A taksuah Zogam leh Zolei itna ~ Awn Za Pau
Zogam Zolei itna ih cih ciangin ih mipih ih sapih Zomite itna mah ahi hi. Zomi kuateng inh it ci’n hong kidong leh it mahmah ing a ci tek vive mah ih hi kim tek ding hi. Ih lamkiatna leh ih neu lim aa ih nu ih pate tawh ih khan khiatna mun ahih manin it loh in zong a pha-mawh thu ahihi. Na nu pen bangzahta in meel sia hi ta leh leitungah na it penpen na nu mah hipen ding hi. Tua mah bangin Zogam zong Kawlgam ah a zawng penpen mun leh mihing tenna ding naleng aa kilawm lo hi tase leh mundang gam leh lei sangin ki-it zaw teitei hi.
Ih Zogam in a khangto gamte ah a om gamsa vasa ngasate leh singkung lopate kepcing nadingin a koih uh ‘National Park’ a cih ziauziau bek ding aa kilawm mun ahihi. Mihingte teentulna taktak ding aa, a uthuai hetlo mun leh gam ahihi. A hi zongin gam hoih lo gam zawng a hih nateng mah in ki-it sansan hi. Hehpi huai kisa semm in kipuah nuam semsem hi. Tua pen gam leh lei it taktakte dinhmun maan taktak ahihi.
Ciimnuai Zomite teenna Tedim, Tonzang, Cikha gam sung teng ih et ciangin gam leh lei it aa, a gam a lei a khua atui it in a puah tangtang khuate pen kei mimal theihna ciangciang ah, Tuithang, Laaitui, Heilei khuate mah hipi pen in ka um hi. Tua khuate a puah dingin a khuabup hanciamna bek hi khin lo in, tua khuate a thalawp ahanciam theih nadingin a mimal hanciamna kipiak zawhna leh a neihsa sum leh paai piakzawh hang’ vive zong ahihi.
Tuate tawh kizomin a sawt naii het loin Kaptel khua ah Zogam khuata lak ah a lian penpen leh a masa penpen anhuan theihna ding leh ansuk an-gawi theih na dong aa zat theih ding tuitha tawh meitha laakna gualzawh pawi kibawl hi.
Kaptel Hydro-power Hon Pawi
Kaptel Hydro-power hon pawi pen December 27, 2012 ni in Kaptel khua ah kinei hi. Kaptel tuitha in electric power output 100KW tha pia zo aa, a kulkulna ah transformer kici meitha hatna a uang sak semsemte kikoih in, a khuazang in (inn 600) meitaang bek hi lo in an huan nading, an-gawi nading, puansawp na ding, tuikhal koihna ding akipan inn lumsak nading dong a pia zo ding ahihi. Tua ahih manin namgim leh meilah (taksing ciim) zat hong kul nawn lo ding hi.
Singkhul dingin singhing tampi phukphuk hong kul nawn lo ding hi. An gawi set kizang ding aa sukpum tawh an suk tangtang hong kul nawn lo ding hi. Tua huhau in nupi papi a nasep uh tampi tak hong nuamtuam ding hi. Numeite hong tha maang zaw deuh ding uh aa, amau leh amau zong kipuah hun hong om in ameel asa zong hong hoih zaw pah ding hi. A inn a lo uh hong siang tho sitset zaw pah ding hi. Ni khat in nai 24 mei pai tawntung ding ahih manin, leitung bup tawh kizoptheihna internet ki-ngah tawntung thei pah ding hi.
Tua huhau in khua muhna pilna leh ahun zui aa leitung thupiang khempeuh zekai lo in khuapi sung aa omte zah mahin, tampi tak kitheih lawh pah ding hi. Mi gam mi lei leh a khua a tui enh kul nawn lo in teeng tul tading uh aa, khua leh tui hong pal lun kik ta ding hi. Sing khul dingin sing kiphuk nawn lo ahih manin singkung lopa hong nim pah dildial ding hi.
Guah tui zong maan takin hong zu ding aa, lo ah ankungte leh an guite hoih in miim pha taang pha ih la ding hi. Khal an tuuk an hoih in khawhsa kham vive ih hi tek ta ding hi. Ih gam hong nim in hong zing ding aa, gamsa ci peuhin belh dingin nuamsa in, a zu a vate zong cimang nawn lo pah ding hi. Tua ahih manin ih gam in tul nawn lo in hong no suah kik ta ding hi.
Dr James Suan Za Dong leh Azi Dr Maisie Dong
Dr Suan Za Dong pen Tedim tualsuak ahihi. A nu a pate pen Kaptel panin Tedim khuapi a na tung masa penpen Zomite lakah kihel uh aa, tua lo teng Mangkang Vuandokte leh a nasem India gam mite vive ahi uhhi. Dr Dongno zi pen YangonSente hi aa tu laitak in Australia ah tapa khat leh tanu khat tawh a innkuan in teng uhhi. Dr Dongno in Yangon ah Medical College a kah lai in tuni ciang dong aa ih silh ih ten Ciimnuai Zomi numei pasalte’ kizeemna puan (national dress) hong phuangkhia aa, February 12, 1967 Union Day ni in Yangon Kyaikkasan Ground ah a masa pen in kisilh kiteng hi.
A sangkah lai in Yangon Arts & Science University leh College /Institute a kah Zomi/Chin sang naupangte kipawlna a tuamtuamah makai in ma pang hi.Tua bek hi lo in a gol khit zawh pensen a laak khit nangawn in ih Zogam leh ih Zomi a veina tawh Kawlgam hong ciah tanghtangh aa, apianna Tedim khuapi pha loin kilehkik ngeilo hi. Ih gam sungah singkungte bei khin dektak aa om amuh ciangin, na khat peuhpeuh hih ding bawl ding kisam hi ci’n ngaihsun hi.
Kaptel khua ah hausa upate’n Tanghlui tui siangtho laak ding vaii kikuppih nuam ahih manin, Kaptel khua ah hawh dingin 2010 kumthak ni 3 ni in sam uhhi. Lam tawntungah singkung teng bei khin cih a muh ciangin, thudang gen loin singtangin tui tha tawh an huan in inn lumsak le uh singkungte hong no kik ding hi cih ngaihsutna tawh huh ding kamciam pia hi.
2010 kum kipat lamin Tuito lui panin 100KW meitha ki-ngah nadingin Kaptel khua makai ulian upate tawh vaihawmnahong nei hi. Akisam sumbulpi dingin a msa neihsa mah tawhphah in nasep hong kipan hi. Gamdang meltheihte kiang pan ahi zongin a ngahna ah huhna ngen kawikawi aa, AUD 16,000.00 (Kawlgam sum in Ks 150 lakh dektak) ngah hi.
Tua akingah sumte in a bei vekpi zah ii 25% bang hi bek aa, a tawpna ah a zi Dr Maisie in a mansiang dong akisam sum leh paai teng vaiipuak hong laksak in a kipat zawh kum 2 leh kha 8 ciangin tua tuitha tawh khua phelep mei laakna honna kinei ahihi. Hih pen Zo/Chin gamah khuazang aa anhuan theih nading ‘Tuitha’ kizang a masa pen ahihi.
Thu Khupna
Hih thu piangte ih ngaihsut phatphat kik ciangin Zomite aa’dingin a etteh taak mahmah Siavuan tuaktuak nupate ahihi. Zomi khat in mi nam dang zi a neih hangin a mipih a sapih Zomite a itna leh a deihsakna khiam tuan lo hi cih kilangh hi. Tua mah bangin mi namdang zi khat in a apasal a it huhau in a pasal mipih tuipihte tungah zong itna deihsakna a neih lam hong kilangh aa bangmah ngah kik ding lam-en het lo pi in Kawlgam sum Ks 450 lakh a khong hilhial in a sikh ahihi.
Tua ahih manin mi kim khatte’ ngaihsut bangin gamdang aa om Zomite in Zomi it lo aa taisante ahihi cih ahi zongin, mi namdang zi neite in Zo gam Zo lei Zomi a itnawn lo bang khat ding aa ih pum suat mawkmawk ding ahih loh lam tak hong phawksak hi. Kaptel Hydro-power huhau in Zomite ngaihsutna leh khua muhna zong hong tangzai sak tuam mahmah ding hi ci in upna ka nei hi. Kaptel tuimei sepkhiatna pan tha san tek in Zomite a’dingin, ataksuah sepkhiatna hong pung sak semsem ta hen… cih ka thu ngetna ahihi.
Theih Ding: Hih thului (Article) pen Kaptel khua ah tuitha tawh khuaphialep mei laakna lungdam pihna leh akisam sum bulpi a sikh Dr Dongnote nupa pahtawi nopna tawh kong luikhiat ahihi. Pu Awn Za Pau (USA)
Comment piaknop aomleh...