Tulai Gamsung Kipeizia ~ Bob Tuangpi
Mipi in kum (30) val sung bang ingakngak ilametna (high expectation) ahi tulaitak gambup uk party NLD in hong makaih zawh kum (2) val (mid-term) hong cingto tatak hi. NLD makaipi leh gambup thudotpi Aung San Suu Kyi pen mipi nautang (working class) hong muibunailo hi. NLD in 2015 kiteelpilai akamciam bulpi ahi 2008 thukhunpi laih ding vai, gambup kilemkikna ding vai ( national reconciliation and peace process), sumlei sumzuakna lam ah ASEAN level taizawh ding cihte mualmong et bang teutau lai hi.
Mualmi Gamvai Luanzia
Mualmi 2015 gambup kiteellai agualzo party te bel Hluttaw ah muibunzolo uhhi. Gambup innpi ah NLD bekin deepcip (dominant) ahih manin, amau’ cih loh acite meetang (vote) tawh khaktan ziauziau lel uhhi. Mualmi Hluttaw tungtawn nasepna pen hawmthawhhuai simsim hi. Ahizongin, gambup Hluttaw ah atu mualmite kipawlsiamlohna (leak of ethnic parliamentary alliance force) tampi akihel ban ah atangzang setset apilvang mualmi MP leh ahangsan khauhtak adingngam omlohna tampitak tawh kisai hi.
Mualmi thautawi ahuampi-in pawl (3) in kisehthei hi. Federal political negotiation and consultative committee (FPNCC-group-7), United Nationalities Federal Council (UNFC), Nationwide Ceasefire Agreement (10-NCA Signatories group) cih bangin gambup kilemna lamkal ah kipailaitak hi. Tua lak mualmi thautawi thahat pen (7) kipawlna FPNCC in NCA lampi tuciang’sangzonailo hi. UNFC bel pawl khatt leh nih cih simloh atamzaw NCA thukim khin hita hi.
Gambup Kilemna Maban (Union Peace Conference- 21st Century Panglong)
Tuni anunung pen thuzakna abat leh a (3) veina 21st Century Panglong khawmpi pen April kha beikuan aih keh May, 2018 lam teh kibawlkikzo pan ding cih thu Union Peace Joint Dialogue Committee ii a (14) veina meeting khensatna tungtawn kiza hi. Ahizongin ahun ding geelna kician (time table) omnailo hi. Tua ban ah gambup kilemna (NCA) thukim thautawi lak ah amau’minambup kamkupna (National Level Dialogue) aneizo nailo RCSS-Shan, ANC-Rakhine, NMSP (Mon), LDP-Lahu cihte in a (3) veina 21st Century Panglong kikma National Level Dialogue abawl uh kul ding ahih man hi.
Kawlgam Dinmun Leitung Gamdangte’Muhna
Abeisa 2012 pan hong kipan Rakhine State aaa minam/biakna paulap khat leh khat buaina (communual violence/Rakhine Crisis) pen tuni cianin leitung buaina dong hong tungta hi. Bangzah ciang tungta hiam cih leh United Nations lemtuah galkap pawl (UN peace force) gamsung lut dingin Rakhine gam ah Muslim te akem ding leh ahu ding leitang sehna (Rohingya Free Zone/No man’s Land) geelsak ding zah dong leitung kipawlna tuamtuamte ahi OIC, EU, USA leh gamkhangtosa atamzaw-in UNO khut zangin kipat sawm zah dong hong tungto ta hi.
Ahang bul bel Rakhine buaina pen minamkhat hahsiangna (ethnic cleansing), mihingtate’tung khutkhialhna (crime against humanity) leh minamkhat lomthahna (genocide) thulu nuai ah om-in leitungbup UNO thukhunpi palsatna ahihna hang ahihi. Tua ziak in, UNO thuneihna siksan lakna tawh gamkhat simtheihna (Responsibility to protect-R2P) zattheih nading gamtampi ahanciam ahihi. Tua khit tunai thugingkik leitungbup ah athang galkap mangpipa (Commander-in-chief of defence services of Myanmar-Snr.Gen. Min Aung Hlaing) leitungbup ngongtatna thukhen zum (International Criminal Court-ICC) ah puak dingin British Member of Parliament mihing (100) in thukimna nei-in pawlzawn koikoi ta uhhi. Tuate nung huzap ong taksuak ding maw, taksuaklo ding cih bel leitung gamvai kipawlna tuamtuamte’ gamvai kitawitehna (international relation & great power rebalancing) tawh kisai ding hi. Athupi ah United Nations Security Council Veto Power (UNSC-Russia Federation & The People’s Republic of China) leh OIC, EU, USA te’ gamhamphatna aleekzo zawzaw (Global political game & The interest of Great powers) in thu hong khen ding ban ah leitung ah mimal tam penpen India leh China kikal ah om kiukeu (Strategic point/ regional geo-politics) ahi hih igamveng (2) te’dinmun tawh tampi thukikhen thei ding hi.
Khuahun Luanzia leh Zomi Dinmun
Nidang 2015 kiteelpi khit masiah gamdang gam khangtosate in Myanmar agennak vua leh tua tawh etsakna Aung San Suu Kyi (Myanmar Democracy Icon) kihel hamtang hi. Tu’n ahih leh leitung ah tua avvang neihna (international image) naakiat mahmah hi. Tua bel gamsung gamvai ah akidem pawl tuamtuamte’ gamvai kimawlna athukkik zawh tantan tawh kisai kici thei hi. Gamvai ah kuamah ki hehpih cih omlo ahih man aginalote leitang akizepna ngeina hilel hi.
Hih gamvai kipei bilbialte’ nungah Kawlte’zongh akimawlsiam mahmah ngello-in nidang leitung galpi (2) khit nitumna leh nisuahna kidemna Communism & Democracy/Cold War) hun bangin nitumna gamte’kiangah USA &EU) no na kibatsak uh leh nisuahnalam mah (Russia & China) acih vua leh lah USA in bel kampha vou! (good luck!) hong cihsan ziau ding hita hi. Myanmar cih thadah S.Korea nngawn na kiphatsak vua leh no leh no ding un! acici ta uh hi. Leitungah eigamsung hamphat nang aangsungkhualna leh minam itna khanlawhnapi hongtunkik ziak hi (national interest first policy). Tua tungtawnin Zomi te leh mualmite in hih buainate zatsiam ding hun hoih ahihi. Leitungah buaina (conflict) a om leh hamphatna (opportunity) om hamtang hi. Tuate pen Myanmar suahtakna hanciam hunlai Gen. Aung San in Mangkangte’ dongtuahna pen Kawlte’ading hunhoih/lamdawt (အဂၤလိပ္အခက္ ဗမာ့အခ်က္) hi acih bangin tulai Kawlte’ buaina Zomi leh mualmite in hibang hun ah kipeisiam ding hun ahihi.
2015 gambup kiteelpi in agualzo iminam party Zomi Congress For Democracy (ZCD) pen Chin State minam party lakah ademzo omlo amah bek ( only elected party) ahihna zui-in aguallelte’sangin muibuntak gambup khawmpi (21st Centurty Panglong) ah kahtheihna leh thusun theihna kinei hi. Tua ban ah mualmi thautawite mah bangin Zomi Revolutionary Army/Org nei hihang. Ahizongin, gamsung thautawi kipawlna tuamtuamte ah hong lutnailo uh suak hi. Thautawi kipawlna tungtawnin aluttheih kei leh zong kumpi tawh khat leh khat kihona (bilateral talk) tungtawn lut leh alampi ikhuatsiam leh lamet om veve kici thei hi. Hih dibmun abat leh NLD kumpi in angimna ah atun nading (2008 constitution) kantan nading NCA siksan (21st Century Panglong) khawmpi ah behlap toto-in amasa Union Accord Point (37) behlap toh khi teh thukhunpi puah ding 2019 sung hong hanciam ding hita hi.
Tua ding pen a (3) veina 21st Centurty Panglong ah thutampi hong minthei kha ding hi. Amasa khawmpi leh anihveina 21st Century Panglong ah akikumsa thulupi (5) teng ahi : (1) Gamvai (Politics Principles), (2) Sumlei sumzuakna lam (Economic Principles, (3) Leitang leh leisung sumpiang sehhawmzia ding vai (Land Principles), (4) Gambitna/gamkhat galkap khat vai (Security sector principles) leh (5) Nuntak khuasakzia (Social sector principles) teng amasa leh’anihna khawmpi thukhensat zawhloh phadiak ahi Security Sector Principles leh gamvai khauhtakin (adiakin inntuantheihna/righ to seccession) cihte (3) veina 21st Century Pang kik teh nasiatak kitalsikna hong om ding hita hi.
Tua ahih manin, Zomi mailam gamvai leh minam ading panla Zomi tualsung nasemte CSOs &CBOs) ban’ah minam party leh thautawi kipawlnate in nasiatak panlak phat mahmah hunta hi. Zomi tualsung nasemte (CSOs &CBOs) pawlin zong gamvaisemte alampialloh nading etcikna (monitoring/watch dog) mun ah panlaaksiam aa tawsawnsiam dingin ahualkim tak (check and balance) ikalsuan hunta hi. Bang mah panlakna lah omlo eiteng khutme kikawkkawk tawh hunmanpha hunhoih tampi in hong paisan khinta hi. Ngasa neute pilvaangin akilep zialzial ciangin ngapite in zong nezo tuanlo (the big fish cannot catch the small fishes) hi. Hunhoih ingakkawmin pilvaang takin nasep panlaak hun hi.
Bangbang ahizongin, Zomi puupa’satsa leitang’ah thuneihzawhna ingahkikna ding leh Kawlgam phutkhia Zomi te in ipupite Pu Thawng Za Khup (1947-Panglong Thukimna), Pu Capt. Mang Tung Nung leh Pu Chin Sian Thang (1961-Taunggyi mualmi khawmpi &21st Century Panglong) maban tukhangin anungta Zomi khenmpeuh liangko tungah hong kisuan hita hi cih iphawk det ding kisam hi. Kawlte’in kuakua pu aci vua nisuahna nitumna pupite sutpi vapom-in abeel zong ei Zomite in ikipeisiam leh pilvaang ding hunthupi hita e!!! Agelh : Bob Tuangpi (2822018)
Thang Za Kap says
Thupi mahmah ei. Hong post zel Ooo. Thei huai thu vive hi ei.