Siavuan leh Engineer koi na utzaw? ~ Awn Za Pau
A masa in hih thului tawh kisai kong pulaak masa nuam hi. ZCLSte thulu hong piakna tawh 2017 pek a ka gelh hi a, amau kiangah zong ka puak khitsa ahihi. Ahi zongin ka thului na ngah kha lo mawk uh ahih manin a nunung pen a Magazine a thohna sungah hong kihel thei lo hi. Ka nung theih ciangin a mau’ angah lo ahih lam ka nung theih a, mailam a suahsak dingin ka puak leuleu hi. Laibu pen kilei zuahzuah khollo ahihna tawh kizui in, online a zang thei adiakdiakin tukum tan 10 lai ongthakte ahun lap a sim theih ding deihsakna tawh ZCLSte tung pan phalna ngen a kong suahsak ahihi.
Hih thulu tawh kisai in a dawnna ih pulaak ma in Siavuan ih cih in bang hi a, Engineer ih cih in bang ahi hiam cih ih kikup masak kul ding hi. Siavuan ih cih pen mikang pau in ‘Medical Doctor’ ahih kei leh ‘Doctor of Medicine’ (MD) mah kici pah hi. Ei pau hi leh mihingte pumpi tung a natna a tuamtuamte bang zatui pia leng dam kik thei cih zatui za ha tawh kisai pilna leh a kul bangbang a khei theihna tawh kisai (surgery) a sin a theite cihna zong ahihi. Tua ahih manin British, India leh Kawlgamte in a degree min uh pen Bachelor of Medicine, Bachelor of Surgery (MBBS) – aci uh ahihi.
Ahi zongin hih zatui zahate koi munah zang thei ding cih a theih telna dingin mihingte tung a, apiang natna a tuamtuamte in bang hang a hong nasak cih asin a theih masak kul ding hi. Mihing hong cina sak lungnote thu zong a theih kul ding hi. Tua lungnote in natna hong piansakna tawh kizui in ih pumpi sung kilamzia, a sung a pua, thagui leh tha tang akipan sihui a tuamtuamte thu zong a zungg a baal a a theih masak kul ding hi. Tua bang a pumpi kilam zia a theih zawh ciangin tua natna in zatui za ha piak tawh dam siang zo ding maw ahih kei leh kheii a pha maw …cih akipan a tel siang dikdek mah kul ding a, tua tung tawn in a khensat ding uh ahihi.
Tuate a theihna dingin mihing pumpi kilamzia, a sung a pua, a thagui a tha tang a sihui akipan a bang khempeuh a tel dikdek masak ding, pumpi a’dinng in bang vaiipuak ciat nei aa, mihing pumpi numei pasal sung a om khempeuh a neng a tawng a, a theih a sin masak kul hi.Tuate a sin tohtohna dingin Biology, Chemistry, Physics cihte a sin masak uh kul hi. Kawl gamah Maths tawh kisai tan 10 ciangciang a sinna leh theihna tawh kicing ta lel akingaihsun ahihi.
US ah bel high school graduate ci uh a, tan 12 ciang dong kah uhhi. Tua zawh ciangin a mau pilna siamna tungtawn in leh uukna, tupna tung tawn in university ah sangkah zom ciat uhhi. High School graduate ci pong mawk in a credit hour kici, a sangkah a ciangtan nai hun zah kim cing peuh leh a khempeuh phial in ong meiimaii sak mai uhhi. Ahi zongin tuate lakah a mat hoih lo mahmahte in koi mah peuh ah sangkah ding zom thei tuan lo uhhi.
University khat peuhah admission a ngah zolote a’dingin gamke khempeuh a om khuapi zaw deuh tengah Community College kikoih a, tua panin ama hatna tawh kizui in university lutna ding phalna ngah thei leuleu uhhi. University a lut theih uh ciangin amau utna peuh a ngap zahzah in lut thei veve uh a, lai deih laisim nuam leh a deih velvelte a’dingin, siavuan, engineer, sitni suah theihna ding lampi omsak kawikawi thei uhhi.
High School a zawh uh ciangin medical tawh kisai sinna a tuamtuam zom thei uhhi. Tua laisinna a tuamtuamte panin medical doctor a suah theihna dingin mun nih ah kilut thei hi. Amau kiangah DO (Doctor of Osteopathic), MD (Medicinae Doctor – Latin pau in) cih bangin a namnam in kikhen lai hi. DO, DNP leh MDte in kumpi phalna licence a ngah kul a, a sep theih uh zong amau san tekah sem tek uhhi. Tua amah bangin tuate a zawh khit ciangin natna a tuamtuam tawh kisai in a tuam vilvel a sinna (special subject) a tuamtuam om thuah toto lailai hi.
Ei tel theih pak dingin MD akicite pen Liaison Committee on Medical Education (LCME) te lutsak Medical School pan a gualzawhna ngahte ahihi. DO leuleu ciangin, the American Osteopathic Associate Commission within Osteopathic College Accreditation (COCA)te sang pan a gual zawhna ngahte ahihi. Hih siavuante gel ii hih theihna leh a khasumte zong akibang vive mah cih ding ahihi. Ahi zongin DO lamte’n kidalkholhna lam ah vaiipuak len zaw uhhi. Tua mah bangin BS (Nursing) tawh ahi zong in MS(Nursing) tawh degree ngahsate zong Doctor of Nursing Practice (DNP) degree a ngahna dingin sangkah thei lai uh a, a khasum uh pen MD, DO, te nengneng tawh kilamdang lua lo hi. DNPte in kum khat in $125,000,00 bang ngah thei uh a, MD sung pan mi khei thei (surgeon)te bang $200,000.00 pan $300,000.00 val dongdong ngah thei mawk uhhi.
Hih siavuan suah theihna ding mun thumte ah, a mau in kisam a sak hong ngette (requirements) pia thei peuh lecin, hong sang pah ahi uh hi. A zenzen in na lutnop masak a na ngah kei leh zong, na kum ciangtan cih bang om lo in, nang kiang pan akisam teng na piak theih nak leh hong sang (admit) pah lel ding uhhi. Ei gam lam bang lo in, khat vei bek hi lo in 2 vei 3 vei nget kikkik theihna ki-ngah hi. Amau ciangtanna sung lut peuh lecin ami deidanna tawh pauhlap ding om lopi in, hong sang lo mawkmawk cih bang om thei lo hi. Tua teng ziak mahmah hangin US gam pen “Land of Opportunity” akici ngiat liang ahihi.
Ei Kawlgam ah siavuan suah theihna ding lampi khat bek om hi. Tan sawm a zawh khit ciangin, siavuan sinna universityte ah amau ciangtanna mat a ngah zawh leh lut thei pan bek uhhi. Siavuan/Engineer suah theihna ding tan 10 laivuanna ah khat vei bek mah hun hoih hun pha (chance) ngah thei bek uh hi. Tupna vinven nei napi a, a lut zolote a’dingin a ongsapi mah lut theihna marks a ngah dong laivuan kikkik thei ding cih a om kei hi. Lut theihna marks a ngah ngap kei leh subject khat peuh dawng lo in kikia sak kik cih dan bek ka za ngei hi. Nidang 1960 madeuh pawl in Kawlgam sungah, medical leh engineering lam zui dingte pen, Intermediate of Science Part B (tan 12) onna pan kiteel a, kum masa in akisan zawh kei leh (a eligible zawh kei leh), a kum kik ciangin zong tua laivuanna ah vuan kikkik thei cih kigen ngei hi.
Engineering tawh kisai gen suk leuleu leng, athu akikheel kikkik kei leh Kawlgam ah AGTI pan zong a mat ciangtan tawh a gualzo AGTI Diploma ngahsate zong degree ngah theihna sangte ah kizom thei ngei hi. Tua bang a akizop theih lai leh medical lamte sangin engineering degree sang ah kah/zop theihna ding mun nih a om thei suak hi.
Galkap kumpi hun lai in ‘8888’ buaina kipatna RIT pan kipan ahih huhau in, engineering pilna tawh kisai peuhmah susia balnen gawp ngiingeii in pilna kician tak a sin theihna mun mel om sak nawn lo uhhi. AGTI > B Tech > BE ci in khenthang nemnum uhhi. Lai sin kum kum 5 khawngin BE degree ngahsak uhhi. Galkap kumpi in gammite in lai a theih a siam luat ding deih lo uhhi. Sawl mang leh a sem thei liamliam ding bek in hong makaih uhhi. Pilna siamna lam tawh kisai in amau tu leh tate teng gamdang ah pilna a tuamtuam sinsak uh a, amau bek mah a pil zaw a siam zaw in a om ding uh ngimna nei uhhi. Ih gam sungah sum bawl sumzuakna lam hi ta leh pilna siamna lam hi ta leh a mau leh a mau naiihuaii teng in ukcip in bu luah gaih ding tanghial a, a na geelgeel na hi gige uhhi.
Gam buai zawh ciangin lai pil lai siam tata gamdang ah tai uh a, hilh sia ding mi kician mi muanhuai om nawn lo hi. A om lai sia hoih sia minthang sunsun tata, Maymyo (Pyin Oo Lwin) a om galkapte sangah (Defence Services Technological Academy ) sia sem sak lailai uhhi. 1988 kum khit a kipan hilh sia ding sia gina a om loh ban ah, sang library a om laibu hoih nonote mangthang khin gai lailai ahih manin akitangsam tam pha mahmah hi. Ahilh ding siate in lah tel tumtum meel lo -in kum khat sung a, a sin ding uh subjectte sung pan sin ding a kisehsa (syllabus)te zong a vek cih thadah a lang zong man zo lo in lai akivuansaksak peuh na hih tuak lel ngeel hi.
NLD kumpi hong kah ciangin, galkap kumpi hun sung a, RIT ah engineering laisinna tawh kisai suksiatna leh bawlsiatna teng puah pha nuam lua ngiat uh ahih manin, 2017 kum a kipan Yangon Technological University ah akah thei dingin tan 10 lai vuanna a, a mat ngah a vek a kigawm mat 500 pan a tung siah a ngahte bek lut sakta hi. Kawlgam bup ah a mat sang penpen tawh a lutsak pen Gyogone, Insein a om “Yangon Technological University (YTU)” sangpi hong hi ta hi. A deihna bulpi inh international level a hongki ciaptehsak ding a deihna ahih banah, 1988 akipan sia sem taktak ding a, a muanhuai pilna nei ki omzo nawn taktak lo mawk ahih manin, Kawlgam bup a om adang Technological University te ah pilna leh theihna akicing anei, sia a sem thei pah takpi dingte hong piankhiat theihna ding geelna bulpi pen zong ahihi.
Tu hun ciangin medical doctor suah theihna ding sinna leh engineer suah theihna ding sinna sangte ah degree ngahna dingin tan 10 on zawh ciangin kum 6 tuak mah sinsak kik ta uhhi. Engineer na suah theihna dingin tan 10 ah Mathematics, Physics, Chemistry na siam mahmah leh na uuk mahmah kul ding hi. Maths sung bang ah Maths I ih cih Arithmetic te kisin nawn lo in Kawlgam ah Maths II ih cihte, Algebra, Geometry, Trigonometry, Calculus, Co-ordinate Geometryte, Apllied Mathematics pawl kilimsin kilimzat pha diak hi. Laisin dan pen a hunhun in zong kikheelkheel kibehlap ahih manin, tuhun tu laitakin Kawlgam Technological Univerties ah bang teng kisin sak cih ka thei nawn kei hi. Bangbang ahi zongin hih Engineering pilna tawh kisai in a hiang bulpi teng a nuai a bang ahihi.
Civil Engineering, Mechanical Engineering, Chemical Engineering, Electrical Engineering, Mining Engineering, Petroleum Engineering, Ocean Engineering, Aeronautical Engineering, Aerospace Engineering, Nuclear Engineering, Software/Hardware Engineering, Planetary Engineering/Geo-engineering cih akipan, hih ahiang bulpite sungpan aka sawnsawn hiangsawn tampi om lai a, engineering min pua atheihsa a sawm a za a simin om lai hi. Tuate ih gen thuahthuah nawn kei ding hi.
Medical lam tawh tehkakna in engineering pen tampi takin sin theih ding om zihziah hi. Leitung vantung, huih om nawn lohna leh leitung hupna om nawn lohna munte leh tuipi sung a om nate thu (science) tawh kisai in a kan sansan laitak mah uh hi a, a muh thak a theihna thak tawh kizui in engineering tawh kisai sin ding theih ding atuamtuam hong piang behbeh niloh lailai ding ahi hi.
Engineer leh Doctor Kua Thupi Zaw
Leitung ah mihing a piang peuhmah in cidam ludam a ih om kim tek ding ih ut penpen tek ahihi. Cidam kei leng bangmah peuhmah tup leh gel in kingaihsun zo lo hi. Ih ci ih lu a nat ciangin ih cidam kik theihna ding pen Pasian zom ah siavuante bekbek mah akimuang in kilungulh penpen ahihi. Mite in gam leh lei ading na a sep theihna dingin siavuan siamate in cidam ludamna ding vaiipuak hong nei uh ahihi. Tua ahih manin ka khua theih khitteh ka gol ciang a ka ut penpen khat zong siavuan mah ahihi. Banghang hiam cih leh kuamah inh hong galbawl ngam ngei hetloh ding banah, hong simmawh ngam ngei het lo ding cihna tawh ka utpi pen khat mah ahihi.
Engineer leuleu ciangin ama nasepna khempeuh gam leh lei a’ding inn leh lo, kikawmna van nawnna lampite, set tawh kisai khempeuh akipan, tuni ciangdong a ih zat van khempeuh engineerte khutma vive na hi khin dildel mawk hi. Mi khat bek ai ding hi lo a, mi khempeuh ai ding ahih mah bangin a kuamah peuh in aituam laak theih khollo in, hihte khempeuh kua bawl kua ngaihsut siamna hiam cih zong ngaihsut khak in zong ngaihsun ngei kha lo meek ding uhhi.
Engineerte ii nasep pen tangpitangta adingin thupi mahmah ahihna tawh kizui in, Engineerte in khut khial baankhial ahih kei leh a ngaihsutnate uh khensat khial kha zenzen leh mi khat bek in gim ngah lo in mi tampi tak inh sihna manna ngah lawh uhhi. (Gtn: Inn kicimh leii – bridge kicimh cihte). Ahih hangin mipi tung leh milip tungah siavuante zah in zahtakna leh thupi simna kingah lo zaw tham hi.
Siavuan leh Engineerte’ Lai Sinna Koi Haksa Zaw
Mathematics tawh kisai a uuk lo haksa a sa khat in engineering tawh kisai ah a tam zaw maths vive kizang ahih manin, a hahkat sawm vei hangin a zuih zawh ding baih khollo ding hi. Cihnopna ah ganan khat na tuat ciangin na tuat theih lohna pan, na tuat theihna dingin hanciam thu, sim zawh thu hi lo a, ih simsim niloh hangin, masuan kimainawt zom thei mahmah lo in bing bekbak veve hi.
Medical tawh kisai ah lai tam mahmah in laimal gawm lamdang nono, ciapteh ding a, a haksa mahmah nungsun tam peuhmah hi. A hi zong tuate ciamteh in simsim niloh lecin mai kinawt thei veve ding hi. Tua hi a, ei Zomi miluite lakah zong ih theihsa ciang bangmah in Siavuan (doctor) suak khin zong tampi mah na om khin hi. Ka cihnopna ah pilna kibang mi 10 tuak medical leh engineering sinsak lecin medical lam azuite a tam zaw in hong zo toto zaw ding uh a, siavuan a suak zong hong tam zaw meek ding cih a beisa hun sungte ih etkik ciangin hong kilangh thei hi cihnopna ahihi. (Hih thu tawh kisai ka gennopna bulpi in engineering tawh kisai lai sinnate ah, sim zawh thu tawh gualzawhna kingahte pawl hi lo hi ka cihnopna ahihi.)
Siavuan leh Engineer Koi Na Ut Zaw?
Hih thulu tawh kisai ken kong dawng kei ding a laisim mimal in na sim khit uh ciangin na ut zawkzawk na kingap zawkzawk ahih kei leh nang kivakhna tawh kituak na sak penpen na teel ding ahihi. Hih tawh kisai in a tung a kong pulaaksa om mah bangin Kawlgam Education System pen kikheelkheel niloh a tu dong tawp thei nai mahmah lo ahih manin ka cian theih nawn kei hi.
Ahi zongin hih lamah amau laisin dan leh ki-uk zia pen kikheel mun khollo hi. US ah na pilna na ngaihsutna a mi lailawm (average) khat na hih nak leh na lungsim khensatna leh na tup vinvenna thupi zaw hi. Na lai sinna ah subject tam lua sa a na zawh ngap kei leh ahun kisotto bek ding a, nang ma ngap ciangciang kila thei hi. Kawlgam ah kum khat ai lai vuanna ah subject khat na kiat leh, sangkah kik tangtang mah kul a, a beisa a na onsate na leng laivuanna ah kihelsak kik meiimaii veve hi. Tua banah tan 10 laivuan mat ngah zah in, ih masuan ding khensat pah ngeu mawk hi. Siavuan /engineer suak nuamte in a suah zawhna ding lampi dang om nawn lo hi.
Hi lamah onsate a zosa in kingaihsut banah, semester khat na man sialsial na zawh sialsial in na zawhsa te a mai semester ah kidong kikkik nawn lo hi. Tua hi a, hih lam education system ah na tup na ngimna ah na gual zawh theihna dingin, na masuan kihong zaw tham hi. Kam mop tawh (spoon feeding) tawh lai kihilh hi lo in amah leh amah in zon tawm toptawm theihna ding a kipantah ahih mahin taksuah takin (practically) zang thei pah zaw uhhi.
Ih gam ki-ukna hong kho suaksuak nak leh education system zong nitumna lamte zat dan zong akizat hun hong om ding pelmawh ing ka um hi. Tua lo masiah bel hun lui lai mah bang a, ih kivei dengdeng lai ding mah hi phot ding hi. Hun khat lai in Zomite Laisiangtho sangkah in sum neilopipi bing phut a, India ah sang ih kah mah bangin, lai pil lai siam zaw deuhte leh sum leh paai a nei zawhiatte in zong gamdang ah sangkah ding khawng ih tup ngam ih sawm ngam himhim ding zong kisam mahmah ta ka sa hi.
A tawpna ah hih thulu tawh kisai in, ka pulaaksa om mah bangin, dawn kikna pen kei mahmah zong engineer khat ka hih nungsang dawn thuah kul kasa nawn kei hi. Ken dawng mah leng zong kei mimal ngaihsutna leh aituam vaii hong suak lel ding a, laisim mimal khat ciat ii kilamthakna dingin piang zuahzuah tuan lo ding ahih manin, ken kong dawng nawn kei ding hi. Tua hi a, hih thului tungtawn in laisim mimal in nangma kivakhna, uukna leh tupna tung tawnin khensat theihna lungsim ih biak Topa Pasian in hong guan kim ciat ta hen la, hong gualzo sak kim ciat ta hen cih ka thu ngetna hi. Lungdam, Topha Thupha! Pu Awn Za Pau
Comment piaknop aomleh...