Ngeina leh Christian Upna (6) ~ Rev. Fr. Damian Dal
Ngeina (culture) cih kammal ii khiatna i enlailai ding hi. Ngeina (culture) cih in thutampi huamin, khiatna tampi tawh kidim kammal ahihi. Ngeina cihkammal ahi mikangpau in culture cih pen Latin lai pan hongpai khia hi in, cultor, cultrix, cultus, pan in mikanglai in culture ci in hongzangto uh a, eipau in “Ngeina” i ci hi. Tua Latin kammal te ii khiatna leh deihna in: “Mihingte ii khantohna ding hanciamna tungtawn in nuntakzia kipattahna, kikepcingna leh kikhel kilamdan na (transformation)”[1] cihna ahihi. Akhiatna taktak in mihingte ii pumpi leh lungsim (cultus corporis and cultus animi) khantohna thu cihna in kizang hi.
Tua ban-ah, minamkhat ii nuntak khuasak zia, minamkhat ii atuam vilvel aneih uh, minam kiciapteh nate akipan, minamkhat ii atuammahmah a, athupi’t sak, anuntakpih, akepthu thu leh la, vangil vanhoih, minam khat kiciapteh na in akizang nakhempeuh te zong “Ngeina” cih kammal in huamgai hi.
Ngeina i cih in, mihingte kilamna lampi, kipattahna lampi leh minam khat ii ahoihpenpen na, apilpenpen na, aciimpenpenna, athupi’t penpen na uhtawh khang kizopna gui zong ahihi. Ngeina in minamkhat ii minamdangtawh kibanglo a, atuam vilvel a aneih leh anuntakpih, azuih leh akipiaksawnsawn uh minam khatsung kizopna, tua minam leh amau te up ahi tuidawi ahi a, gamdawi ahi a, amau te up uh avanglian a angaihsun uh khat peuhpeuh tawh kizopna, amau te kipawlzia, amau te lungsim thumuhzia (philosophy), amau te pawibawl na leh minam khat ii aneih khawm uh, pawite, van te, mun le mual te, thu le la te khempeuh ngeina ahihi.[2]
Chrisian upna thu i cih in minam beisak ding, minam susia ding, minam mangsak ding thu ahi kei hi. Hih thuhangin, Pasian tapa neihsun hihlei tungah hongkum in, Jew minam, David suan sungpan hong mihing in hongsuak ahihi. Hih thu Matthew Laisiangtho sunga, Topa Jesu khangsimna thu in, hongtheisak hi (Mt 1:1ff). Minam khat ihih na leh Christian khat ihih na hoihtak ettheih ding nakpi in thupi hi. Topa Jesu in ama minam paaikhia lo in, ahi zongin, ama minam tungtawn in leitung bup gupkhiatna ngahsak hi.
Leitungbup gupkhiatna hongpiak nading in, ama minam te sungpan in mikhat in hongpiang in, ama minam te pen leitung a teng minam khempeuh lak ah, minam hoihpen, thupha ngah minam, Pasian teeltuam minam, minam picing ahihna lamsang hi. Hihthu in athupi mahmah khat ahihi. Topa Jesu in ama minam te a itman in, ama minam te agupnop man in, ama minam te alapsangnop man in, ama minam te akhantohsaknop man in, ama minam te apicinsaknop man in, minamdangte siatna ding, minamdangte supna ding akipan, minamdangte min le puam nangawn nathangzat ngei lo hi.
Ama minam ahi Abraham suan le khak, Isaak leh Jacob te suan le khak te in, thupha ngah in, leitung ah ateng minam khempeuh mai ah, minampi ahihna akitheih nadingin, Topa Jesu in minamdangte tungah kamsia mutsia nangawn khatvei zong napau kha ngei lo hi. Tua hi a, aminamte alapsangna dingin, ama minam te hangin, minamdang khempeuh gupkhiatna thupha, leitung vantung thupha ngahsak hi. Hih in Topa lungsim hi a, ei Christian te lungsim puakzia dingzong ahihi.
Christian taktak ahi, Jesu Topa honpa leh gumpa a sangtaktak le anuntakpih taktak te in, amau minam te phattuam nading in namdangte ko ngeilo, siasak ngeilo, sumsak ngeilo hi. Ahizong in, amau minam hangin, mitampi te phattuam na ngahsak in, leitung vantung thupha sangsak uhhi. Martin Luther King Jr. endih ni. Mivom te kibawlsia in, kinengniam in a om lai tak, ama minam te phattuam nadingin, minamdang te nakolo in, nabawl sia lo a, ama minam te a it man in, minam tampi tak te phattuam nading nahanciam hi.
Amah in Pasian thu um khat ahih thamloh in, Pasian nasem Pastor khat ahih na tawh, Jesu Topa zia le tongte nanuntakpih ahih manin, tuni ciangdong mivom mikang cilo in, Martin Luther King Jr. ki it in kipahtawi lai hi. Amah hangin, mivom minam tampi te in leitung thupha tampi sanlawh uh a, vantung thupha tampi zong ngahlawh uhhi. Minam khat ii ngeina leh Christian upna hoihtak gawmtuah thei in, i nuntakpih zawhding athu pi mahmah Christian nuntakzia ahih lamzong hongphawksak semsem hi. Rev Fr Damian Dal
[1] Cf. Diccionario Ilustrado Latino-Español, Español Latino, ed. Biblografía, (Barcelona 1991), 119.
[2] Poupard, Paul, Card., The Gospel and culture on the threshold of the III Millennium, address at “La Sapienza,” University, (Rome. May 26, 1998), n. 1. 2.
Comment piaknop aomleh...