Leitung mite’ thuak pulnatna lianpi (9) ~ Suumpi
Leitung Pulpi (9) Vei leh Egypt Gimna: Wuhan Coronavirus Lungngaihna – Leitung tangthu laikung laidal tawh hoih tak a ki ciap teh theih zawh mihing te’ tangthu sungah pulnatna lianpi (9)vei tung khin hi. Khatvei hong tung lai zenzen leh (10) veina ding hi ta hi. Laisiangtho sungah zong Pasian teeltuam Israel mite Egypt gam pan a paikhiat theihna dingin Gimna Lianpi(10)vei na tung a, a (10) veina panin Pharaoh kumpipa in thuak zonaw lo a Pasian mite paikhia sak hi. A zenzen in Wuhan Coronavirus pen a (10) Veina hi zenzen leh zong Pasian tate’ a dingin suahtakna lianpi hong piang zaw dingin ka lam en hi. Leitung taangthu sung a gimna lianpi nam (9) te a tomin en suk pak ni.
1. Antonine Pulpi (AD 165)
Bang hangin Antonine Pulpi kici cih I thei kei hi. The Plague of Galen zong a ci om hi. Ka up mawh in tua hun lai a, kumpi/makai gilo te a min vawhna uh hi kha dinghi. Ei zong Nargis Upadi cih mah Pingpei Kumpi cih mah neithei tei saap I hih ciangin maw. Hih a masa pulpi pen tangh(meima gilo mahmah) natna hang ci hi. Mesopotamia gam ah galdo in a pai Zawmah galkap te-in kisil ngeilo uh a, tua gam a lungno te-in a pehna pan ki ngah hi. Tanglai gamlim sung a Asia Minor, Egypt, Greece, leh Italy gam tengah meima vei in nupi papi dongah kap in tau ngeungeu uh hi. Mihing million 5 bang si ahih manin leitung a bei ding in kisa in ki lau mahmah hi.
2. Justinian Pulpi/ Plague of Justinian (AD 541- AD 542)
Byzantine Empire, Mediterranean Tuipi kiim a om gam teng leh khuapi lian te-ah ki zeel a, tua hun in leitung mibup pen million 200 phalo ding hi mah leh mihing million 25 tak in phamlawh in mualtuk lam zuan uh hi. Constantinople khuapi bangah nikhat in siluang 5000 ta bang phuum uh a, la zong sak manlo, innteek hun zong zang manlo ci hi. A khua zang uh mimal 100 ah 40 (40%) si gai ci thong hial hi.
3. Sungpai Zavat Pulpi (1346 -1353)
The Black Death kici hi. Mihing millions 75 – 200 kikaal in sihlawh hi. Europe, Africa leh Asia gam pawl khat ah puul tung a, kum (7) sung ki lawh toto hi. Europe gam miphazah ii a langbang si khin dingin ki um mawh hi. Crusade gal a lelhna uh zong hih pul natna hang hi dingin Church History ah ki gen hi. Hi zavat lungno pen Asia gam pan ki pan a, khualzin tembaw te tung a om zusa te, hik leh khah- uili(fleas) te tung pan a ki lawh hih tuak hi.
4. A Thum Veina Zavat Pulpi (1852-1860)
Hi natna pen India gam pan hong kipan khia hi. Ganges gunpi dung leihoihna mun tengah kizeel masa a, Asia gam, Europe gam, Africa gam leh America saklam gam teng ah ki thehthaang in mihing million (1) val in sih lawh hi. Bristish te mipil Syahuan John Snow in a zatui ding hong mukhia a, 1984 kumin hong hawmkhia uh hi. Tua hun in Englang gamsung bekbek ah mihing 23,000 si khin zo hi ci-in ki ciamteh hi.
5. Cisa Natgual Pulpi (1889-1890)
Asia gam pan hong kipan a, Russia gam ah nasia takin kizel ahih manin “Russia Flu” kici hi. 1889 May kha in kimu khia a, gam lamna pipi ah kizel hi. Asia gam laizang lam, Canada leh Greenland dong ah kizeel hi. Hi hun tak ciangin Bacteria leh Virus lungno kikhen thei ta hih manin zatui bawl zia ding tampi ki mu khia hi ci-in mipil te’n gen hi. Miillion khat val in sih lawh veve hi.
6. A(6)Veina Pulpi Zavat (1910-1911)
Sungpai cisa(Cholera) lamsang pen India gam pan hong kipan kik leuleu a, Indians te antaw in a paina uh Middle East, Africa gam khunglam, Europe nisuahna lam leh Russia gam ah kizeel hi. A tawpna ah America a tun ciangin zatui na mukhia lian ahih manin hih natna tawh a si mi (11) bek kiciam teh hi. Tua hun in leitung bup ah sungpai/ektui/cisa in Tulza 8 vaal si khin ta hi. Mikang gamte ah 1923 pan in hih lungno namte om nawnlo a, India ah bel tu dong mah tho kik zelzel in daileen buuk ah pawt sak dede lai uh hi.
7. Tohkuii Natgual Pulpi (Flu Pandemic)
Cisa natna namkhat hi a 1918 pan 1920 sung bekbek in mihing millions (30-50) si ding in ki um mawh hi. Hih hun lai in kizopna(communication) hoih nailo ahih manin a sizah ding a ki upmawh sansaat a hihi. Leitung bup phial ah kizel a, mihing millions (500) val kilawh hi. Hih virus nam llimlim pen kumtam khin pi leh pute, kumzawn natna nei te, leh naupang zawngkhal te in lel phadiak uh a, a cidam a tha hat te-in sih lawh liangin lel lo uh hi.
8. Asian Cisa Natna (1956-1958 Khen Nih Kisuah Pulpi)
Hih Asian pulpi masa(Asian Flu Pandemic) ah mihing million( 2) val si hi. 1958 kum in China(Sen) gam mah pan hong ki pan hi a, Sente vaak-hat mah hi ven cin Guizhou Province pan in Singapore, Hong Kong, leh America dong kizeel hi. H2N2 nam hi a, USA gam sung bekbek ah mi hing 69,800 si hi. A sawtlo kum (10) khit ciangin Hong Kong Flu ci-in 1968 kum in hong kipan khia leuleu hi. Mihing million khat val that hi. H2N2 lungno nam a hih manin Singapore leh Vietnam dong na ki zel hi. Ni 17 sungin Philippines, Idia, Australia, Europe leh America gam dongah ki zeel man ta ngial hi. A hun lap in zatui ki mu khia a, khua hun hong kikhel vat in a lungno te si gai hi kei leh Hong Kong mibup si ding ci hi. Mibup I percent 15% ki lawh khin hi.
9. HIV/AIDS Natna (2005-2012)
Mihing Million 36 val that khin hi. 1976 kum in Congo gam pan kimu khia hi. Tu laitak lian in hih natna a vei a nungta lai mi million (31- 35) kikal om hi. A tamzaw pen Africa gam ah om uh hi. Natna kilawh zia leh natna lungno hoih tak ki keem thei ta a hih manin leitung mibup lawh ding lauhuai nawnlo hi. Natna ngah thak kiam semsem ta sam hi.Hih natna pen a dik na khat ah mihing gamtat hoihlohna hangin kingah hi phadiak a, mawhneilo pi a kilawh tam hetlo hi.
Sungpai Pulnatna, tanghvei(meima tum), sensii leh cisa natna tuamtuam te pen mihingte a lompi in a sisak theih natna te ahihi. Mi hing te’ pilna khangto in zatui zaha hoih nono bawl thei semsem leh lungno lamdang hong piang toto hi lel hi.( H8N4, H3N2, H2N2, H1N1 cih bangin.. etc). Leitung khantohna tawh kizui in khualzin gamvaak kikawmna tam ahih manin gamkhat bek, kuam khat bek ah kilawh nawnlo-in leitung bup ah ki zelziauziau ta hi.
10. A (10) Na ding?
Elbora, SARS visus te pen mipil te-in a zatui ding hong mukhia uh ahih manin, mipi nautaang ki liinglawng manlo hi. Mi zong a tul a sim kisi a hih manin Epidemic kici a, Pandemic ci-in ki taangko taktak lo hi. Akpul natna hi e, vokpul sialpul zong sehhawm a, a ki ne hi lel I ci hi. Tutung a coronavirus pen a (10) na dingin ki ngaihsun hi. WHO in zong Pandemic(Mi lompi Sihna/Pulpi) hong tung kha ding ci-in patau mahmah uh hi. Gam tampi ah sangte kikhak in mipi kikhop ding kikhaam khin hi. Kawlgam ah tua lungno kimu nailo a, leitungin lamdang sa mahmah uh hi.
Kawlhgam in lungno a muh kei hangin misi phazah (death rate) pen khang hanhan mawk hi. Kawlgam sung sum leh pai zonna setzung/nasepna phual te(factories and manufacturing companies) khem peuh pen a van zuakna ding uh gamte kikhak khin a hih manin khat khit khat in kikhawl ta hi. Ak bangin muhtawm a ne mi nautaang nasem te in sum ngah nawnlo a hih manin neek ding omlo in khuano lam zuan ziahziah ta uh hi. Natna ngah kei mah leeng zong kialpi in hong ngaak veve hi.
Thu Khupna
Kidop ding hong ki gengen ta zongin koici bangin I ki dawm thei ding hiam? Gamkhangto te-ah inn leh huang tawh om sitset uh a, vaak khia kei peuh leh ki lawh theilo mah ding hi. Ei te I hih leh pi(10)a zai huang sung ah buukno ki lam in, an khing meh khing a ki pia/a kikhak phei ziau ziau thei zah in veng leh paam a ki naai i hihi. I ki kaih khop kul lo-in a ki kaikawmsa in ki nung ta hi. Veengte’ veihsan na ngawn aki diik pih a hihi. Hong ki lawh taktak leh maw, koi zato I delh zen tam? Wuhan virus omlo sa in zong zato ah cina talo hi ve’n.
Topa kianglo koi ah I pai diam? Late 91 sungah ” Itna tawh kei hong beel ahih manin amah ka hon khia ding hi” ci hi. Topa lungsim takpi leh itna taktak tawh beel ni. Paikhiatna 12:13 na sungah, “Sisan ka muh ciangin note kong paisan ding a, Egypt leitang ka vatgawp ciangin note hong susia ding gimna note’ tungah hong tung lo ding hi” ci-in itna tawh hong hilh khol hi. Tuuno sisan a hi Zeisu si tawh I innkuan I baangkua zuut in thungen ni. Gimna nam (10)na pen lauhuai mahmah a, a hi zongin Israel mite suahtaakna ding a hihi. Suumpi Reference: MPHonline/ Holy Bible (Exodus)
Comment piaknop aomleh...