Koi zaw tawh na kalsuan diam? ~ Khup Lian Thang
Leitung ah tawmvei nuntak hun sungin mimal kim ciat in amau’ hihna amau’ tangthu ding a at ciat ahi uh hi. Tua ahih manin na nuntak sungin midang te in bang dan in hong ciapteh dingin na ut aa, na sih khit ciangin na tangthu ki koici ciapteh leh na ut hiam? Na zi na ta, na tute leh nang ii suan leh khak te in hong bangci muh in, bangdan in hong ciamteh leh na ut hiam? Mihing khat na hih nak leh thu ngaihsut theihna, a sia a pha khentel theihna a nei na hih manin na ut leh na deih lampi khat peuhpeuh pen nang leh nang’ teel ding hi in, tua na teelsa lampi tawn in na pai na pen nang’ tangthu ding hong hipah ding hi.
Thu leh la khat peuhpeuh, na maban na sepna khat peuhpeuh ah lungsim siangtho sak sitset sa in lungngai inla, hazatna le muhdahna, engna huaiham na a om vetlo dinmun panin lungsim nem tak in lungngai hithiat peuh lecin na sep na bawlna na kalsuana na kampau na mukpau nate ahoih maw asia cih pen na khentel thei ding hi. Tua na lungsim tawng pan in na theih ahi thuman thutak na theihna pen Pasian in mihing a hong pian sak limlim in a hong piak ahi a sia apha khentel theihna lungsim ahi hi. Tua a sia apha khentel theihna tungtawn in na lungsim tawnga na theih ahi thuman thutak ah na gamtatna in zuizo maw zuizo lo, sem maw semlo cih tungtawn in nang bangdan mihing na hiam cih hong kikhen sat ding hi-in tangthu in tua dan in hong ciamteh ding ahi hi.
ISIS te’ gamh-tatna
Tu laitak in leitung ah a lipkhap huai penpen gamh-tatna a khauhpai mahmah ahong pian khiatna bulpi ahi ISIS te, Syria gam kumpi Assad, galpi nihna lai aa buaina khempeuh ii pupi ahi Adolf Hitler leh Kawl galkap mangte’ kalsuan zia te ah ngaihsut huai leh pilna hong pia khop ding thu manpha tampi om hi.
ISIS te in a biakna upna paulap in amau’ biakna amau’ upna a um nuamlo khempeuh leitung pan in beimang sak ding, tua bangin cikzet huai tak in gamh-tatna pen amau’ pasian deihna leh a man gam tatna hi ci in sang uh hi. Tua mah bulphuh tuma kum 10 kim pawl panin leitung ah buaina lianpi na piangsak zo uh hi. Tua buaina phualpi ahi Arab gam kuam teng pen Hell gam zahphial tawh kibangin lam-etna omlo in lungkhamna lungzinna bek tawh ki dim cip hi. Bangmah theilo mipi te, numei naupang te in gentheih haksatna, cikzet huai takin ngawng-tanna leh bawlsiatna thuak uh hi.
Amau’ upna a sang nuamlo te, amau cih bangin a gamta nuamlo te khempeuh beisak mang dingin hanciam uh hi. Tua bangin biakna upna paulap in gamh-tatna pen tuma kum 1000 lai khawng pek a piang ngei khin thu khat ahi hi. AD 1096-1271 dong, 5 vei bang Christian leh Muslim te’ Crusade kidona hangin supna baina tampi apiang ngei khin ahihna tangthu ah kimu thei hi. AD 2000kum khit teh ISIS te’ hangin kum 1000 dektak dinmun ah ki nungkik kik tawh ki bang hi. ISIS makaite in pilna neilo hiam, tangthu theilo hiam? Hi hetlo hi, a makai pipa bang pil lua kisa in Ph.D a zo khat hi lai hi.
Leitung mun tuamtuam pan in amau’ galkap dingin apai te zong pilna siamna nei vive hi lai uh hi. Tua ahih manin pilna siamna, hun leh tangthu te bangzah in na theih hangin mihing te’ nuntakna a noptuam pih dingin na zat theih kei zenzen leh pen khiatna a nei hetlo ahihna kilang mahmah hi. ISIS makaite in tuni ciang dongmah amau leh amau man kisa in, a biakna a pasian aa dingin a nuntakna apia ngamte ci in amau leh amau ki um lai uh hi. A lungsim tawng ah bel a sia apha pen thei mahmah veve ding uh a, tua bangin zuilo in a lehlam ah apaipai na hi zaw gige uh hi.
Assad’ makaih Syria gam
Tu laitak aa Syria kumpi Assad in ama tokhom a kip theihna dingin sep ngamloh nei vetlo hi. 2011kum pan akipan a gam sungah tualgal piangah amah a langpang te dawm vetlo hi. Tuni dongin tualgal ki zom toto lai aa mihing 470,000 val (Zogam sangin tamzaw) bangin anuntakna beilawh khin a, 5 million bang galtai in om hi ci-in ki ciamteh hi. Leitung ah a cikzet huai pen leh leitung bup in a kham ahi Chemical Bomb zangin a galte that ngam hi. Hih Chemical Bomb pen leitung galpi nihna khit aa kiphut leitung bup gamte kipawlna ahi UN (United Nations) in a kham galvan khat hi napi in, Syria kumpi in na zang veve hi.
Tua a galte akapna hangin khuasung aa bangmah theilo numei naupang tampi te in sih lawh bai lawh uh hi. Tua bangin khua sungah Bomb khia hi leh agalte ban ah bangmah theilo numei naupang tampi si ding cih pen Assad in thei lua mahmah ding hi. Ahih ahangin ama’ tokhom akip ding ama’ deih bangin agam a uk theihna ding ahih nak leh na khempeuh sem ngam hi. Tu laitak in Syria te’ makaipi Assad na gei ah om hen la, hih bangin na gamtatna khial na kisa hiam cih dong le cin, khial kisa hetlo beklo in alangte’ khialhna bekbek hong gen beh lai ding hi. Bang hang hiam cih leh a ma’ kalsuanzia pen lampi man hi ci in tuni dong mah in um ahih man ahi hi.
Lam khat pan, Pasian’ piaksa ahi a sia apha khen tel theihna tungtawn in a lungsim tawng pan in a khialh lam pen theilua mahmah dinga, ahih hangin a tokhom deihna a min leh ama’ angsung a khual nate in amah mittaw sak aa, tua hangin a lam pai khial toto ahi hi. Tua lungsim pen kiphatsakna, angsung bek theihna a khauhpai luatna pan in hong luangkhia lungsim puakzia hi in, mihing hizah sikhin in a gam uh vut leh vai asuak hangin a tokhom mah len tinten veve in amah mah man kisa lai veve hi. Leitung bup in Assad ki lipkhap mahmah a, a tangthu ding pen maizumna tawh kidim ding ahihna pen mukholh sa ahi hi.
A lipkhap huai Adolf Hitler
Galpi nihna hun lai in Adolf Hitler in leitung ah kuamah in a sepzawh loh ding gamh-tatna lianpi na gamta hi. Tua hun in leitung ah pilna siamna khangto ta ahih manin tua pilna te zangin mite bawlsiatna leh mi a lomlom in a thahna dingin zang zaw hi. Jews mite 6 millions bang pen thautang tawh kap leh a thautang bei ding pammaih sa in, a lipkhat huai tak in Gas tawh that mang hi. A mah a langpang khempeuh leh kipawlnate khempeuh dawm vetlo in vatmai mang hi. A tawpna ah gal hong le vevel in a sih ni dongmah kisik kik tuanlo in ama’ nasep ama’ kalsuanzia mah man kisa lai veve hi.
Gual a lelh ciangin anuai aa a mi muan pawlkhat in na langpan in, a galte tawh kilemna a bawlsawm uh pen lamdang sa mahmah a, gam leh minam aa dingin hih zah aa a sem ahi kei hong langpang om thei maw, ci phial mawk hi. Amah leh amah man kisa mahmah cihna ahi hi. Ama’ dinmun pan in a gam leh minam aa dingin deihsakna tawh na asem a gam leh minam a it tawh a kibat hangin ama minam leh gam itna hangin minam dangte, amah a langpan te khempeuh beisak mang’ nopna lungsim pen a khial limlim ahi hi.
Tua lungsim pen amau minam aa ding bek deihsakna, ama aa ding ama ngimna bek a tangtun ding deihna, amau’ minam leh amau bek ki thupit kisakna, ki phatsakna lungsim puakzia te in a kiatsuk nang leh a lam pai khialhna bulpi te ahi hi. Hitler in a lungsim tawng panin Pasian piaksa thuman thutak leh aman gamtatzia ding theilo in omlo ding hi. Ahih hangin tua a theih thuman thutak sangin ama deihna ama tokhom leh a kiphatsakna lungsim in zo zaw aa, tua in guallelhna lam ah a kaisuk ahi hi. Tuni in leitung tangthu ah a lipkhap huai pen gam makai khat in kiciam teh aa, mite’ lak ah ama min a kilawh sim in a gam mite maizum in mai mial uh hi.
Kawl galkap mang te
Kawlgam’ nuntak haksatna, leitung ah a zawng pen dinmun ahihna, amau galkap te pen gam uk asiam lo ahihna, mipi in amau deihlo uh aa Daw Aung San Suu Kyi a deihzawk na pen theih huai mahmah leh ki lawm hi. Ahih ahangin tuni dong mah thu gen uh leh, amau hangin Kawlgam gam khat in a ding zo den ahihna, amau hangin Kawlgam a kikhen kham dektak dinmun pan in tuni dongin a kip suak ahihna, amau hangin gam sungah daihna aom ahihna, amau galkap te om kei leh leitung gamlim pan in Kawlgam bei ding ahihna, amau’ etcik loh in Kawlgam pen Democray gam a kalsuanna ah tangtung zolo in lamkal ah ki puk thei ding ahihna te gen phapha uh hi.
Tua bang ngaihsutna aneih na ahang pen tokhom a kip ding deihna, amau’ angsung bek khual in a gam mite’ aa dingin a khual vetlo lungsim puakzia, a na sep nate khial hi ci nuamlo ngiat lo hi. Kiphatsakna ki liat sak luatna lungsim khauhpai mahmah hi. Mihing khempeuh tunga Pasian piak a sia apha khentel theihna pen hih galkap mangte in nei uh hi. A sia koi hi aa a pha koi hiam cih pen thei lua ding uh hi. Ahih hangin Kawl galkap makaite in a sia, a paikhial lungsim puakzia leh kalsuan zia na tel zaw uh hi. Tuni in Kawlgam mite in galkap te a likhapna, hong pai lai ding tangthu ah amaute ki bangci gengen ding cih te ngaihsut sak leng, a eng huai vetlo gam makai leh ahehpih huai mihau milian pi te a hi uh hi.
Mi gilo te a dinpih om veve
Hih bangin apaikhial gam makai te pen kum sawtpi a din zawhna ahang thupi mahmah khat na om lai hi. Amau’ sep bangbang a panpih gamlian pawlkhat, gtn; Russia, Sente leh amau’ angsung hamphatna ding leh thuman thutak enlo aa, a mimal aa a pumgup leh angsung bek a khual, panmun deih leh maipha mu nuam mi pawlkhat te in zong a na sih dinpih veve uh hi. ISIS te sauvei anuntakna dingin sum le pai a ngahna bulpi khat ahi Namgimtui zuakna pan hi in, tua namgimtui a leisak Turkey leh Arab gam pawlkhat ahi zongin, sum leh pai ban ah Media nasepna tawh apanpih Qator gam ahi zongin gam tuamtuam pan in a simtham in na kipanpih ahih manin sauvei pi a nungta zo uh ahi hi.
Tua mah bangin Syria kumpi Assad zong, a sep bangbang Russia gam in na panpih aa a kisam thauvui thautang, galvai pilna siamna ahi zong na dinpih na panpih den uh ahih man a utut sem ngam in, leitung gamte’ kipawlna ah alianpen ahi UN nangawn in kham zolo zenzen hi. Kawl galkap kumpite hih tan vei anuntak zawhna atutna a kho zawhna pen Sen kumpi’ panpihna hangin a nungta zo ahih na pen kician mahmah hi. Russia te in Syria, Sen kumpi te in Kawlgam ahi zong a itlua adeihsak lua mahmah cih zong hipah lo uh a, amau’ langkhat aa a suakta gamte (Liberal Countries, adiak in US) a langpanna hangin a na dinpih, leitung ah thu neihna a kituh na hi zaw uh hi. Tua pen aki sailo gam neute, bangmah theilo numei naupang in a na thuak lawh gawp na hi zaw hi. Bangbang ahi zongin a sia apha a theih gige hangun tua tawh akalsuan lo uh ahi hi. Itna neilo leh a lipkhap huai gamte hi ci-in mikhem peuh in aki ciamteh hi a, tangthu in zong na ciamteh veve ding hi.
Khinkhai in pilna in lak ding kisam
Hih a tunga thu piangte pen leitung gam vai hi in mimal vai a hilo na sa kha thei ding hi. Ahih ahangin mimal lungsim puakzia in ki pawlna ii lungsim puakzia leh kalsuan zia hong hi to aa, tua pan in gambup sunga om mipi leh makaite’ lungsim puakzia leh kalsuan zia hong hito aa, tua pan in gambup ii nopsakna leh gentheihna in hong nung zuih ahi hi.
ISIS makaite, Syria kumpi Assad, Kawl galkap makaipi bangin nang leh nang hi kisa dik kisa den in na om kha hiam? Russia leh Sente bangin amau’ gam leh thuneihna te a khantoh semsem na ding deihna lianbek tawh a thumanlo a gilo mite na panpih kha zelzel hiam? Nang leh na innkuan leh nang ii angsung bek na khualna tawh a gilo, a tatsia, a thumanlo, meigong tagah te a simmawhte, numei naupang a thatte peuh a gumgum kha leh a dinpih tentan dinmun na hi kha hiam? Na gitlohna, na kiphatsakna, itna na neihlohna te pen tangthu ah a ki sutsut dingin na deih hiam?
Leitung ah a thupi pen in Pasian hong piaksa a sia a pha khentel theihna pan in a pha in gamtatna lam ah hangsan takin kalsuan zaw in, thuman thutak in gamtat ding, mite’ nuntakna ah a manpha na hoih asep sak, a genthei te ahuh dingin leitung in nang hong deih hi. Na u na nau, na zi na ta, na innkuanpih te, na pawlpi mite, na siate , na kipawlna, na mipihte, na gambup in nang hong ngak hi. Tu mahmah in thuman thutak ah dingin la, meigong tangahte panpih in la, nang ii theihna nang ii kiphatnasak nate khempeuh nelhsiah in ta in. Na lungsim tawng aa a om ahi ahoih mahmah gamtathoihna, Itna veina te bulphuh kawm sa in na innkuan na pawlpi leh kipawlna, gam leh minam makaih dingin kipan ta in…
Na nuntak sungin mite in bangci bang mi in hong ciapteh ding na ut a, na sih khit ciangin na tu na tate leh leitung mite in bangci bangin na tangthu a na sutsut dingin na deih hiam? Lungdam, Khup Lian Thang
Comment piaknop aomleh...