Superpowers US leh USSR gamdangte kiteelna ah bangzahvei kigolh uhhiam?
Jan. 9, 2017: Leitung gam tuamtuam kiteelna 117 ah US leh USSR/Russia kigolh uh hi. USte 1946 – 2000 kikal in hih gam 117 lak panin Gam lian (major countries) kigolh (intervened) uh hi. Tuate lakah Albania, Argentina, Boliva, Brazil, Bulgaria, Cambodia, Chile, Costa Rica, Dominican Republic, Greece, Granada, Guatemala, Guyana, Haiti, Iceland, Indonesia, Iran, Israel, Italy, Jamaica, Japan, Laos, Lebanon, Malaysia, Malta, Mauritius, Nicaragua, Panama, Peru, Philippines, Romania, Russia, San Marino, Slovakia, Somalia, Sri Lanka, Thailand, Ukraine, United Kingdom leh Uruguay gamte ah kigolh uh hi.
2000 khit nungin USte kigolhna hangin nitumna gam gum kumpi (pro-Western government) deihna hangin lungphona piangin, kilaihgawpna “Colour Revolutions” cih piang kawikawi hi. Nov. 2003 in Georgia ah Rose Revolution kici piang a, Nov. 2004 in Ukraine ah Orange Revolution piang a, Feb. 2005 in Kyrgystan ah Tulip Revolution a piang manin nitumna kumpi a gum pawl kiteelna ah cing hi. December 17, 2010 USte kigolhna hangin Tunisia ah Tunisian Revolution kici lungphona hong piang a, tua in Arab League gamte leh a kiim teng lawh gawp a, Arab Spring kici hi.
Tua hangin thau tawi a kiphinna (insurgencies) leh tualgal Iraq, Libya, Syria, and Yemen ah piang a, Bahrain leh Egypt gamah mipi kiphinna (civil uprisings) piang a, Algeria, Iran, Lebanon, Jordan, Kuwait, Morocco, Oman, Sudan ah khualak ah lungphona nasia takin piang hi. Djibouti, Mauritania, Palestine mite tenna leitang, Saudi Arabia, Somalia leh Western Sahara ah zong lungphona piang hi.
US in kigolhna dingin a ngim diakte uh “Top target of US intervention” kicite lakah : Italy kiteelna ah giat vei, Japan kiteelna ah nga vei, Israel kiteelna ah li vei, Laos kiteelna ah li vei leh Sri Lanka kiteelna li vei kigolh uh hi. 1996 in Russia kiteelna ah Bill Clinton in US President a let lai-in US kigolh a, nitumna kumpi a gum Boris Yelsin hong cing hi.
1946 panin 2000 kikal in kiteelna 937 omte lakah US leh USSR/Russiate galkap lamsang (militarily) ah kigolh uh hi. Kiteelna 937 omte lah 117 (11.3%) ah US leh USSR/Russia kigolh uh a, gam 60 ngim (target) in nei uh hi. Hihte lak panin kiteelna 81 (69%) ah US kigolh hi. 1946 panin 2000 kikal in US leh USSR/Russia kigolhna hangin kumpi 18 kilaih hi. International Relations siam (experts) ten 1945 khit pan tu dong US gamdang ah a kigolhna hangin kumpi 50 vei kilaih (regimes changes) ta hi ci uh hi. Russia pen a tamzaw Europe kiteelna ah kigolh a, US pen a tamzaw Asia gamte a kiteelna ah kigolh hi.
Bangci kigolh uh hiam?
1. Gamdang kiteelna ah a kigolh theihna dingun a cing dingin a deihte tung ah campaign funds kici huhna sum pia uh hi.
2. A kigolhna gamte uh-ah kumpi’ palai (representatives, MP leh MLA i cihte) tungah kamciamna leh vauna bawl uh hi.
3. Vote zong gammi leh khuamite (local campaigners) tungah a deihte uh a cin’ theihna dingin training pia uh hi.
4. A cing dingin a deihte uh thu a hoih lohna pholakkhia uh hi.
5. Thakhat thu-in huhna (foreign aid) kong pia ding uh hi ci-in kamciamna nei uh hi.
6. Tua ahih kei leh zong huhna a piakte uh khawlsan in, pawl khat la kik uh hi.
More: Thai ah Karen nungak melhoih mahmahkhat asihna thu kiselcip
Behlapna:
US kiteelna ah Russia kigolh hi ci-in US intelligence agencies (CIA, FBI leh NSA) in a ngawh hangin Russia in nial hi. Ahih hangin 1996 Russia kiteelna ah Bill Clinton kigolh in, Boris Yelsin hong cing a, 2002 kiteelna ah Hillary Clinton in Putin a cing manin lungphona neite a tawsawn man leh nung kumin Panama news tung panin US in sum nekgukna ah Putin’ lawmte kigolh hi cih a pholak khiat manin Russia in phuba lak kikna dingin Hillary’ kiat theihna dingin Nov. 8 kiteelna ah Democrats National Committees (DNC)-te computer hack sak hi dingin upmawhhuai hi. DNCte thusim pen WikiLeaks in a pholakkhiat ahi hi. US pen Russia sangin a khut nin zaw ahih manin Russia a ngawh pong hangin amau vawh khaici mah a at kik uh hi bek hi a, zawngin ama taw kheng phawk loin ngau taw kheng a kosak tawh kibang hi. Source : Carib Flame and Dov Levin’s report for Carnegie Melton University/ Thang Khan Lian
Comment piaknop aomleh...