Mizoram ah I min in thupha ngahlo ~ Pau Tun Thang
Mizoramah i sanggam Lusei ten a kam un “Unau vive hi hang” hong ci mah le uh a takin hong tuam ngaihsut mah mah veve mawk uh ei guai. A thu in kamsiam zawzen napi un a takin hong deidan mawk uh hi. Mizoram Zosuan a tuam tuam te lak pan in zong ei zomi aki ci phadiak te hong haza uh hi. Lusei ahi lo veve te lak pan Hmar, Pawi etc. te khawng unau ngaihsut zaw uh hi. Bang hang hiam cih leh amau tawh a pau uh leh a min a puam mah mah uh zong kibang zaw hi. Eimi minah a tawpah “a” leh “i” om lo ahihmanin hmingbul(min bul/tawng) ci se uh hi. Tua dan min lim lim pen mizo dan in sangzo lo in “zo hnahthlak aihkeh mizo II” ci ziau mawk uh hi.
A min tawpah ‘a’ leh’i’ a koih leh Lusei pau siam taka zang te bek mizo dingin ngaihsun kha uh hi. Min tawp ah ‘a’ leh ‘i’ a koih lo te pen lamdangsa uh hi. Zong a theihcian ma un neu ngaihsut nuam pian pongmawk uh hi. Khatvei Govt. Hrangbana Collge a ka kah lai in Lusei nungak nih in ka min en in a tawpah “a’ koih lo ka hihmanin lamdang sa in “a va mak ve” ci in ki nuihsan tazen uh hi. Vial aw, ciin kei zong laisim hanciam to ka hihmanin a nung ciang home assignment hong etteh nuam in buai zawzen kik uh hi. Hong theihcian ma un i min lim lim pan in hong thusim lo pah mawk uh hi. Tutadih in i min in vang nei lo in thupha ngah nai hetlo hi.
Tuma in zomipih Paite leh Kuki namte hong kido uh hi. Tua lai in Lusei leh Zosuan nam tuam tuam ten Kuki lam panpih nuam zaw pian dektak khat in om uh hi. Khasiat huai mah mah sa ing. Tua lai in Zomi hong gum ngam tak tak tam lo hi. Sanggam pawlkhat Manipur pan Mizoram ah hong galtaai uh hi. Kumpi in a min in a don tensam hangin lam-et bang zo lo hi. Tua lai taka Mizoram pan a hong Galtai Paite te Aizawl DC in Inner Line Permit(ILP) bawl dingin thupia hi.
ILP pen a tak takin ci leeng zang gama om vaite tung bek a zat ding hi. Tua ahihmanin Paite National Council (PNC) makai ten National Human Rights Commission(NHRC) kiangah va gen uh hi. Tuaciangin Mizoram kumpi in a thusuah zuuk kik pan hi. Tua khitciangin Assam ah Hmar leh Dimasa hong kido uh hi. Hmar te Mizoramah hong gaaltai tak ciangun kumpi bek tham lo in Mizo kipawlna a tuam tuam ten tua galtai te adingin donation khawn uh hi. Tua dan in hong deidan zia uh.
Mizoram ah nam tuam tuam ten Demand kibawl ngei ciat hi. I theihsa mah bangin tua demand te a tamzaw a lawhcing hi phial ta hi. Ahizongin Paite te demand khatpeuh pen kithudon lo tawntung hi. A district Council liana hi kei zongin a gam mi khat ihih mah bangin Radio Programe khawng hong nei sak le uh kilawm hi. I festival te khawng state kumpi in hong recognise sak le uh ki lungdam mah mah ding hi. Ahizongin tua i lungdamna ding thu te thei napi in gamta nuam lo uh hi.
Mizoram ah Kawlgam mi ten mawhna a bawl ciangun Paite bek ding sa kha uh hi. A tak tak in ci leeng pawi leh khalkha te khawngin mawhna bawl zo zaw uh hi. Eimi aki man khat a om ciangin ama min, khua min leh nu leh pa min natawm in zasak in a mualpho thei bang pen dingin pulaak uh hi. Amau lam aki mat ciangin lah tua cih lo zel uh hi. Eimi te minphatna lam sang a thei kha phial uh zongin media ah pulaak nuam ngei lo uh hi. A sia lam bek bek in hong thangsak nuam tawntung uh hi. Tua manin ki minsia ngitnget mah hi.
Eimi te i khantoh khak ding hong haza uh hi. Amau deih dan ah bel Mizoram sunga teeng khempeuh in amau aituam pau mangngilh liangin Lusei pau zui ding hi mawk hi. Tua khawng huhau in zong Mizoram sungah eipau tawh Pasian biakna ding khia hak hi. Mizoram sungah Zokam tawh Pasian aki biak tak tak pen kum 50 zong pha nai lo mai thei hi. I nam khantoh na ding ngaihsutna tawh pawl khat peuh aki phuh sawm ciangin dal theih bangin hong dal tawn tung uh hi. Tua manin Mizoram a zomi ten minam veina lamah ki khanglo hak tuam hi.
Mizoram sungah Lusei ten amau tawh kipawl khawm theih ding hah gen mah mah uh hi. Ki tuam lak lo ding mizo vive hi hang cipong sam uh hi. Ahizongin mundangah a om ciangun i zosuanpih amau sanga tamzaw te bel nuam tuam lo uh hi. A tawm uh hangin kuamah kipawlpih nuam tuan lo uh hi. Amau leh amau in kipawlna phuan tawm ngiat uh hi. Mizoram buai lai in Lusei tampi Kawlgam ah lut uh hi. Sagaing Division huam sung dainawl lamah ki busa uh hi. Tua lai in dainawl himah leh tun munhoih a ngah uh suak hi.
Kawlgam ah amau sanga tamzaw Zo hnahthlak a hi veve Falam, Haka, Tedim te a kipawlpih uh hia le? Kipawlpih lo bek tham lo in Chin zong kici nuam lo uh a, Mizo kumpi recognise sak nuam uh hi. Ahizongin mi 50,000 pha zo nai lo ahihman un a ngetna uh lawhcing zo nai lo hi. Kum 2015 ciang minam min khel theihna hun kihong ding ahihmanin lungdam mah mah ding uh hi. Amau bangin ei zong lungdam hang. Tua hun ciang zomi kici kim ciat ni.
Manipur ah zong Lusei 10,000 val deuh bek om uh hi. Ahizongin zohnahthlak nam lianzaw Hmar, Kuki, Paite bel nuam tuan lo uh hi. Amau mah in kipawlna phuan tawm uh hi. Nam adingin hanciam takin nasem uh hi. Tun a lai bang un Manipur University ah B.A dongin kisin thei ta hi. Tun Gangte nam bang Mizo ah kipia khin uh hi. I zomi pih pawlkhat in zong Mizo ah hong kipiak san khak ding uh lauhuai. Tripura ah zong Jampui Hills ah Luseite om uh hi. Amau sanga tamzaw Zosuan dang Darlong, Halam etc. te kipawlpih tuan lo uh hi. Mizoramah unification a gen gen mawk uh hang amau lusei pau leh ngeina kizuih pih leh a ut man bek uh hi.
Mizoram state kumpi nuai lut zawh na ding eimi min tawh baih het lo hi. Siamna kibang veve pen i min hangin hong nawl khin khin uh hi. Mizoram kumpi in Technical Institution pawlkhat ah quota nei hi. Eimi te adingin tua quota ngah na ding baih lo hi. A pil leh siam tungtuang topten khawng a kidawkzo te bel pai ngam sam lo uh hi. Tua hi lo a nautaang ah bel amau mi mah deihsak zaw tham uh hi. Hih technical entrance tungtangah a lungkim lo om kiu kiu hi. Kumpi nasep lakna ah zong lutbaih lo hi.
Nepali te bang Mizoram Public Service Commission khawngah a exam ciang un written ah hoih mah mah tase leh interview ah kiasak nuam uh hi. Mizoram University ah Vice Chancellor mizo ahih khit bang namdangte adingin lut hak tuam kici hi. Tuma lama Faculty a lak lai un zong eimi khat USA ah zong kum sagih phial a sem khin khat in zong va apply hi. A ngen khempeuh lakah amah ki fit pen hi. Ahizongin amah cing lo in luseite mah cing veve hi. A min pan Mizo(Lusei) ahihlohna kilang mawk ahihciang a. Ahizongin lungkiat lama lak ding hi lo a mi sanga siamzaw dinga hanciam zawk ding ahi hi.
Mizoramah i min hang in ettuamna, deidanna ki ngah in hong ki deihsak lo hi. I zomipih pawlkhat in lusei min a phuah ziau uh zong mawhsak huai khin lo hi. Mi khen khat ten a mizo thei thei dingin gelhsuk lel uh hi. Mizote lakah i tuitum theih nangin zong kitangsam takpi mai hi. Suan Ngaih Kham bang ahihleh S. Ngaihkhama cih khawng leh Dal Khan Thang bang ahihleh D. K Thanga cih dan in a lusei min thei thei dingin kibawltawm zen hi. Nidanga MLA hong ki candidate sia Dal Go Nang khawng bang a min lusei min khat hi mawk leh vote tampi mu kha ding hi. I min in thupha ngahzo nai lo mawk hi. A khasiat huai mah mah thu khat hi.
I min in thupha a ngah theih nangin mikim in panlak kuul hi. A hoih lam in zomi min kilatsak zawh sawm ding hi hang. Thukhat ah mi laka kidawk a minpha sun sun in i nam zumpih mawk uh hi. Tua banga i hihna i zumpih ciang miten a guukin hong neumuh zaw uh hi. I zomi min mah thupi sak ding hihang. Aizawl ah sang ka kah lai in ka clerk te un ka min tawpah’a’ na koihsak thei zel uh hi. Ahizongin ka phiat kiksak ciat ciat zel hi. Kawlgam pana hong zin te zong Lusei min hong kiphuah tawm se kei un. Lawh(pronounce) haksa ding uh cih khual ding hi zen zen lo hi. Min tuam tuam kiphuak lo in lungsim kiptak in om zaw ta ni.
I min in thupha a ngah theih nangin a hoih lamah zomi min a tam thei thei a kilat kuul hi. Mizoram media ah iki lat sun sun ciang bike gu, zatui zuak cihpeuh ahih ciangin min hong neumuh lo thei sam lo hi. Tua ahihmanin lungsim kip nei in a hoih lamah i min sek ni. I sep i bawlna peuh ah mi citak, mi thanuam leh mi lawhcing tam lehang i min hong hoih ding hi. Thukhatah mi khutnuai a nasem mi ompih kitam lua in tuaman in zong hong mu neu uh hi. Mizoram ah eimi leh vaite hong ki etneu na pen nasep niam i tam luat man hi.
Tua ahihmanin i lungsim sangsak in mi khutnuai nasepna pan paikhiat sawm zaw ni. Eima khe tawh din zawh sawm ding thupi zaw hi. Kumpi nasem kibehlap sem sem in tampi om leeng imin hoih tuam ding hi. Kumpi nasep bek lo zong Mizoram(India) a min phasak zomi minpua tam sem sem lehang i min pha ding hi. Tuaciangin i sanggam lusei ten mizo hiteh ci in hong pawlbawl ding hi. Kimawlna lama minthang Mary Kom zong mizo sak nuam uh hi. Ei zong minpha lehang miten hong pawlbawl ding hi lel hi. N.Pautunthang (Aizawl; Mizoram)
Comment piaknop aomleh...