£50, James Watt leh Matthew Boulton
Sterling pound 50: Bank of England sum £50 pen sumdal a neih khempeuh-uh lakpan a golpen a hihi. A sum golpen a hihna leh a diakdiak in Englandsum in mannei a hihna zui-in, sumlomzatna cihloh nisim vanzuak-vanleina ah kimu pakpak lo hi. Tua hi aa, kumpi’phalloh sumzon-nasepna in kizang phadiak a cizong omta leuleu hi.
A kiciaptehna ah £50 sumdal pen 1725 kum aa kipan-in kihawm khia hi. Tuahun aa kizang, a dang sumdalte’ mahbang in, a langkhat bek-ah khuttawh ki-attawm vive hi aa, khat leh khat zong kibanglianlo a hihi. A hizong bank ah a vekin khamh tawh kikhek theilel hi. 1853kum ciang-in sumdal tung-ah “I promise to pay the bearer on demand the sum of fifty pounds” kamciam laimal leh Chief cashier (sumhawmpipa) signature te’ siiktawh laimal kikhen in, khut tawh ki-at nawnlo hi.
BOE in a genna ah, 1981kumpan tudong a kizang pen dal million 330 bang kihawm khin-in, a sum in £16.5 billion bang a hihi. Sumdal tung ah, a ngeina bang in England kumpinu Queen Elizabeth II a mailam ah om in, a nunglam ah bel sumbawlsiam Matthew Boulton leh Khuak-hat leh khutsiamthuah James Watt mi-minthang nih kisuak sak hi.
James Watt leh Matthew Boulton (The success of Partnership)
James Watt pen Scotland gammi inventor leh mechanical engineer hi aa, tuikhu-tha(steam engine) tawh nasepna a bawlpha-pa in kithei tek hi.
Matthew Boulton penbel Kawlgam lam ah kitamtheih lo hi. England gammi manufacturer leh engineer in kithei hi. A mah pen huntawh kituak in, thumu phadiak hi. Amau hunlai-in sumtang(coin) te pen miikhuttawh kisektawm ngiat a hihmahbang in, zong kibangkimlo aa, bawltheihna-thu a neilo midang te’n zong ettehbaih sa a hih man-in kibuaipihden hi. Tua a veng nading-in, M Boulton in a mah sumseekpa hilo napi’ a siamna zang-in a ki-ettehthei paklo ding set khat hong bawlkhia hi. Tudong-ciangmah sumtangbawlna a kicihnak leh a maa banzaal pan kizomtoto a hi, kici liang hi.
J Watt pen vanbawlsiam (innovator or inventor) hi aa, M Boulton bel vanbawlsiam bek hilo vanzuaksiam sumzonsiam (Entrepreneur- manufacturer and distributer) cih ding a hihi. A mau kipawlkhawm in a lomlom in setvan tampi a bawl hun pen 1775kumpan hi aa, England, Scotland leh nitumna gamlam ah settha(machine power) tawh nasepna- a khanlawhhun industrial revolution hunsung a hihi. Mipil misiam a dang tampi zong a omkhamah zong, kipawl khawm, semkhawm, bawlkhawm ahihna hang-un, mazang in, leitung mite’n phattuamna lianpi ngahlawh uh hi.
James Watt in vanbawl vanpuah a siam hang-in, sumbawl uuklo lua kisa in, “mikhatpeuh tawh sumvai ka kikup/nial sang’ thaulongpi mai-ngat nuamzaw ing” na ciliang hi. Matthew Boulton leuleu bel, vanbawl vanzuak dingloh ngal akindang om lualo hi. Tuamah siksan in, £50 sumdal tung ah zong a kammal tuak uh kigelh hi. Matthew Boulton limnuai ah, “I sell here,Sir, all the world desires to have- POWER – Siapa aw, leitung khempeuh lunggulh- Thahatna- hiah kazuak hi” cih ki-at in, James Watt limnuai ah bel, “ I can think of nothing else but this machine- Hih setvan longal bangmahdang ngaihsuttheih-in neizo keng” cih kammal te ki-at linlen hi.
J Watt leh M Boulton, a mau tegel pen “gipzong leh khuaizong” cihding zah-in, a siamna tekvuah mapang khawm uh, a hihman-un, lawhcing leh minthang khawm-uh hong suak hi.
Mikim phattuamna piazo gamkhangto gamgina khat ih suah na ding-in London, New York leh Singapore tebang-in sumngiat kizuak-kileina(Financial centre) ih neihzawh keibuangleh, vanthak bawlthei/puahthei (inventor/innovator),van a lomlom-in bawkhiathei (manufacturer) leh sumbawl-sumzonsiam(entrepreneur) tampi kisam a hihi. Tua mipil-misiam te’n zong keikia ci-lo aa, kipawlkhawm in a mau muntek ah, hong mapanding-uh lunggulh huai a hihi. Nantal’suan
Laaksawnna munte;
- (https://www.bbc.co.uk/news/uk-45850135)
- (https://en.wikipedia.org/wiki/Bank_of_England_%C2%A350_note)
- (https://www.bbc.co.uk/news/uk-england-birmingham-29462839)
- (https://en.wikipedia.org/wiki/Matthew_Boulton)
- (https://en.wikipedia.org/wiki/James_Watt)
- (http://www.bbc.co.uk/history/historic_figures/watt_james.shtml)
- (https://www.britannica.com/biography/Matthew-Boulton)
Comment piaknop aomleh...