Tuhun Zomi leh Internet ~ Awn Za Pau
Thu Patna :: Zomite ih hamphat bilbelna khat ah, internet zat dan thei peuh leng Manglai Kawllai siam ta kei leng Zolai tawh internet sungah – E mail, Viber chat/talk, G talk/ chat, Messenger, FB, Twitter, Instagram cih a kipan zat nop peuhpeuh ei lai ei pau tawh ih zang thei ziauziau hi. Ni dang in computer ngiat bek tawh kigelh thei hi ta se leh tu hun ciangin smartphone tawh deih bangbang kingah sak ta mawk uhhi. Lai gelh thei tek ih hih mah bangin midangte in na sim leh bang aci tam adik kei kha nam cih zong khual man nawnlo liangin, ih ut ih nuam in ih lungsim ngaihsut teng ih hilkhia/suukkhia ziahziah hi. Tua huhau mahin ih lai gelhte ih sim ciangin a gelhte lungsim ngaihsutna leh a lungsim puak ding kisansat thei pahpah hi. Ih cih ciangin lai khat peuh ih gelh ciangin, mot gelh pah phangphang ding hi lo a, ngaihsut mahmah masak phot ding kisam mahmah hi, cihnopna ahihi.
Na Lai Gelhte Dik Maw Dik Lo Cih En Kik Phapha In
Internet sungah lai ih gelh ciangin thu zak khat peuh maan taktak maw maan lo cih tel kanna om tum mello in ih zak peuhpeuh ih theih khak sunsun peuh ih gelh khia pahpah thei hi. Thu khat peuhpeuh ih gelh ciangin mi khat peuh ii lungnop lohna ding ahih kei leh mi hoih mi dik mi ommuang khat peuh a su kha ding ahih loh ding zong thupi hi. Bang hang hiam cih leh ih kam pau ih muk pau zatna tung tawnin ei leh ei akipholaak niloh tawh kibang a, mite in hong neu et ding leh hong pi-et ding pen ih kammal zat dan leh ih laigelhte tungah kinga gige mawk hi.
Ban ah mi khat peuh in gam leh minam a’ding deihsakna tawh thu leh la khat peuh a suahkhiat ciangin, ei mau ngaihsutna ciat gen ding leh kikup ding a hoih pen mah ahihi. Tua hi leh laisim mimal in zong thu muhna leh pilna a tuamtuam zong kingah lawh thei pah ding hi. Ahih hangin mi pawl khatte in ama ngaihsutna tawh akikeelki khak zenzen leh a thu bek tawh kisai ama muhna leh theihna gen ding kim lai, a thulu tawh kisai kuppih lo in laigelhpa mah kawk pah veva in ko cih tak in ko pah dikdek thei lai mawk uhhi. Tua ding hi zaw lo in ei ngaihsutna ih kuppih ding hi zaw gige hi. A lai gelhte maan lo lua mahmah ih sak leh zong ama va-angh a kiamsak lohna dingin, ama tung bek ngiat ah lai khak a theihsak ding hoih zaw lai hi. Hoih ih sakte mipi mai ah kipahtawi in hoih ih sak lohte ih kisim gen zawk ding ahihi. Khat leh khat kigal neihna kizahkona tawh pen khantohna lam kimanawh het lo ding cih theihsa ahihi.
Ngeina Hoih Lote
Mihing ih hih mah bangin ih omna peuhah cina lo in ki om lo a, si lo in zong ki-om lo hi. Ei Zomite in ih ci ih lu na a zato ih lup ciangin, a thu bek tawh gen lo in a zato lupna maan na dong in ih suahkhia pahpah tangtang hi. Ih sih ciangin zong siluang maan zaih in FB ah ih suaksak tangtang hi. Mi namdangte ahi ei sang a, a khangto zawte in ahi bangbang in suakkhia sak sam lo uh a, amaan hoih a sak penpen khat peuh suang zaw in hong theisak uhhi. Ei zong tua bangmah a gamta a ih zuih dingin hoih ka sa hi. Tua bang ngeina ih zatte tu hun tawh kituak kilawm nawn lo ahih manin kheel huai kipuahhuai mahmah ta hi.
Internet Zat Zia Ding Na Tanote Hilh Tangtang In
Tu hun ciangin mun khempeuhah smartphone vive tung tawnin internet vive ih zangta hi. Tua kawmkal ah ulian bek hi lo in naupang pau thei naiilo pipite in zong zang thei ta in, You Tube ahih kei leh Netflix te ensakin naucinna bang khat in ih nei liang hi. Bangmah thei naii lo naupang sangkah naii lote adingin a phatmawhhuai naii kholloh hangin naupang sangkah kipan( Pre – KG pan Middle School ) dong ih naupangte ih kepcing mahmah ding kisam hi.
Akhangto gamte ah et theih ding leh kimawlpih ding (kid games) tam lua mahmah hi. Naupang bek hi lo in a khan khinsa khangno uham a kuamah peuh tukhawm khawlkhawm ta le uh, khat leh khat kihona om meello in a cellphone vive uh tawh buai tek lel tak uhhi. Bangkua sung naleng ah zong ih tu ih tate amau lupna khantek ah computer, ipad, iphone (ie. smartphone) cih bangtek tawh kitu tengtang mawk a, innkuan sung bek na-ngawn ah, khat leh khat kizopna kikaak kigamla semsem hi. Tua ahih manin ih tu ih tate tungah thukhun kician mahmah ih neih ding kisam pha mahmah hi. Gentehna in sang kah lai sang naupangte diakdiak bang, ni khat in TV ahih kei leh computer a et hun ding ahun ciangtan sak huai mahmah hi. Kimawl hun ding, laisim hun ding, TV or internet et hun ding cih bang ‘Daily Time Table’ bawl huai pha mahmah hi.
Online ah Mi Tawh Kiho Ciangin Theihhuai
Tu hun ciangin internet tungtawn in kizopna ol lua mahmah hi. Internet tawh kizopna huhau in naupangno numeinote zol bawl in khemna athuak tampi ki omta hi. Naupangte in online ah khat leh khat kizop ding ut mahmah uhhi. A tam zaw ahih leh a innkuanpihte leh a neu lawmte bek mah tawh akiho vive ahi uhhi. Ahi zongin nute pate in na tate uh lungsim hoih lo midangte tawh a kizop khak ding na cinh na theihpih ding uh kisam mahmah hi.
Ngimna nei sa midangte a susia nuamte in internet pan na tate tawh kizop theih ding na kankan ding a, (a tam zaw text message, chat rooms, leh social networking sites) te sung pan kizop theihna dingin na zolzol na heelheel ding uhhi. Hih bang mite in amah hihna taktak hong kilangh sak lo in na up na muan theihtheih dingin hong khem ding uhhi. A maute in na lau theihtheih na ding leh tua bang lau theihtheihna dingin hong khem bawl zel ding hi. Na lau takpi tuak ciangin nang tawh kinaii theihtheihna dingin hong kuppih ding hi. A sawt ciangin a mau gen nop bangbang gen in hong khemkhem ding hi. Amaute in nang tawh kizopna pen kuamah peuhmah gen loh ding leh, na gen khak leh zong nang a’dingin lauhuai mahmah ding cih bang in hong lauthawng sak ding hi. Na kizopna uh hong tam semsem ciangin, maan tuamtuam hong khak ding a, naupangte kiangah zong a maan na ngen ding uhhi. Tua bang a kizopna a khantoh ciangin a mi mahmah maitang kimu a kiho dingin hong kunh hong dong ding uhhi.
Bang Phamawh A Hi Hiam?
Mi bawlsia theite in na naupangte bang ci zol a bang ci khem cih pen na naupangte in a tuah khak lohna ding in na thu hilh den ding kisam mahmah hi. Tu laitak a, a kum zah kum 6 pan kum 10 a phak laitak ciangdongin online ah kuamah tawh kiho lo ding cih na gen ding banah, kuate nam bek tawh kiho thei ding cih a kipan a zuih ding thu kham na bawl kul ding hi. Tan 4 tungsiahte leuleu ciangin, a tung a thute kicing tak in hilh khin peuh lecin tawm khat suakta zaw deuh in kikoih thei ding hi.
Ngaihsut Theih Ding A Kicite
Na innkuan sung uah internet zat ciangin gamtat dan ding kikum un. Online ah messaging leh chatting tawh kisai akilawm a kituak ding thukhun khat bawl in bulphuh in la, tua zuih ding thu khun kibawlna pen, hong susia thei mi hoihlote tawh na kipelh theihna ding a kibawl hi ci in gen phapha in. Amau sang a, a u zaw sanggamte a om leh zong amau lakah kihel sak nuam mahmah ding hi teh. Banghang hiam cih online tawh kisai zat dan ding amau na makaih leh a nau zaw te in hong zui thei pah ding uh ahihi.
Kuate Bek Tawh Kiho Thei Cih Bulphuh In
Internet sungah kilawmta nuam a hong kun hong hopih zong tam thei mahmah hi. Tuate lak ah ih theih cian loh ih theih ngei lohpipite zong hong kihel hi. Tua ahih manin ih theih taktak loh ih tel taktak lohte kilawmtat ding ngaihsun masa lo in san ziauziau huai lo hi. A diakdiak khangno lai naupang note a kihopihte pen, na naupangte kitheihpih mahmah khitsate, a lawmte leh a innkuanpihte cih bang hi leh bek hoih hi.
Bang Thulu Tawh Kisai Kikum Thei Ding Cih Ciangtanna Nei In
Online ah naupangnote in amau tawh kituak lo, a lung a nuam sak lo dotna a tuamtuam a ngah khak leh dawn sak vet loh ding ahihi. Na tano in ama khan-gual lawm leh gualte tawh ahi zongin, a muanhuai uham khinsa (adult) tawh lungmuang tak a thu a gen ahi dingin bawl in.
Online ah mi khem nuam mi zol nuam ahih kei leh a kilawm a kituak lo muanmawhhuai khat peuh hong om leh, na tanote in ama sang a uzaw a muanhuai uhamsate dong masa leh mite khemna thuak lo in haksatna zong tuak kha lo pah ding hi. Ban ah na tanote computer et ding phal lo biikbeek/bekbak kei in. Naupangnote in online pan haksatna (problem) khat peuh tuak leh computer na zat sak nawn loh ding lau in bangmah hong ko kik lo zaw bung leh ding uhhi.
Kidop Ding
Na tanote kiangah nang leh na innkuan tawh kisai kitheihpih ngei lohte tung ah gen ding ahih loh lam phawk sak kikkik in. Naupangnote in online ah, amau min, a address, a sangkahna, a phone nambat, email, amau a hih lam a kitheisak ding maan leh adang a tuamtuamte kuamah tungah piak sak loh ding ahihi.
Khaktan, Thukin Lo (keh) Nusia
Naupangnote a tam zaw in nu leh pa leh siate thu hilhna tung tawnin a deihhuai lo mite tawh kizopna, khaktanin phiat siang leng hoih ding cih a thu in thei kim ciat uhhi. A zuih ciat takpi nadingin amaute thukim leh san theih taktak ciangdong thu hilh phapha in. Hong zuih khit zawh ciangin tua dan a zat suaksuak dingin hanthawn in.
Na Naupangte Om Dan Encik Giugiau In
Na naupangno pen kuamah tawh kiho nuam lo, hong kinaii om nuam lo, online ah tu niloh ahih kei leh khat peuh a selsel tawh akibang hiam? Naupang note online pan a kilawm kituak lo a online tawh kizopna a neih uh ciangin, a tung a bangin a om dan in hong lak khol hi. Nang theih ding a, a deih loh online tawh kizopnate a sel sim nuam zong hi thei hi. Tua bang dan a na muh leh lim tak in dong in. Banghang hiam cih leh lungsim sia lungsim hoih lote tawh akizop ding a lauhuai bek hi lo in, kum cing nai lo (under 18)te muh sak huai lo et sak huai lo liim a tuamtuam zong om ahih manin, tuate tawh akisawh khak loh ding thupi mahmah hi.
E Mail Tawh Kizopna ah Theihhuai Thute
Laimal gawm man lo, kam thak kam kizang ngeilote (slang), leh a bei thei lo ngaihsutnate text message leh email te ah kikhahkhah ta leh phamawh kisa khollo thei hi. Message maan mahmah tawh naupangte gelhsak lecin bang hong ci hiam? A ngah a sim dingte tawh kituak in bangci gelh ding cih amau a thei uhhiam? A ngah ding a sim dingte tawh kizui in laigelh dan na siamna dingin na sin masak ding uh ahihi. Naupangte in a email gelh dingte thupitna tawh kizui in, kammal hoih nono tel in gelh ding uh hi. Tua hi leh a ngahte in amah pen zahtak bawl in, thuh kik a kul leh hoih tak pha tak in thukkik ding uhhi. E mail ngah ding pa/nu leh bang thu huhau a e mail khak ding cih na tate in ngaihsun masa hen cih hanthawn in. Na kitheihpih ngei lohte na khak ciangin kam hoih kam zol theithei in gelh lecin khat leh khat kizahtakna piang sak hi.
Na Gennop Atom Theithei In Gelh in
Mi pawl khatte in e mail a khak ciangin a sau theithei in gelh deudau thei hi. Na gen nop thute a tom theithei in gelh in.
A Maii Tekhtekh ah Na Gen Theih Dingte Bek Mah Email ah Gelh In
Naupangte in e mail a khak ciangin a khakpa mai tekhtekh ah kam tawh a gen theih pah lian ding bangin gelh ding uhhi.
Zat Loh a Phamawh Ahih Kei Leh Laimal Gol (uppercase letter) Vive Zang Kei In
Otna kuutnate bek ah (uppercase letter) a kizang hi. Na thupi ngaihsutna taktakte lobuang ah zang peuhmah kei in.
Na Laigelh Sate En Kik Phapha In
E mail a khak ma in spelling, grammar, punctuation, format cihte maan maw maan lo cih
et phapha ding phawk kik sak in.
Maitaina, Tha Ngahnate Lai Tawh Gelhhuai Maw Gelhhuai Lo Cih Nngaihsun Masa In
Kimuh theih loh leh akizak theih loh hangin nui kawm hiauhuau a hi zongin lamdang saknate ahi zongin, na cihnopnate na khakpa theih dingin lai tawh kigelh thei hi. Ahi zongin email thupite ah tua bang a gelh ding kilawm lo hi.
Thu Khupna
Mai lamah internet zat dan pen tuhun tu laitak sangin kilim zat semsem zaw ding a, a zang mi mal zong hong tam semsem ding hi. Mi a tam semsem mah bangin mi hoih leh mi hoih lo zong hong tam semsem ding cih gen thuah a kul nawn kei hi. Tua ahih manin nute pate leh sang a ih siapa/sianute inh hih thu tawh kisai in, thupi ngaihsut in nungsang ciang a, ih gam leh lei a makai ding ih tu ih tate’ inh kim leh pam suksiat theihna pan kidal kholh masak theih ciat ding kisam mahmah hi. Khangnote’ lungsim picinna ding leh amau leh a mau inh a khuasak theihna dingin, ih inn tek pan ahi zongin sang pan ahi zongin, hih internet tawh kisai ahoih lam bek a ih zat theih kim ciat ding ih gen ih theihsak kim ciat ding, a kua mah tek ii vaiipuak lian penpen khat hi cih kong phawk sak nuam hi. Pu Awn Za Pau
Comment piaknop aomleh...