ribbon a zat ciangun,” HIV/AIDS pen lauhuai hi, maingap ding hi lo hi” cihna ahi hi. A san lam lim lim pen lauhuai cihna hizaw pian hi. Pau Tun Thang
Comment piaknop aomleh...