Anghuaina leh paampaihna (Inclusivism – Exclusivism)
Guai,
Hih inclusivism leh exclusivsim, Dr Thuam kammal zangsuak hilehang. “anghuaina leh paampaihna” cih Makaipi te’n ong gensim in kisam lailehkilawm kasak khat om aa hihthu mah zong ZICC, Tahan ah Siapi Enno in ong pulaak kawmkawm, athugen kawmkawm in ka thungaihpih, katutpihpa limsuaih kong pulaak masa nuamhi.
Inclusivism, anghuaina ong genciang ka lawmpa’n cartoon(lim) khat nasuah aa, mikhat in a ang ah bawm vaang khat pomsak letlat hi. Tawmvei sung in tua pa ong malh, ong gol, ong khang sakhi. Angvanna in picinna ahihman in khangtosak cihna hi ci-in ka lusuk(thukim) san hi. Apaam ah ong nungngatsa in pasal khat mah in a ang ah nungak khat tawi letlat in a nungaaknu in zong pomkik in ong lehngat san hikei leh kinam phial in ka umhi.
Bawmpi pom, tawmvei sung aa ong khang, ong malh, khantohna lam manawh kasak pen tawm ong kuihbeh leh, Khuaithumbu pom, khuaithum deh aa pawm, bawk gawp na himawk hi.
A inclusivism theory zangkhial, khia khial cihna in kala hi.
“Satan aw taikhia in: (Mat. 4:10) – exclusivism, paampaihna
Rev Dr. Pau Khan En in ‘puasiahna’ nacihi.
Topa Zeisu in Satan kiang aa a gen thu ahihi. Banghang in anghuailo hiam? cihhuai hi.
I phawkding omding hi.
1. Hih kidemna, kize-etna pen leitung level hilo in, hun bei dong (universal, unlimited) level ahihlam i theihkulhi. Zol, angpom, pawlbawl nading mun hinawn lohi. Tuahang in “taikhia in”, kisawh vet kei ni, kidem suaksuak ni, kigalsuaksuakni aci ahihi. Leitung beidong ciangtan omlo, kisiik om nawnlo kidemna ahihi.
2. “Tai khia in” kicih ngeu pen, Sia JM Paupu awkaih kawm pak hileng, “Kalaisai, baih kei ei! cihding, akhauh mahmah khat ahihi. Ke’n, ka pom zawkding, nei khin ing, teel khin ing cihna zong ahihi.
3. Satan pen akipatcil aa kipan amah leh amah akipuasiah, amah leh amah akipampaih, kuamah ii hawlkhiat masak hilohi.
4. Tuaban ah Satan in a selsim ngiankawipi khat nei lai hi. Topa Zeisu tawh kihona, ze-etna pen leitung level, tuni aa po, zingciang aa si ding level tawh na zol/khem sawm masa hi. Topa Zeisu in, “Ei gel kidemna pen tuabang aa neusek ding himawkmawk kei in” ci-in, vantung level tawh na dawngkik hi. Satan tawh kisiatna leitung level hilo vantung level ahihman in, “Laisiangtho sung ah…” cihtawh na dawngkik tektekhi.
Leitung level ah akaihsuk hang kingahloh, atheih tiltel lam atheihciang, Satan in zong Laisiangtho sung mah na bulphuh leuleuhi. Topa Zeisu in Laisiangtho mah tawh nadawngkikhi.
Galpi nihna ong pianghi. Germany leh Japan in a pawlpih ding gamtuamtuamte zol, pawlbawl anghuai, tua bangmah in England kumpi in a pawlpih ding zol, pawlbawl, anghuai, sanzia kibangteng kipawl uhhi.
Banghiam i bulphuh, banghiam i lunggulh, banghiam i kidemna, bangding aa ki anghuai tuam?
Leitung gam ukding kidemna, (level) kidemna ahihi.
Gtn. in Kawlgam bang suahtaakna i lunggulh laitak ahihman in, Suahtaakna ngah nading ahihnak leh ci-in, amasa lam Japante pom, anghuai, zawlmat kimlai, hih kidemna, kigal neihna pen a tawpna hilo mawk ahihman in Mangkangte pomkik, zawlmat kik hihang. Ei ngimna pen, Kawlmite Suahtakna ngah ding ciang ngimna (limited) hi aa tawntung vai hilohi. Khial kei.
India makaipi Gandhi in Indiate suahtaakna ngahna ciang na enlo in “good & evil” ‘apha leh a sia’ kidona, tawntung (unlimited) vai in na mu, na en ahihman in Japante na anghuai hetlohi.
“Hong zui in” (Mat 9:9) – Inclusivism, anghuaina, “Kihuaikimna” ci-in Rev. Dr Enno in nazanghi.
Topa Zeisu kammal mah na hizel hi. Hih Matthew zong Satan no khat zahmah aa sia ahihi. Ahihhang, Topa Zeisu in hihpa siatna pen hot khiat theih ding level ahilam theihi. Siatna pan kihonkhia theiding, honkhia zoding, ama’ kipiakkhiatna ahihlam teltak in theihi. Satan bang aa atawpdong siading hilo, hih siatna pen a tawntung ding hilo cih ciantak in muhi. Level kibanglohi.
Ei aa lopeuh khial saloding cihna in ei aa khial cihna hilohi. Kaingawina zong na hituanlo hi.
Galpi nihna khit ciang nisuahna (Soviet Union makai) leh USA te makai, nitumna lam Cold War, kisimdona ong pianghi. Galpi nihna lai aa kipawl (inclusive) teng kilang leuleu in, akilang (exclusive) teng kipawl kik uhhi. Bangci temtum hiam cihhuaihi.
Bang level, bang bulphuh aa kido hiam cih etding ahihi. Asia leh apha maw ukna maw, angsung?
Leitung bup level kidemna, ‘a sia leh a pha kidemna’ ahihman in Berlin kulhpi ong kisat khapkhit, tuhun Islamic extrimistte ong khanciang ong ki angpom kik uhhi.
Leitung sumbawl paai bawlna ah nidang aa akipomsa kimlai Europe teng leh USA, Japan atuam in ki anghuai ciat lel uhhi. Tawntung vai hilo ahihman in exclusivism kici theilohi.
Hunkhat lai aa khangkhat sung petmah kido, kithat, kikap USA leh Vietnam kipomsiam mahmah kik uhhi.
Tutak Kawlgam kalsuanna ah kum 60 val daihna, lungmuanna omlo, gal leh sa, sisan naisan luanna pen a angpom ding te’n a pomloh man ahihi. Suangmanpha, dolkung, leisung sumpiang, hauhna huaihamna bek pom ahihman ahihi. Thupha angpom hileh hiciang tunglo ding hihang. Kawlgam sung nopsak nading Kawlgam ukte thuneihna, thusiamna level tung aa kinga hilelhi. A angpom, khial uhhi. Gamdang Sen tawh maw, India tawh maw, Bangladesh tawh maw ong kinawk, ong kisia in a level ong kikheekleh ong huaisiam, ong pom siam, ongphawk pan ding uhhi.
Khuaithumbu pomkhialpa in kihei phei in a anghuai ding takpen a pomphei ahihi.
Inclusivism zangkhial, telcianlo
Ciantaklopi Siapite’n hoih ci ahihteh ci-in i innkuan sung ciangding (level) kimlai i vengpa’ zi va anghuai pialpual mawk lehang khuaithumbu pompa sang suuk zaw dinghi.
Innkuan level ah i zi bek i angpom pen exclusivism hilaizanglo ding hi, acinuam ka hihi. A zi bek anghuai ci-in Thungetsak khalo ding hihang. Zi bek angpom pen lungnoploh nading hilohi.
Innkuanpih pom kimlai zong thu vahilhhilh, va kipha mawh dahni. Aidiam?
I veng i paam tawh kithuahna ah bel, ei zi guak va huai thapai cihbel exclusivism (zilel, sungte bel) himah dinghi.
Boxing Ring sung (level) aa kidem tegel pen kitum, kivua, si leh nai kisuah uh ahihphial hang exclusivism hilohi. Ring pua, ahihkei leh kidemna hun ong bei ciang ong kikawi, khut ong kilen (inclusivism) lel uhhi.
Tualopi inclusivism bulphuh lualiang in, bangcileh kitum loding ci-in kitupma in thu na ngen kha kei un. Vaphelh kha kei un. Ong nuihzak huai simsim dinghi.
Tedim khua sung aa Laisiangtho sang 3, (BBC, FBBC, TTC) bang a om pen exclusivism hilohi. Laisiangtho sang veve khat in kigawm un va cilehang exclusivism nasia mahmah cihna hizaw dinghi. “Tedim khuapi ah Laisiangtho sangpi 3 omhi” cihpen inclusivism hikhinzo hi.
Chin State sung Zomi kalsuanna ah Zomiteng Zomi kici ding (exclusivism hilohi),
Laiteng Lai kici ding
Cho teng Cho kici ding
Daai teng Daai kici ding cih pen exclusivism hilaizang lohi.
Ring pua, Chin State level pua i tunciang, ciangtan hun a beiciang, a ki angkawi, a kipom pha mahmahte ihihi. Tua hun ong om dinghi. Ring sung aa kitumte’ vaai lungkham ding hizenzen lohi.
I ngaihsut ding ah,
Anghuai loh piding huai kha maw? “Kalaisai!”
Anghuai hun lopi huai kha maw? “Kalai, sun tang pi!”
Anghuai huaihetlopi, amah leh amah kipaampaihpi, huai kha maw?
Angpom ngeiloh piding pomkha maw?
telcian kul masa dinghi. Kithusiamsak in nang ong netum nuambek khat vapom kha dah in.
Chin State pua ah, Lai te’n adangteng thu in ong sim kei aa, Zomiteng in adangteng thu in i sim kei leh exclusivism hipan dinghi.
Navek un Zomi kicih ding hizaw va thatang cih lehang tua pen exclusivism, adangteng pampaihna, ei aa lo peuh akhial cihna, “Tai khia un” kicihna ahihi. Ei aa ding inclusivism ahihhang amau aa ding hilo ahihman in a zangkhial ihihi.
Hihmun ah Chin kicih ding vai a gennailo hilai hihang.
Amau leh amau kipuasiah, kipaampaih mite
Satan pen amah leh amah kipuasiah ahihman in amah ngiat akisik masiah Topa Zeisu in anghuai sawm lohi. Hihpen tawntung vai hi.
Gtn. 1. Tedim, Zo, Sizang, Teizang, Dim, Khuano, Thado, Ngawn,…kicite ee leh.
Hibeh, hiphung teng mah kikhen kawikawi, a tuam aa kilo ihihi. Tampi i gensa hi. Amau leh amau a kipuasiah, a kipampaih ahihi. A makaite un ei theihpihloh a ngimna khat uh om inteh. Ring sung aa kidemna ring pua atun dong awngawng lai uhhi. Nang, ring sung lungsim pua nawnlo nahihlam na lahsiam kuldinghi (inclusivism).
Makaipite ong gengen tua ahihi. “Taikhia in” kicih zahding tawntung vai hilohi.
Gtn. 2. Tedim khuasung ah a veng apaam tawh kiho theihding a hanciam sawm hetlo inn 2 inn 3 khawng om hihang. Tuabang veve, ei leh ei kipaampaih ding veve, kipuasiah ding veve tengdah lel vevua cih huaihi. Topa Zeisu in “Tai khia in” acihte ahihi. Tuabangte i makaite’n inclusivism un ong ci ahihi. Abeina hisak nai kei un ong ci ahihi.
Amau leh amau kipuasiah, kipaampaihte a lungsim uh a kikhel masiah kua mah in guptheih, anghuai theih hilohi. Zong, anghuai sawm nai dah un. Bangbang hileh va pom un ci aa ong sawl hihetlo uhhi. Khuaithum bu pomding kuamah kisawl in ka um keihi. “Haltum kei un, koih tadih lel un” bek ong ci hi aci kahihi. ‘Ei aa lopeuh khial cihsak nai kei un’ (Sia Enno).
Sia JM Paupu in,”Nang Kuki nahiam ong kicih ciang, “Tua namte sung aa khat kahihi” kacihi. Mizo nahiam ong kicih ciang, “Tua namsung aa namkhat kahihi” kacihi. Chin nam nahiam? ong kicih ciang, “Tua namsung aa khat kahihi” kacihi. Tua ahihleh, nang bangkici nahiam? ong kicih ciang, “Kei hihna ong kidong ahihman in “Zomi” hi-ing” kakicihi. Tua in inclusivism i cih ahihi. “I Pu i pa khangpek aa i kicihna i kiplet kawmkawm in, I lungsim i picin sak kei leh mi muhdahna in i neih leh, i nuntakna ong toi mahmah dinghi.”
Mihingte kikal ah exclusivism omlohi. Hunzui, level zui, kiimlehpaam zui in kigawm, kikhen, kikhel hi. I paampaih ding om kei. Ei hihna kiplet dingbek thupihi.
Asia leh apha, akip leh akiplo anghuai teelsiam dingin Topa’n Zomite Thupha, pilna, theihna ong piaciat tahen.
Hang Khan Lian
Block 646#13-115
Jalan Tenaga
Singapore 410646
BenjaminThawn. says
Pu. HKLian ! Na thu muhte leh nong thu mop-te; Hoih thei mahmah ,Maan thei mahmah ei . Nang leh no abangte mahin thu nong tangko ngam kei uleh, a ziakai khinsa ziakai thuah to tolai ding hanga; Zo-ak khawng, Chin-ak .ci-in, Zovok khawng zong, Chin-vok cikeini ‘cihzong a ki gen theilo dektak hun hita ei. Hun laplai …