A khauh mahmah lungtangte akhel itna ~ Dong Mung
1921 kumin Lewis Lawes pen USA gam Newyork khuapi pan tai 30 a kigamlatna a om Sing Sing thong (Sing Sing Prison) kem makaipipa hong suak hi. Tua hun lai in Sing Sing thonginn pen America gam sunga om thong khempeuh lakah a suuksia pen, siikaan a khauhpen le cikziatna a om hetlohna mun in a minthang mahmah khat ahi hi. Thongkia mite pen mithatte, mibuante, guta buluhte, ngongtatna tawh a kidim mite cih bangin siattatna lianpipi tawh thongsung a tungte kepna mun ahi hi.
Sing_Sing thonginn pen kum 20 a sawt khit ciangin Thongkia mite puahphatna phualpi khat hong suak mawk hi. Tua mun ah thongkia mite om tase mah leh thonginn tawh zong kibang nawnlo hi. Laibusaal, Baseball kimawlna tual, Basketball tual cih bangin kimawlna tual tuamtuamte zong om ta hi. Biakpiakna mun(biakinn) le sammetna sai cihte zong om hi. Thongkiate sung panin Kimawl Pawl (Player Group) cih bangin kibawlin Kidemna tuamtuamte ah kihel zel uh hi. A pualam panin Hilhsiate(teachers) samin laihilh sak uh hi. Thong sunga kikhung khalnate(rules) a zui zolote nidang bangin lainatna neilo in daan pia cih bang om nawnlo in limtak in thuhilh in itna lak uh hi. Thongkiate omna khan(room) kongte tawh(key) kalh nawnlo uh hi. Sing Sing Thonginn pen misiate phuaphatna munpi khat hong suak hi.
Hibang a hong piankhiatna pen Lewis’ ii hang khat zong ahi hi. Hibang hong hih ciangin thukante(Journalist) in Lewis va dong uh a, a ma’n:
“Ke’n Sing Sing ka kikhelsakna bel inn thak lamsak cih ciang le kalsuanzia pawlkhat khelsak ahi hi. Thongkiate lungsim a khel taktak ahih leh hong nusia khin ka zi Catherine Lawes hizaw hi,” ci-in a dawng hi.
Catherine’ ii pasal nasepna thong pen mi soksualte kikhumna le a limkhap huai mun khat ahihna tawh kizui-in a sanggam tanau lainate in thonginn sung a lut khak hetloh nadingin a genpih uh hi. Tua laitakin amah pen ta thum nei nupi khat ahi hi. Ahi zongin ama’n amaute kammalte ngailo ahihkeh awlmawh loin thong sung a lut veve hi.
Thonginn huang sungah a masa pen thongkiate Basketball kimawlna ah a tate thum tawh va pai in thongkia mite tawh tutna khat ah tukhawm in thapia in a va en hi. Ama lungsim sungah. “Ka pasal le ke’n nu le pa bangin amaute en in angvan ka hih manun ko nutateng bangmah hong cih sam kei unteh,” ci-in upna le muanna a nei hi. Tua khit ciangin thonginn sungah pai zelzel in thongkia mite tawh holimna hun khawng a nei thei hi.
Nikhat Catherine in mi thahna hangin thong hong kia mit khua mulo mi khat tawh hong kiho kha hi. Tua mipa khut ah len in hibang in thu dong a, “Shakespeare ii tangthu bute na sim ngei hiam,” a ci hi. Thongkia pa in, “Shakespeare na cih kua himawk hiam.” ci-in a dong kik hi. Tua banga a kihona uh tungtawnin laisim theilo ahihlam a theikhia hi. Tua khit ciangin kaalkhat in khatvei thong sungah pai in laisim theilote le mit khua mulote’n lai a sim theih nadingun lai ahilh hi. Lai hong sim thei thongkia mite in lungdamna luankhi nul kawmin Catherine kiangah lungdam hong ko phapha uh hi.
Tua bek thamlo in dang-awk, paumawl, beengngongte ading laihilh theihna sang khat ah amah va kah in a zawh ciangin thong sunga om tua bang mite khut le khe, gamtatna(action) tawh kiho ziate a hilhsawn hi. Tua ciangin tua bang dinmun a om thongkia mite nuam mahmah uh a, khitui luang kawmsa mahin lungdam thu a koko uh hi.
Kal khat in khatvei peuhmah thongkia mite tawh kimu in, thapiakna kammalte a gen banah, tangthu hoih nonote sim in hanthotna kammalte gen den a, thongkia mite tawh kimeltheihna le ki-it semsem nadingin va sem den hi. Suang banga khauh thongkia mite lungtang pen damdam in hong neem tektek ta hi. Tua bangin ngongtatna, gitlohna, cikziatna neilo lungtangte uh hong kihel semsem a, Catherine meel a muh ding kal uh ngaklah in a om uh hi. Catherine hong tun ciangin thongkia mite khempeuh lungdamna tawh kidim in a pianna Nu uh a mu mahmah bangin kingaihsun liang uh hi. Amaute adingin Catherine pen a honkhia, a lungdamkoh huai, a lametna uh hong suak hi.
Nikhat ama tun hun dingin Catherine hong tung hetlo mawk hi. Tua bek thamlo a pasal Lewis zong zuum hong kahlo in ama nasep ding teng a nuai a pa a ap hi. Catherine pen ama hong pai ngei hun ah hong pailo, thonginn kempa Lewis lah nasep hong kuan nawnlo mawk hi. Tua bang hong hih ciangin Lewis-te innkuan tungah thu khat piang hi, ci-in thongkia mite’n hong phawk khia ta uh hi. Amaute phawk thu pen a thumaan na himawk a, tua ni zingsang Catherine vanzuakna phualpi pan thongkiate ading vai pawlkhat lei in a ciah lamin lamet lohpi motor in a taih khakna hangin hong sihsan na himawk hi.
Catherine ii a luang pen thonginn tawh a kigamla hetlo Lewis-te inn ah kikoih hi. A zingsang Catherine kivui hun ding ciangin saupi taka kigual deda thongkia mite kigal muh hiau mawk hi. Tua leh Lewis in thong ah buaina khat piang hi ngelngel ding aive maw, ci-in lunghimawh mahmah hi. Tua bang in lunghimawhna tawh thonginn lam hong pai ciangin, ngongtatna, gitlohna, cikziat neilo, phatmawhsak neilo, lainatna neilo thongkia mite mittang panin a luangkhia khituite a mu hi. Tua bangin lungtang khauh mi gilote khitui luanna pen amaute lainatna tawh itna lakin Nu bangin a angvan den Catherine sihsanna hang ahi hi.
Lewis nuai-a sem thong cingpa in hibangin amaute kiangah gen a, “Na pai nop vua leh va pai un… Ahi zongin nai 5 ma in thong nong tun kik ding uh mangngilh kei un maw,” a ci hi.
Tua ciangin amaute’ a it mahmah Catherine luanghawm a va kha ding leh a meel(maitang) khatvei bekbek a va mu dingin thongkia mi 400 bangin thonginn panin Lewis inn manawh in hong pai ziahziah uh hi. Amaute a encik dingin thonginn pan galkap ahi a, palik ahi zongin khat beek kizuisak lo hi.
Tua ni nitak nai 5 ma in thongkia mi khat zong pellem loin thong sung hong tungkim kik uh hi.
Lungngaih Ding
Itna om peuhleh suang banga sak lungtang zong neem dikdek thei hi.
Itna lakkhia leng midangte nuntakna sungah na lianpi semin kikhelna lianpi piangsak hi.
A ginalo mi khat zong na itna tawh limtak in angvanin khual lecin hong kikhel ding hi.
Itna, lainatna in mihing lungsim zo mahmah ahih manin midangte lungsim na khelnop taktak leh itna le lainatna tawh amaute huh in panpih in.
Itna hangin leitung hong etlawm semsem nadingin itna khahkhia in, mawhna maisak semsem a, lainatna tawh mite panpih in hanciam pih ni.
Itna lainatna lungtang bekin mihing lungsim khel dinga, hauhna, liatna, sum le pai in kuama nuntakna hong khel masa khollo ding hi. Tua ahih manin itna lainatna tawh midangte tungah gamta ni. Tua hileh ei hangin leitung hong etlawm semsem ding hi. Lungdam, Dong Mung
Comment piaknop aomleh...