Lohal gamhalna ah a hoihna, hoihlohna leh Lokhawh huanbawlna ah ngaihsut piakna
A hoihna:
1) Lohal ciangin akang thei pen dingin bawl kul a, tua in lei minsak hi.
2) Lei amin manin an hoihsak-a, an tam piangsak hi.
3) Kiak tawmsakin nasepna ah thatang bei nuamtuamsak hi.
4) Mangtomna ah zong nasepna tha tawm beisak hi.
5) Gam a katna mun ah lono, cimno selin innsa gamsate in annek ding nei uh hi.
6) Gamlak sahikte kangtumin innsa gamsate adingin hoih a, mihing adingin zong sahik pehna pan gu lut ding dal tuam hi.
7) Sabeng nuamte’n sabenna ah nuamsa in, sa matna-in nei uh hi.
A hoih lohna:
1) Singkung note kangtumin singkung tawmsak beisak hi.
2) Singkungte a tawm ciangin a zung in lei kem thei nawn loin min (lei) kicim tamsak hi.
3) Min kicim tam leh mihing, ganhing, khua vukcip thei-in lokhawh nading mun siasak hi.
4) Zusa vasa, vasa bute, khuaite kangtum hi.
5) Zusa, vasa, gamsate bei deuhdeuhin gamsung khing deuhdeuh a, sa nek theih ding tawm hi.
6) Khuaite kangtumin khuaizu bei deuhdeuh a, Vitamin a tam mahmah khuaizu kinekha nawn lo hi.
7) Khuaizu zuakna pan sum ngah nading om nawn lo hi.
8) Khuaite vasate in ankungte a pak ciangin a bawm ding om nawn loin ante taksa thei nawn lo hi.
9) Singkungte a khangto ding om nawn lo ahih manin ansing ding bei hi.
10) Ansing pan sum thalawhna om nawn lo dinga, sumlutna bei ding hi.
11) Singkung liante pan innsing ding bei-in inn hoih kinei zo nawn lo ding a, sing-at tawh kivakna om thei nawn lo ding hi.
12) Singkungte tolkhin ding ahih manin khuahun man nawn lo dinga, guahtui tawmin ni sa dinga lo nasepna sukha ding hi.
13) Lei maitangte a tuam, a dal om nawn loin guahtui malin lei hoih leithaute taimangin an piang lo tektek ding hi.
14) Tua leithau sungah Iodine datte bei-in i annekte ah tua dat om nawn lo a, gawlbawk tam ding hi.
15) Iodine dat omloh manin melsiatna, naupaaite nautolh pahpah theihna thazawt thadahnate piangsak hi.
16) Tuisik sungah Iodine dat bei ding ahih manin ngasate khang thei loin inn ganhingte zong thakiamna le thazawtna piangsak hi.
17) Gam halna meikhute hangin huih ninsak-a damlohna le a val a kan-a khua lumna piangsak hi.
18) Mei a kuangsak Oxygen huih lakah tawm semsem sak a, cidam lohna le khang cinlohna mihing, ganhing singkungte tungah hong tung ding hi.
19) Singtehmuat ganhingsite le a zun a ek tawm ding ahih manin lei a hoihsak organic datte beisak hi.
20) Singkungte bei leh nitang pan thahatnate singtehte’n la-in lei sungah Micro-organism a kici lei hoihsak lungno neu mahmahte le Beteria lungnote in lei hoih tangtel’ ek a piangsak datte om nawn lo ding a, i gam i lei keugawtaak lak, pawn lak suak ding hi.
21) Lei hoih teng bei leh an piang nawn lo ding a, sumlut nading bei-in cinatna, gilkialna, zawnna, haina, thadahna, guktaknate minam lakah hong khangin i minam mangthangin bei ding a, minam dangte’ sila kisuak ding hi.
22) Gam katna pan khuasung lawh in, inn katna pan mihing kat lupnate Zogam ah tam mahmah khin a, kitotna ki-thuneihna le kigal neihnate khua sungah, minam lakah khang semsem ding hi.
23) Pasian bawlsa leitang huan a puah a kho a zunte hi loin a susiate kisuak ding a, Pasian’ hehna le gimpiakna (dantatna) kithuak thei ding hi.
24) Biakna neite adingin anpiang tawm leh sumlut tawm dinga sehsawm suah sehkhat zong kiamin Mission nasepna sukha ding hi. Pawlpi nasepna thakiamin Pasian tawh kizopna kitatsak thei hi.
Lokhawhna le Huanbawlna ah Ngaihsut Piakna
1) Leithau kepcing ding:
Guah zukna hangin guahmalte in leitangte eu-in taaikhia thei ahih manin tangluang tawh dal ding hi. (Phungcianna, singluang pheikhamna, ninlehamte hal lo-a, tangluang bangin phei koihna,) leithau (Topsoil) pen sum tawh leiloh Pasian hong piak khong vangil, gamh hoih mahmah khat a hihna phawkhuai mahmah hi. Lei hoihna mun, khua, gam ah a tengkha mite mi hampha ahi hi.
2) Eklei saal bawl ding:
Ganhingte ek le a zun, mihing zun, singteh a muat baihte peuhpeuh, vut, meihol, bilui, ankung keu, buhkung keu hih teng mun khat ah sung khawmin tui buak zel ding. Theih ding a thupipen in singteh a muat baih theipente khempeuh eklei-in hoih hi.
3) A ci hoih ding:
Khaici hoih gan ci hoih, singkung nam hoih cihte i cin ciangin i sep i bawlna ah i gim it awlna kikim veve napi tam piangzaw, khangzaw, lianzaw a, a ci hoihin thatang tawm beisakzaw hi. A ci hoih ngah nadingin leitang tuam cinna pan a teh a hiang heuh lo a, gahtawmsakna pan kingah thei hi. A khangto gamte in a ci hoih a deih manun a pualam huih hong lut loh nadingin innsung khan sungah cing uh hi. Gan ci hoih zong a dang tawh khawi khawm lo, bah khawm loin a ci nam bek bahkhopna thupi hi.
4) A hun lap ding:
Khaicinna ah a hun kilap kei leh a pha cia ding pha zo lo a phazah ding pha zo lo hi. Zingtuh le nitak tuh zong kilamdang a khadet khakiam guah zukkhit/ma khuadam khualum cihte thupi mahmah hi. Ganhingte zong a khanhun deuh om a, a nek ding ante a tamzaw deuh hun om hi. A lakhun le a zuakhun ding zong geelkholh kul hi.
5) Ciapteh hat ding:
Nasepna khempeuh lai tawh ciamteh ding hi hang. Khai tuhni, a poni, a khawh ni, a minni, a lakni, a phazah, a manzah, ganhing ahih leh leini, hukni, bahni, gehni, suahni, a mel tuamtuamte, an vakzia, zuakzah ngahzah vanzat lei thakte, thatang beizah le a dang a piang thute khempeuh ciamteh lecin mailam ah nang adingin sinna hoihpen a nei na suak ding hi.
6. Kan hat ding:
Midangte lokhawhzia, khaicinzia, gankhawizia, nasepzia a lakzia, an piakzia, buk lamzia, tau bawlzia cihte ah mite sepzia ahoih teng laksakin zang pah ding. Ei hihzia a hoihnate kemcingin mi hihnate dem ding.
7. Kisit phakik ding:
I nasepna khempeuh kalkhat khakhat kumkhat cih bangin i nasepna tawh kituakin kisitpha kik ding hi hang. Bang mun bang san ah ka khialkha hiam, bang teng ah hoihin siam ka hiam. A hoihna le a hoihlohna, supna le metna cihte kisitpha-in kipuahpha ding hi hang. Thatang tam a beina ah tawmzawdeuh a bei nading, sumtha tam a kizatna ah a tawmzawdeuh tawh a kizawh theih veve nading, khaici tam a kizatna ah a tawmzaw zangin a piang a kibat veve theih nading, ahun i laplohna ah ahun lapa i khawh i cin i lak man nadinga kepna le a zuak nading ah ahun hoih i ngahkhak theih nading cihte khempeuh enpha kisitpha-in lai tawh ciamteh ding hi hang. Tua hileh theihna siamna khangin pilna, neihnate zong hong khang ding hi.
Rev. Tuang Khan Kap
Pyidawtha
ZYA Magazine
Comment piaknop aomleh...