Prov. 3:3-4 “Thumanna leh cihtakna khah suah ngei kei in la, na ngawng ah tuate ok-in, na lungtang tungah gelh in. Tua hi leh, Pasian leh mite’ mai-ah maipha ngah in na mavang ding hi”.
#Mi lawhcing, mi madawk deuh leh leitung lum let a, a mangmawh ding tangthu a neite in thusim na nei ciat uh hi. Tua a thusimte uh a tangpi-in kibangkim pian tek hi. Mi lawhcing i cihte pen mi lawhsamte mah na hi uh a, a puk ngei, a tuk ngeite mah na hi uh hi. Ahi zongin amaute a tukna mun uah lumcip loin a na tho teiteite, lungkia ngeilo a a hanciam teiteite na hi uh hi.
Prof. C. Thang Za Tuan in a laibu sungah mi lawhcingte leh mi thupite hi bangin na ciamteh a; “Amaute a tamzaw pen mizawng, mi gentheite’ innkuan sungpan leh khua ta/neu pan mi khuasuak vive tamzaw uh hi. A sangtun mi ahih nak leh a citak, a kuhkal, a genthei a sekdo deuh, lam-et ngimna lian nei a, a thumaan, a sim hanciam den gigete hi zaw uh hi,” a ci hi.
Henry Kaiser lawhcinna lampite
A niam penpan a sang pen mun dong tungin mihau minthang Henry Kaiser pen a naupan lai-in a nak zawn mahmah mi khat ahi hi. A ci zong a dam het lo khat hi a, pau zong awk sawnsawn lai hi. Ahih hang in kum 16 a phak ciangin mihau lawhcing mahmah khat hong hi ta a, sawtpi zong hong cidam hi. Leitung haksatnate kawmkal panin mihau, mi lawh-cing khat hong hi hi. Kum 80 a phakin zong nasep hoih mahmah sem zo lai a, Hawaii tuikhulh gam ah inn lianpi lamin thalawp takin vai hawm zo lai hi.
Thakhat thu-in mihau hong suak ziau bel na hi peuhmah lo hi. Haksatna namkimte sungpan lungkia loin hong sep teiteina hang ahi hi. Hun pen thupi sak mahmah-in minute khat nangawn mawk beisak nuamlo hi. A lup ciang nangawnin a lukham gei ah laibu no khat koih den a, zan a khanlawh ciangin a lungsima a suak idea thakte gelh khia pahpah hi.
Nisim zingsang tungin tuni a sep ding teng a banbanin kipanin sem pah a, sun ciangin tuni sep ding a a geelna laibu enkikin a zawh nai lohte a zawh nading hanciamin sem hi.
Ama lawhcinna lampi sagih ahi hi. Tua lampite mi kimin zang thei ding hi ci hi.
1. Tuni pen na ni tawpna ding danin ngaih-sun-in nungta inla, na sepna leh na sep dingte na hih theihna zah khempeuh tawh sem in.
2. I ngah ding hamphatna a vekin ei bek sepna tawh kingah zolo hi. Midangte, na lawmte, a pil a siamte kiangpan huhna ngen, a hihkeileh amaute tungpan pilna la in.
3. A tangpi mihingte’n i sep theihna 1/10 bek khawng i zang hi. Nang ii thahatna leh na ngaihsutnate a vekpi in zang lecin lamet ngamloh lawhcinna na ngah ding hi.
4. Midangte phattuam nadingin na sem in. Nang hangin mite in hamphatna ngah semsem leh nang-aa dingin zong thupha lian semsem hong hi ding hi.
5. Na geel, na tup, na ngim bang hiam? Khensatna kician nei in. Tua teng khit ciangin hahkat takin sem pah in. Na tupna pen na omna pan gamla lua hilo hi cih na mu ding hi.
6. Hangsan inla, thasanna tawh mainawt in. Na tupna na tangtun masiah lungkia kei inla, lung duai takin kalsuan teitei in. Tua bangin na kalsuan leh na kiim na pam a na ma hong dal a nengnengte hong ven lamtak na mu ding hi.
7. Lawhcinna pen eima hihtheih tawp khempeuh tawh sepna pan kingah bek hi. A kisam lo nate hangin na hun, na sum leh na tha na ngal beisak kei in. Lawm le gual tawh vak suk vak tohna Cinema en a hun beisak nate nusia in.
#Hih a tunga lampi sagihte pen Henry Keisar ii lawhcinna lampi sagihte ahi hi.
Mi lawhcingte pen thakhat thu in a lawhcing hilo uh a, leitung a om haksatna kici khempeuh zong na thuak kha veve uh hi. Ahi zongin tua haksatnate sungpanin thusim nei-in kuhkal takin hong kalsuan uh ciangin mi lawhcingte hong hi uh a, mite enn leh pahtaak pente hong suak uh hi.
Amaute thusim in a tangpi in:
- 1. Tupna kician nei!
- 2. Lungkia ngei lo!
- 3. Thadah lo!
- 4. Kuhkal ngiat!
- 5. A siate a pha suak sak!
- 6. Amah leh amah ki-ukzo!
Mi lawhcingte pen tupna kician nei, lungkia ngeilo, kuhkal ngiat, a siate a pha suaksak leh amau le amau a ki-ukzote na hi uh hi.
1. Tupna kician nei
Prov.15:22 “Lim ngaihsut lo a sepna tawh bang mah piang zo lo a, limtak a geelna tawh ma kitun’ zo bek hi”.
Mi lawhcing, mi minthangte in tupna kician nei uh hi. Nam nih nam thum saikaak kawmkawm-in nungta lo uh hi. A vom a cih vua leh a vom bekmah ci tinten uh hi. Na khatpeuh a sepna uah tupna gil tawh sem uh a, haksatna a thuakkhakte uh siksanin nei-in thasan uh hi.
Tupna kician a nei Abraham Lincoln in a neulai-in “Ni khat ni ciang America President ka hi ding hi”, ci-in taan 5 (Class V) a sin lai-in na tum tinten khin hi. A tup mahbangin 1860 kum in America-te President hong suak takpi hi.
Indiate Prime Minister 11 na ahi Chandra Shekhar in “Khat vei teh Indian Prime Minister hih ding ka tup ahi hi”, na ci hi. A tup bangin hong hi takpi mawk hi.
Mi lawhcingte’n tupna kician nei uh hi.
- “Maang khat ka man hi”. Martin Luther King Jr.
- “Gualzo dinga kigingte mah a gualzo uh hi”. Ralph Waldo Emerson
- “Na maang tangtun ding na deih leh khanglo in”. Yiddish Proverb
- “Innkangpi ah a om manin Abraham Lincoln mi thupi hilo a, a tupna hang ahi hi”. Dale Carnegie
- “Na geelna bangin nungta inla, na tupna bangin kal suan in”. Henry David
- “Tupna nei te’n leitung khempeuh zo ding uh hi”. D. Ambani
- “Tupna in mi khempeuh adingin kisam hi. Mi khat pen a tupna zahzah in hau ding hi”. Kim Woo Choong
2. Lungkia ngeilo
Prov.24:10 “Haksatna na tuah ciangin na lung a kiat leh, a gina lo mi na hi hi”.
Mi lawhcingte pen a pilpen teng, a khuak hoihpen teng leh a cidam pen, a thahat pente leh a haupente na hi khollo zaw uh hi. Mi neih bang nei zolo, mi nek bang ne zolo, mi nuai a om, bangmah hilo teng peuh hi thei zaw uh hi.
Mi lawhcing minthang tampi lakah a lungkia ngeilo a, lawhcinna a ngah Abraham Lincoln nuntakna en leng:
- 1) Tagah, a nu bek tawh khuasa!
- 2) Zawng lua in singluang inn ah teng!
- 3) 1831—Sum bawlna ah sumh!
- 4) 1832—Gamkek ukpi kiteelna ah—ngah lo!
- 5) 1834—Sumbawlna ah sum leuleu!
- 6) 1835—A it a nu’n sihsan!
- 7) 1836—Lungkia gawp a om!
- 8) 1838—Gam uk thuvanpi kiteelna ah—ngah lo!
- 9) 1840—Leitang thusaipi kiteelna ah—ngahlo!
- 10) 1843—Congress Upa kiteelna ah—ngahlo!
- 11) 1846—Congress Upa kiteelna ah— ngahlo!
- 12) 1848—Congress Upa kiteelna ah—ngahlo!
- 13) 1855—Senate Upa kiteelna ah—ngahlo!
- 14) 1856—Vice-President kiteelna ah—ngahlo!
- 15) 1858—Senate Upa kiteelna ah—ngahlo!
- 16) 1860—America President kiteelna ah—-NGAH!
Abraham Lincoln nuntakna ah lungkiat huai mahmah tase leh amah lungkia loin hong hanciam a, US President hong hi takpi hi. Amah pen tuciang dongin US President te lakah a minthang pen khat ahi hi. A zenzenin na lungkia hi leh US President suak ngeilo ding hi.
Mi lawhcingte thusim in lungkia ngei lo!
- “Lungkia, lungkia, lungkia ngei ken”. Winston Churchill
- “Na lungkiat ngei kei nak leh na lawhcing ding hi”. Dan O’Brien
- “Lawhcinna thusim in lungkiat ngeilohna ahi hi”. Wilma Mankiller
- “Sagih vei na tuk leh giat vei tho in”. Japanese Proverb
- “Khatvei bek nungta ding na hih manin lungkia ngei ken. Kalsuan suak in”. Richard E. Grant
3. Thadah lo
Rom.12:11 “Thadah kei unla, nakpi takin na sem un….”
Mi lawhcingte thusim khat in thadah hetlo a nakpi taka na sep ahi hi. Amaute in a hun uh hawm thawh uh a, hanciamin nakpitak in na sem uh hi. Mi dangte nuamtak ihmu in a naksiat dapdap laitakun na a semsemte ahi uh hi. Mi thadahte pen Pasian’ cih thadah Satan’ nangawn in zang nuamlo hi.
America mi ahi Thomas Edison in ni khat in nai 3/4 sung khawng bek ihmu in sun le zan hanciam in na a sep man tu-in nuamtaka i zat ahi khuaphelep mei (electric) a kipan van a thak nam 2000 val bang hong mu khia, hong bawlkhia ahi hi.
*Henry Ford >>>> Leitung ah mihau in a minthang Henry Ford pen a hanciam leh a kuhkal mi khat mah hi-in thadah hetlo hi. Ama kum 28 a phak ciangin na bawlna (factory) khat ah thuvanpi sem hi. Nuntakna haksat luatna hangin hun khen bek tawh khutsiamna sang khat ah sangsia sem kawm hi. Kicingzo mahmah lo ahih manin nai sia bawlna phual (shop) khat hongin a hun awngkalin nai siate puah kawmin hong sem lai hi. Mi khat bek ahih hangin ni khat in nasep nam thum a sep kawmkal ah a hun awng sunsun ah mawtaw (motor) hong bawl kawmkawm lai hi. Ama hihtheihna zah tawh thadahlo, hanciam, kuhkalin na hong sep manin leitung ah mi haupen khat hong suak hi.
Mi lawhcingte thadah lo hi.
“A neu mahmah hei khat tawh a lian mahmah sing kung khat sat mun peuh leng a tawp ah puk veve hi”. William Shakespeare
“Ka tuukkhak ciangin ka hanciam kik,kik, kik hi”. Nick Vujicic
4. Kuhkal ngiat Lam.3:26 “Tua ahih ciangin thuakzawhna tawhngak kenkanzo leng hoih pen hi. A hong hotkhiat ding amah ngak ni”.
Phil.3:13b “…..Tua ahihman in a beisa thute mangngilh bawlin mainawt in ka hanciam a…”.
Mi lawhcingte pen bangzah takin haksatna thuakin, lungkiat huai dinmun ah om mah tase le-uh zong hanciamin kuhkal ngiat uh hi. Haksatna sungah kuhkalna tawh khitui luangliang mah-in hong kal suante na hi uh hi.
Kuhkal i cihciang in “thadah huai, lungkiat huai, lamet bei huai tase mahleh thadah lo, lungkia lo, lamet na lianpi tawh sem teitei, bawl teitei-in a tawpdong tun”, cihna ahi hi. Mi lawhcingte’n tua thu sim nei uh ahih manun lawhcing uh hi.
John Aqurwary >>>> 1968 kum in Mexican khuapi a kibawl leitung bup Olympic Marathon tai kidemna ah Tanzania gam aitangin John Aqurwary zong va kihel hi. Tua kum Olympic Marathon tai kidemna ah a minthang penpa khat ahi hi. Banghangin minthang hiam cih leh a kuh kalna hang ahi hi. Tai kidem a kipatcil lam un tuuk kha ahih manin a khe langkhat kitansak kha hi. Ahi zongin ki demna pan khawl sawm tuan het loin kuhkal takin hong tai teitei hi. Midang taikidemte khawl mang khinta uh a, amah pen nitak lam nai 7:30 ciangin tung zo pan hi. Mipite’n zong ciah san loin a tutna uh pan dingin khut na bet uh a, tha na pia uh hi.
A tawp ciangin “Banghangin khawllo a dem tei tei na hiam?”,ci-a a dot uh ciang in, “Ka gam in tai (mile) 7000 gamlatna pekpan hong sawlna pen kidemna sunga a lut bek hi lo-a, a tawp dong dem dinga hong sawl ahi hi” ci-in a dawng hi. Tua bangin nat le sat thuakkawmsa mah-in kuhkalna tawh hong dem teitei a, a tawpdong hong tun hi. Tua kum kidemna ah a khatna ngahpa sangin amah minthang zaw, lawhcing zaw hi.
Panama Canal >>>> Panama Canal (Panama Leitawhtan) pen a tawhtan ma un ahi theilo ding, a piang theilo ding dan a kilang ahi hi. Major General Goethal makaihna tawh hanciamin to uh hi. A kimciang khawng alaih/tawh khit uh ciangin lungkia lua uh leh lam-et bei kisa lua uh ahih manin, nasemte’n tawpsan sawmin a van teng uh la-in ciah a sawm uh hi. Tua laitakin Major Genaral Goethal in “to kik un” ci-in thu hong pia a, hong to kik uh hi.
Major General Goethal makaihna tawh kuhkal takin hong tawh kik uh leh a tawptawpin hong zo khongkhong uh hi. Tuni dongin leitung bup ni suahna gam leh ni tumna gam lamte sum bawlna Teembaw (longh) lampi thupi pen khat suak hi.
Kuhkalna in hong lawhcingsak ding hi. Mi lawhcingte kuhkal ngiat uh hi.
- “Lawhcinna leh lawhsapna pen kuhkalna ah kinga hi”. David Sarnoff
- “Dokdawn/toktol pen kuhkalna hang bek tawh teem-baw (longh) dawn tungzo hi”. Charles Spurgeon
- “Kuhkalna i cih pen 19 vei tuka a 20 veina ah lawh-cinna ahi hi”. Julie Andrews
- “Na lawhcin nadingin kuhkalna kisam hi. Kuhkalna in vanglian hi”. Mark R. Douglas
5. A siate pen a pha suaksak
Gen. 50:20 “Note in ahih leh kei tungah a sia dingin na ngaihsun uh hi. Ahih hangin Pasian in tuhun-a mah bangin mitampi te a nuntak theihna a pian nadingin a hoih dingin a ngaihsut a hi hi”.
Mi pawlkhatte thusia nengno khat hangin siatlawh semsem thei uh a, pawlkhatte in a hoihlam suaksakin lawhcinna in zang uh hi. A ginatlohna uh lawhcinna in zang zaw uh hi.
Mr. Ben Fortson >>>> Kum 24 a phakin Van (motor) a sing a puak sawm leh gam taang khial kha-in a singtum in su kha a, tua ciangin a kawng pan a nuailam teng zaw ahih manin zato mang (doctor)te’n a khe tegel tansak uh hi. Kaamsia kisa-in khasia mahmah a kum bangtan hiam a om khit nungin, hong kingaihsun pha kik hi. Tua ciangin nuihmai dan, kamsiam dan leh omdan siam…cih khawng hong kisin hi. Tua ban ah laisim hong hahkat hi. Tua bek hi loin tumging (music) leh a dangdangte sin a, tua khitciangin Politics ah hong lut hi. A tutphah pei nei (wheel chair) pi mah tawh thu dotna leh dawnna khawng kisin a, thugen khawng hong kisin-in a tawpna ah Georgia State adingin Secretary of State in hong pang hi.
Peng Shuilin >>>> Amah pen Sen gam(China) Hunan Province a teeng khat ahi hi. Kaamsiatna tawh 1995 kum in Truck Mawtawpi tawh tuahsia kha-in a kawng nuaisiah a kitansak mipa khat ahi hi. Zato ah zato mang (doctor) te’n a kawng nuaisiah ding hanciamin bawlsak/zopsak tawm uh a, ahi zongin deih bang zolo hi. A kawng nuai siah a om nawnloh hangin kaamphatna tawh a tunglam teng bel hong hoih bilbel hi.
Tua danin a lungkiat huai dinmun ah a om hangin, Peng Shuilin pen lungkia het loin, exercise khawng bawlin hong hanciam toto hi. Tua bang teng tawh sum bawlna lam ah hong lutin van zuakna (store) khat bawl-in a min “Half Man- Half Price Store” (A mi a lang- Van man a lang) ci hi. Amah pen tu-in business-man khat hi-in lawhcing mahmah hi.
Mi lawhcingte in a thanem nate uh tha khauhna in zang uh a, a siate a pha suaksak uh hi.
- “A khial ngeilopa pen a sem ngeilo pa hi”. Theodore Roosevelt
- “Khat veivei midangte khialhna panin pilna i ngah thei zaw hi”. Henry Wadsworth Longfellow
- “A khialhna kipuah nuam lote khialhbeh lailai ding uh hi”. Confucius
- “A khialhna pan pilna ngahte’n lawhcinna tangthu gelh ding uh hi”. Lloyd Cory
6. Amah leh amah ki-ukzo
Prov. 16:32b “…….khuapi khat ukna sangin ei ma pumpi ki-uk zawhna hoih zaw hi”. Mi lawhcingte tangthu kan leng amau le h amau a lungsim, a pumpi a ki-uk zote na hi uh hi. Lawhcin nadingin lungsim, pumpi ki-uk zawhna in a bulpi khat hong hi hi. Ki-ukzo i cih ciangin tupna, ngimna ki makaih sak cihna zong ahi hi.
Ken Gnanakan in a gelhna ah, “Bang mun leh hun ah ki ukzawh ding kisam hiam cih leh 1) Na pumpi; 2) Na hun leh 3) Na uuknate ah ahi hi”, a ci hi.
John C. Maxwell in a gelhna ah, “Ei le ei ki-ukna i cih in-I sep nop loh pen sem a, i tupna ah lawh-cinna ngahna ahi hi. Na lawhcin khit ciangin nang-le-nang na ki-uk zawhna in hong makaih kik dinga na deihte na ngah ding hi. Nisimin ki-ukzo lecin na kisek to semsem dinga nuamsa-in na lawhcing ding hi”, ci-in gelh hi.
Mi lawhcingte pen tupna mitsuanin ihmutsuah simin zong ihmu lo, gilkial simin zong an ne lo, gim simin zong tawlnga lo uh hi. A duh, a deih khempeuh uh ne in, lei pahpah lo uh a, a ut loh danun om zaw, nungta zaw, khuasa zaw uh hi. Amau leh amau ki-uk ngiat uh hi.
Daniel leh a lawmte (Daniel 1) >>>> Judah gam ah kumpi Jehoiakin in a uk a kum thumna ciangin Babylon kumpi Nebuchadnezzar in Jerusalem hong simin hong zo a, Judah mite saal-in kaai hi. Judah kumpipa leh Biakinnpi-a van hon khat zong a gam vuah ciahpih hi. Tua lakah Daniel leh a lawmte zong hong kihel kha uh hi. Babylon pilnate sin dingin Daniel leh a lawmte zong hong kiteel kha hi.
Amaute pen kumpi inn sunga nasem dangte mahbangin nisim-in an leh lenggahzu tawh a kivak dingin kumpipa in thu pia hi. Ahi zongin Daniel in kumpipa innsunga om an leh lenggahzu tawh a pumpi a thanghuaisak lohna dingin a lungsim a khensat hi (v.8).
Danielte lawmta in kumpipa an leh lenggahzu a duhlo zong hilo kha ding uh hi. Ahi zongin a pumpi uh thanghuaisak nuamlo uh hi. Amau leh amau ki-ukzo uh a, Topa in thupha a pia hi. Amau leh amau a ki-uk zawhna hangun a dang teng khempeuh sangin a hoih zawk tuam lam uh mu uh hi (v.19). Tua ahihman kumpipa vaihawmna gam sungah ulian pawl suak uh hi. A lawhcing uh hi.
Mi lawhcingte amau leh amau ki-uk zote ahi hi.
“Midangte upmawh loh mipawl khat lawhcing uh hi. Ahi zongin amah leh amah a kimuangngam lote law-hcing ngeilo uh hi”. Herb True
“Kimuan’ ngamna in midangte nuntakna ahoih zaw in khel thei hi. Na theih gige dingin ah nang-le-nang a gualzo dingin ki-um lecin nang adingin leitung hong hoih ding hi”. Mary Ann Mobley
“Lawhcinna thusim in kimuan’ ngamna ahi hi”. C.N.Bovee
THU KHUPNA
Gen.1:26 “Tua ciangin Pasian in, ‘Eima lim, eimah hong sunin mihing bawl ni; tuipi ngate tung, huih lak vasate tung, gan hingte tung, leitung khempeuh tung, lei tunga a bokvakte khempeuh tungah ukna neisak ni’ ci hi”. Rom.8:28 “Ama deihna bang a sem dingin Pasian in a hong sap amah a it eite’ adingin na khempeuh a hoih lamin piangsak hi, ci-in i thei hi”.
Nang pen Pasian lim le mel sun-in leitung ah a nungta mi khat na hihna na kitel leh Pasian hong piak septheihna, hihtheihnate zangin hanciam, kuhkal, lungkia loin na kalsuan leh lawhcinna nang ading ahi hi. Leitung ah mi lawhcingte’n lawhsapna cihte na thuak masa uh hi. A lawhcing i cih mite pen a lawhsam mite mah ahi uh hi.
Topa in midangte zong lawhcinna pia ahih leh nang zong hong pia taktak ding hi.
#LAWHCINNA LAMPI laibu sungpan hong kihawmsawn ahi hi. A hunzui in kihawmsawn toto ni…
Lungdam
Dong Mung
Comment piaknop aomleh...