Nungzuih siamding hun hita ~ Hau Za Cin

Nungzuih siamding hun hita ~ Hau Za Cin

Nungzuih siamin a nung pan na tawsawn siam hun hong tungta hi. Kipawlna leh mi khat sanga tamzaw kalsuan khopna ah a nungzui a om a ngeina hi a, a vekpi un makai cih bang hitheilo hi. Tua ahih manin a Zomi Paunak banga “Kim citciat tangzang kiguan” cih banga makai min kivawh a om mah bangin a nungzui zong honpi khat mah i om a kisam ahi hi. A kisam bek hilo in a om khin hizaw hi. Makai tampi kisam lo a, nungzui tampi kisam hi. Makai siam mahmah khat zong nungzuite a siam kei leh makaih thei tuanlo a, ngaihsun zo mahmah taseleh a nungthuapte in thuapsiam kei peuh leh a mai pan mawk kaih theih tuanlo hi. Tua ahih manin, nungzui siam tampi a kisam ahi hi.

Nungzui siam cih ciangin mi khempeuh in a kisap uh a ngah theihna dingin a kisam bangteng om a, makaite vanzat dingin pilna, ngaihsutna, gelsiamna, zawikaih siamna koi teng kisam hiam cih a muhpih thei mi kisam ahi hi. Makai hilo napi makaite kisap khempeuh a ngaihsutpih siammi kisam hi. A makaipa in bangteng neih thuah leh a nungzuite bangzaha mainawt ding cih a muhpih thei mi kisam hi. Tua a kisapte zonpih in, muhpih in, pia thei a, a vaihawmpih thei mi pen nungzui hoih hipah hi.

Nungzui cih ciangin makaite cih khempeuh ‘mittaw sialkhau let’ a zuih cihtaka zuih ding cihna hituanlo hi. A kisam bang om hiam cih muhpih thei dingin tua a kisamte vanpih thei ding cihna hi. A vanpih theih kei leh zong pulakto dingin theisak thei ding cihna hi. Makaite in a makaihna ah matutna sangzaw a tun theihna dingin a nungthuap theimi pen hun khat ciangin makai hong suak dinga, tua ciangin makaihzia siam mahmah pah ding hi.

A taktak in nungzui i cih mipite in makaite tung pan bang lamet nei uh hiam cih pen i kantel tawntung ding ahi hi. Makaite in bang hong sepsak leh deih i hiam cih pen mipite in i phawk tawntung ding hi. Bang hong vaihawmsak leh deih a, bang hong pia leh deih a, bang hong hihsak leh deih ihi hiam. I kipawlna neihte in zong ei mipi laka mimal ciat tungah bang hong hihsak leh ci ihiam cih i kidot den ding ahi hi. Kipawlna pan bangmah lamen hetlo, bangmah lunggulh neilo i hih leh bel i kipawlna a hang a thei hetlo ihi cihna hi.

Lametna neilo mi in lamet ding zong a theilo cihna hi. Lametna neilo a nuntak khawng a manphatna tawm diak ding tawh kibang hi. Nuntakna nuamzaw ding, nuntakna picingsak ding, nuntakna a manpha suaksak dingin bang hihthei ka hiam cih i ngaihsut den kei leh i lamet ding zong a kitheilo ding ahi hi. Tua manin i nuntakna pen bangci kalsuan ding cih limtak i ngaihsut a, i geelkholh a, i muhkholh ding a kisam ahi hi. I nuntak sungin sum tampi neihsawm ding maw, mite in hong pahtawi in hong pi muh leh deih maw, mite sangin na hihtheizaw, thupizaw leh tungtuangzaw a om ut maw… ei leh ei i kidot den ding ahi hi.

Mimal khat pen kipawllo in khatbek ngalkhat bangin kitang din theilo hi. Innsungah i pian pan limlim in khatbek a kipiang hilo a – numei leh pasal kikal pan (mihing nih kikal pan) a piang ihi pah malam hi. Hong suang nu leh pate in lametna khat hong nei pah uh hi. A lamet uh bangciang hiam cih pen kibanglo ding hi. Tua mah bangin kipawlna khat peuh ah na kihel ciangin na kipawlna pan nang mimal tungah lametna hong neih uh na theih ding a kisam ahi hi. Nang tung pan lamet a neih uh na theih kei leh bangzah in kihel in bangzah in hanciam ding cih na theikei ding hi. Makaite in hong gen uh kammal khat leh nih tungtawn in zong nang tung pan a lamet uh na theih om ding hi. Kamhem a hong kigen pan na theih bek hilo hong kikun ngutngut lametna zong om ding hi.

Hong kigen hiauhiau lametna zong om ding hi. Midangte kiang pan hong kigensawn lametna zong om ding hi. Tuate khempeuh nang tungah mipi bek hilo makaite leh kipawlnate in hong lamet uh ahi hi. Tuate na tangtunsak zawh tam peuh leh nang pen nungzui hoih na hi a, nungzui muanhuai leh nasem muanhuai na hi hi. Makaite in bel a mipite kipawlna khanna dingin nasep hanciam ding, muanhuai ding, lungsim siangtho leh lungsim tang nei ding, pawlpi khangtosak ding leh pawlpi bulkip, muantak hi dingin lamen uh, deih uh hi.

Muanhuaina leh cihtakna lo tawh koikoi ah na om zong, bang kipawlna leh pawlpi ah na om zong kuamah tawh sawt na kikhawl thei kei dinga, sawt na kilem kei dinga, sawt na sungtum zo kei ding hi. Mite in hong cimtak dinga, mite in hong gim neih pah dinga, mite in hong ngailo, hong deihlo, hong itlo na ci dinga, na nuaktai khia pahpah ding hi. Ahi zongin lungsim man leh lungsim tang tak nei lecin mite in hong it mahmah hi ciin na ngaihsun dinga, mite in hong huai nasa dinga, mite hong pawlbawl na sa ding hi.

Nang leh nang na kipuakoih kei dinga, nang leh nang na kisungtumsak den ding hi. Na lungsim puakzia dik masa limlim ahih manin a hoihlo na muh leh zong itna tawh na gen thei dinga, itna leh deihsakna takpi tawh na taihilh, na pulak ngam ding hi. Na lungsim a dik kei leh bel na phun nuahnuah dinga, na hehsuak dinga, na thangpai in na thuklut nuam kei dinga, mite in ‘phun hat’ ciin hong ciamteh na sa mai ding hi. Tua ahih manin lungsim dik leh ngaihsutna dik na neih a kisam ahi hi.

Nungzui siam kitehna om hileh midangte adinga phatuam a nungta siamte kici ding hi. Midangte phattuamna dinga – a ngaihsutna, a thatang, a siamna, a pilna siit lo a zangkhia ziahziah theite ahi hi. A taktak in a mah makai dinmun ah a om loh hangin makai a semsem ahi hi. Mainawtna dinga kisam ngaihsutna leh nasepzia piakhia thei mite makai dinmun a tut loh hangin makai ahi hi.

Makaite kisap huh thei a, mipite kisap gel thei a, mipite kisap semkhia thei mite pen nungzui lak ah a ut kei zong makai ahi gige hi. Makai dinmun ah tu pong in bangmah mainawtna ding ngaihsut leh sep neilo a mipi phattuamna ding semkhia tuanlote sangin tua bang mite manphazaw a, a ‘hihna’ a kipialo bek ‘makai’ ahi veve uh hi. Tua manin nungzui manpha i cihte midangte ading a manpha a semkhiate ahi uh hi.

Midangte adingin bangci manpha thei ding ihi hiam cih tawm ensuk lai ni.

1. Mawhpuak hong kipiakna ahang thei in:

Nungzui muanhuai khat in makaite hong guat nasep khat peuh na sep ding ciangin ‘ka hih thei kei ding hi’ cih kam a pau masak hetloh ding ahi hi. A sep ding zia a theih hetloh kilkel nangawn a mualsuah ding zia inn a ciahna lampi ah ngaihsut khiat ding a kisam ahi hi. Makaite in zong a sep theihloh uh nasep khat na kuppih ding, na seppih ding, na hihpih dingin hong deih, hong puakpih dingin hong deih hithei hi. Tua ahih manin a hoihthei penpen in sepsuah sawm inla, lungkia lo in hanciam tantan in. Kipawlna khet peuh ah tua bang nungzui muanhuai leh hanciam kisam den hi.

Makai khat in nungzuite tungah mawhpuakna leh sep ding hong guat peuhmah leh hong guatna a hang hong kigen loh hangin kan ding, theihsawm ding ahi hi. Midang tampi a sem thei ding om napi nang hong kiguat sese banghang hiam cih na theih sawm ding ahi hi. Sem thei pen ding cih hong kimuang hikha thei hi. Kisin leh hoih inteh hong kici zong hithei hi. Pattah theih hiam ciin na lungsim hong kize-et zong hithei hi. Na makaipa hong deihna a hang na theihsawm ding ahi hi. Na pawlpi in hong lametna na theihsawm ding ahi hi. Na kipawlna in nang tung hong guatna hang bang hiam cih na theih kisam hiding hi.

Tua na theih zawh peuhmah leh na seppih ding kuateng hi a, kuateng tawh semkhawm lecin mualsuah dinga, kua tawh koi bangin nasep kihawm ding cih khawng na thei pah ding hi. Tua banga na sep ciang nang pen mitawh a kipawl thei, a semkhawm thei, a gelkhawm thei hita na hih manin kipawlna ah nungzui siam leh kipawlna sungah mipi lak pan mimal muanhuai na hi khinta hi. Nang bang mimal tampi tua kipawlna in kisam hipah hi. A siamsa nang hong huhthei ding zong kanthei ding, pattah tawma nasep hong huh thei ding zong zongkhia thei ding mi na hihi.

2. Makaite leh mipi kikal ah palai na hipah hi:

Vai khat peuhpeuh hong kipiak ciangin na sep siamna tawh kizui in mipi leh makaite kikal ah palai a semsem na hipah hi. Na nasepna hangin na tung leh na nuai tawh na kisawh khak loh a phamawh hita ahih manin tuate kikal na gawmtuah siam leh na nasep manlang in mapai dinga, na sepna mavang in mualsuak pah ding hi.

A diak in makaite leh mipi kikal ah vaikhat peuh hanga kizopna a nawngkai thei ding a om leh tuate zong a sutsut na hipah hi. Na dinmun kibatpihte ngaihsutna hangsan taka gen ngam, tungsiah ah lah tua ngaihsutna te puak ngam leh tungsiah ngaihsutna leh lametna te zong mipite tungah puaksuk kik thei na hih manin ‘kilemna bawlpa’ na hi gige hi. Kizopna khauguipi khat na khung zong hipah hi. A kisem theilo vaitaang pawlkhat na kalsuanpih thei lai ding hi.

3. Ngaihsutna thak na neihte zatdan sin in:

Vai khatpeuh hong kipiak a, na sep dan ding hong kigen kei leh a kisem ngei bangsanga hoihzaw leh a thak ngaihsutna zong guan sawm hamtang in. A hoihzaw na ngaihsut theih leh nakpi in thupi hong kisa dinga, nasep lianzaw hong kiguan toto ding hi. Nasep lianzaw hong kiguan leh na thuneihna leh na kizatna hong gol semsem ding cihna hi. Hong kipia nasep sanga gina zaw in na sep theih kei leh bel vai dang, nasep dang hong kiguan kikkik mello dinga, hong kithupi bawllo sa in na lungkia thei ding hi.

A taktak in nasem theilo mite pen nasep ding vai tampi kipiapia lo a, a sem thei leh a hoihzaw in a semthei dingte vai thupi leh vai lian a kipia hizaw hi. Tua manin ngaihsutna thak tawh kalsuan ding ngaihsun kawm in hong kilametna banga sem zo ding, hong ki lamet sanga hoihzaw zong hih zo dingin na kithawi khol den in. Sep ding dan, hih ding dan hong kigen a ngaihsutna hong kipiak na ngak khak leh na tungsiahte in hong muhna ah nasem utlo, thadah, sepdan ding a theilo, a sem nuamlo dongin hong mu thei uh hi.

Tua manin na makaite in hong gen kikkik ma in na sep theih bangbang na kipan inla, hong dot uh ciangin na sepsa na kuppih ding om bangbang na hilh in; tua hileh nang hong kizahtak bek hilo in nang tungah mawhpuakna lianzaw hong kiguan lai ding hi. Mawhpuakna leh tavuan hau peuh mi thupi leh mithahat ahi uh hi.

4. Kisin den lel in:

Mihing pen Zomi Paunak ah ‘a siamsa a piang kuamah omlo’ a kicih mah bangin a kisintawm vive ihi hi. A kisin siam baih deuh om a, a kisin thazawm deuh zong om in, a thanuam leh thadah zong ki om hi. A kisin ngap, a kisin ut, a hanciam ngap, haksa taleh a kuhkal mite in mainawt toto uh hi. Tua ahih manin kisinna ding hun leh mun na ngah nak leh kisin pahpah inla, na zatpah nading a om kei leh zong phamawh sa kei in; na siamna na kibehlaplap lel dinga na zatna ding a om ciang siamna tampi gawmtuah in na mapang thei ding hi.

Tua ahih manin makaite in hong piak nasepte zong ‘kisinna phual’ bangin ngaihsun mai in. Makai na hih leh zong na mipite a kisinna ding uh vai bawlsak in la, nang bek in siam khin gai pahpah keiin. Kisinna a neulua cih oml hi. Kisinna dingin cihtak kei lua cih bang omlo hi. A neu pen pan a lianpen zong a kahlei kibanglo hi. Na tuah bangbang kisinna in na zangpah in. Makai hoih na neih leh nang adingin na kisinna ding tampi hong pia dinga, na khialhna ding vai tampi na tuak ding hi. Na hih ngeiloh tampi na tuak dinga, na sep ngeiloh tampi na sem ding hi.

Hawmthawhna leh makaite mit tunlohna tampi na phukha dinga, na cinlahna leh na kisin ding a tamlai dan na mu thei ding hi. Tuate khempeuh ah maizumna in la lo in kisinna in ngaihsun in hanciam in la, delhin; tua hi leh na tuah kik ciang na upmawh sangin na lungkimna leh na lungdamna hong lian mahmah ding hi. Na sepkhialh ngeite na omlo hileh na sepkhak hanga lungdamna na theih ngeiloh ding dan na phawk pan ding hi.

Tua ahih manin sepkhialh leh tungsiahte mit tunglo na kisakna khempeuh hangsan takin phusuak inla, maizumna zong a kul bangin thuak ngam in; thuak paisuak phot in. hauzacinNa mihing lungsim hong picingsak dinga, na kisap omte zong hong phawksak ding hi. Maizum a baih om zenzen lo a, maizumna omlo in lah na picing ngei kei ding hi. Tua ahih manin na ngaihsutna hoih om khempeuh nang tunga vai hong ki-ap, hong kipia sepsuahna dingin zang inla lungsim siangtho takin na hanciam theihzah in hanciam in. Tua banga mabun ngamna in muhna tuamtuam pan muhsiamna leh kiu tuamtuam pan sepsiamna, singluang bang hileh liangko tampi tawh zawnkhop siamna hong neisak ding hi.

Na ngaihsutna a hoih sem nadingin ngaihsutzia thak zong den inla, sep siamna nei dingin tua ngaihsutna te zangkhia den in. Zat ngamloh ngaihsutna om kei henla, sep ngamloh mabunna om kei hen. Mi ading phatuam na hih mahmah matengin nungzui hoih na suak ngei kei dinga, nungzui hoih na suak mateng in makai hoih na suak ngei kei ding hi. Anung pan na sem a amai pan na kai zongin mite adinga phatuam na sep theih kei leh a mawkna veve ahi hi. Tua manin makai hoih na suahna dingin nungzui hoih hi masa inla, nungzuih siam mahmah phot lel in. Nungzuih siamte makai hoih hong suak pelmawh uh hi. Hau Za Cin (Phuitong Liim)