Zogam Khuapi Suahsakna (Urbanizing Zoland) ~ Pau Sian Lian
A phazah kician taktak lian ka theihloh hang i Zogam Tedim khua ki-ukna sungah khua nonoteng kigawm siang leh 80 val pha-in, Tongzang ahih leh 30 val dingin ka tuat hi. Tua sang tamzaw tham ding hi. Cikha lam bel tuatthei keng. Tua khuate lakah ka neu lai-a kipan nung kum ciang dong dong ka zin teng gawm leng 18 ciangbang pha khinta hi. Ka zin kawikawina lak-ah lamdangsa-in ka dot kiaukiau det khat-in bang hang peuhmah in khua omnate tawng mahmah, gamla, mualkawm, kenkawm suanglak ah kiteeng hiam cih thu hi. Khua tam, mi tawm, sum omlo cih hi mawk hi. Leitang hoih ci-in hong genuh khua om lualo hi.
Tua ahih leh bang hangin hih zahta-in kithehthang ziazua i hiam cih ka dot leh, khanglui i pu-le-pate kilem lo, kitawng, kinuak, kido, gal lau, galtai, cih thute hang hi pipen hi. Hih kilemlohna thu gen ta dih ding bel hikei-in, Zogam khantoh nading lam tampi tak sung pan ka ngaihsutteh hih ki thehthang ziazua khua neuneute limtak geelsiam-in gawmkhawm theileng cih hi mai hi. Tua hih zole hang phatuamna, hamphatna tampitak hong om kha dingin ka lamen hi.
1. Khua nonoteng khawmthei-in, milip limlim hong tam semsem leh sumbawlna phual (market) hong zai zaw ding hi. Sumzuak sumleina (trade) hong khauhpai semsem ding hi. Inn 40 a pha khua 4 kigawm leh inn 150 val hong pha ek dinga, huan pan piang mehteh mehgah ciang nangawn a kipan kizuak kileina hong khang semsem ding hi. Sumbuk zong hong tam thei ding hi. Tua lo sumbawl theih nading lampi tampi om lai-in teh.
2. Kumpi lampan, ki-ukna tawh kisai hamphatna kingah beh ding hi. Khua neuneu (village) teng gawmkhawng thei lehang khuapi-meng (sub-town) khat hongsuak-in, khuano neu khat’ ngahtheih hamphatna pan khuapi-neu khat ngahtheih hamphatnate kingah beh ding hi. Gentehna-in, milip hong tam limlim leh lampi, lei, pilna sang, zato, siavuan siamah cih bangin mipi phazah tawh kituat, khua dinmun ciangtanna tawh kituak a kipia hamphatnate hong nawh zaw deuh ding hi.
3. Gam tuamtuam pan huhna hong lutdan lemin, honlut, honzat theih hong om zaw ding hi. NGO zumte mahmah zong khua dinmun tawh kizui-in a kitusak hi-in i khua-ah mipi hong tam-in khuano pan khuapi-meng, khuapi meng pan khuapi suakto mawk lehang amau zong tua tawh kituak zum le huhnate hong pia thei pah ding uh hi. Gamdang tungsa i mipihte mahmah in zong khua-le-tui khantohna ding hong panpihnate-uh kigawm khawm theileh vai lianpipi, na lianpipi kizo khia dingin ka lamen hi.
A dang hamphatna tampi om lai dingin ka um hi. Hihteng pen ommuan in ka lungngaih khak teng hi. Khuano (village) te pan khuapi-neu (sub-town) suaksak in, tua khuapi neu hong tam sesem leh pawlkhatte khuapi taktak (town) hong suak ding hi. Tua khuapi teng gawm khawm thei lehang ki-ukna phualpi (district office), tua pan state cih nangawn kizomto thei zawdeuh ding hi.
Ngaihsut ding khat-ah, thunei’ khatpeuh pianna khua thupit bawl tuan cih omlo-in, a leitang hoihna zuidan, lampi sial lemzia cihdan tehna (criteria) hoih neih masak huai hi. Tua lo in thuzawhna peuh tawh hih ding hoihlo hi. Mipi makai, biakna maikaite le thunei zawdeuhte hih khuapi suahsakna nasep (process) limtak tel sitset masak huai hi. Khuapi suahsakna’ hamphatnate amau i telsiang sak (convince) zawh keh hong lem lo ding hi.
Hih khuate a gawmkhawm hile hang pu-lepate phuhsa khua, neihsa leitang, ka lam kiatna ci-in nusiat ding haksa kisa mahmah ding hi. Pau-le-awkaih vai, beh-le-phung vai hangin zong a teeng khawm theilo phial tampi om ding hi. Tua mun ah, i veksik-in i kibatna ahi Zeisu Khazih sungah innkuan khat hihna le Zomi ah pumkhat hihna cih dinmun kibatnate mah siksan in hanciam huai hi.
Tua bangmah-in hih pen a thu-in gen a baih hang sepna taktak lam-ah baihngial lo ding hi. Kumpi lamte mahmah zong hih urbanization lam a kiva tawm kha ding hi. Tua ahih man-in kha 1 sung in kikhin hamtang ding cihdan, sun khatthu zan khat thu-in hih biangbuang lopthop hih theih hilo-in, hih khuapi lamzia a sin taktak, a siamte tawh kum 3,5,7 planning kigin masak huai hi.
A kinusia khua a om leitang zatdan vai zong buaipi khat hong om ding hi. Kumpi-in mihau, sum nei khatpeuh zuak ziau cih bang, thautawi kipawlna khatpeuh buk tomsak cihbang, mipite’ upna tawh kituak lo biakna dangte’ sang le innmun ding peuh in a zatsim loh ding hong thupi mahmah ding hi. Pau Sian Lian
Comment piaknop aomleh...