Topa Nang Ading Hi Kei Leh ~ Pau Do Lian
Pasian ading hikei leh! English East India Company 1600 in London ah Kiphut Khia-a 1612 Ciangin India Gamsung ah Mahongpan thei uhi. Dr. John Thomas (Surgeon) East India Company Ah Asepzawh Kum Sawm Kiim Khitciang in England Ah Ciahkik a, India Ah Biakna (Christian) Akisap Zia te William Carey (alawmpa) Kiangah Gen Hi. Carey Inzong Lamdang Sakawm in Dr. Thomas Apai Kikciang a Zuihzawhnading Hanciam Cihtak in Hanciam Hi. Ahih Hang Carey Zi Pai Nuamlo in Nial hi. Kum Nihsung Carey Aki Thawi Khitteh A Zizong Zolzo in Calcutta Tung Uhi.
Ahizong in Anih (Thomas Leh Carey) Un A Omzia (ukdan leh ngimnate) Uhkibat Lohziat in Sawt-om Khawmthei Lo in, Dr. Thomas in A Ma Siavuannasep (surgery) Te Munkhat Ah Sem in, Tai(mile) 40 Kigamlat Na Ah Carey Khuasa hi. Carey te Omna mupen Khua Nawl ahih Man In Gammangtulak Gei, Sahang, Gam-ui, Kaamkei, Gulpi Te Tamna Mun hi. [1] Hih Kasim Ciang in Topa Pasian Nang Ading Hikei leh Maw-cih Kalungsung Ah Hong Lutciaiciai Hi.
February 19, 1812 Ni-in Judson Leh Ann Te Salem, Massachusetts Pan In Alawmte Uh Samuel Leh Harriet Newell Tetawh Tuitung Ah Tembaw (Ship) Tawh Hongpaikhia Uha, June 17, 1812 in Calcutta Tungzo Uhi. British Missionary, Carey, Marshman leh Ward te Serampore Pan in Lungdamtak in Namuakvua, Ahihhang, East India Company Te’ Chaplain Pa’ Nalungdam Khawllo Hi.
Judson Tenupa Calcutta Atunzawh Uh, Khakhat Acinciang Salem, Massachusetts Pan Hongtuanna Uh Tembaw’ America Gam Ahciah Kikding Hita Ahihman In, Tua East India Company te’n Tembaw Nazui Kikmai Un! Cih Thupia Uhi. Tualai Tak Judson Tenupa Lungsim Sungah Bang a Omtam? Angimna Uh, Khantawn akipiak Ding Hi-a, Ciahkik Dingpen Pianglo Hi. Topa Nang Ading Hikei Leh! Ci Khading Uhi.
Mihing Gelna Hilo Pasian Gelna
Tualai Takin Tembawpi Adangkhat, Port Louis, Piantit Tuikulhpi (Mauritius) Lam Atawnding Khat Omhi. Hihzongpen Lemloding Cih Thei Ahih Man un, Penang Tuikulh Ah Nasepding Lunggulh Uhi Ahizong Tembaw Khatzong in Tualai Pal-loding Hi. Apainop Nate Uhlah Painading (transportation) Omlo, India Ah Omnang Permit Lahngah Nailo, Company Te Mah in Apai Khiattheih Nading Un Thupia Uhi. Koilam Manawtding Cih Amau Gelna Tawh Omlo Hi.
Tuaciangin Tembaw Ompeuhpeuh Zuiding In Hongkithawi Ta Uhi. Tua Tembaw Pen Schooner Georgiana Lamzuan Ding Hi-a, Yangon, Myanmar Anawkding Ahihi. Judson In Myanmar Ah Mission Nasep Ahaksat Lam Symes’ Embassy to the Court of Ava cih Laisungpan’ leh Carey In Ata Pa Felix Carey Tungpan, Hih Kawlmi Ten’ Biakna Dangsang Theilo Uhi Cih TheiKhin hi.[2]
Haksa Mahmah Dinghi Banghang Hiamcih Leh Mission Board Ten’ Judson Te’ Nupa Koimu Ah Nasep Kipan Ding Cih Hilhcian na Pialo Uhi. Asia Gam Cihbek Tawh Apaikhia Hi Uhi. Madras (tun Chennai) Pan In Georgiana Zuanding in June 22, 1813 In Kapan Khiata Uhi. Huihnun Theih Laitak Ahihman In Guahzu Huihnung In Tuipi (Andaman Island) Lam Ah Atuanna Tembaw Uhki hei in, Kawlgam Lammanawh In Hong Kihei Diaidiai A, Tawhkinaih Puangina Neilo Uh Ahihman In, Guahzu Huihnunglak Ah Judson Leh Ann ten’ Anau Neupenun Sihsan Hi.
July 13 Ciang In Buan Khuktantan Atumziahziah Kawlgam Tembaw Khawlna Tung Uha, Anauneupen Unnusia Khin, Lungkham Mahmah, Buannawi Vive Leh, Shwedagone Pagoda Pigal Muhkawm In Guahnuai, Dainuai Ah Amau Omnading Zongtawm Uhi. Huihnung Ahih Manin Singkung Tetuk, Gungei Tengkhak, Omzia Baihhet Loding Hi.
Topa Ading Hi Keileh! Azingciang In, Ann Leh Judson Ten’ Cipeek Leh Bi Tawh Akilam Innte Leh Coconut Kungte Muin Etlawm Samahmah Uhi, Ahizong In Anasep Ding Uh Lemding/Lemloding Cihkha Muanna Omnai Lohi. Pasian Nasemsa Felix Carey Te Bukno Khatnanei Uh Ahih Man in Akimuhciang Unnuam Sazawdeuh Uhi.
Nasepkipat Naleh Tuahthute Atom In
Pasian Gelnatawh Hiding Hiven Pali Siammahmah Sia Khat Ava Khuapi Ah Nangah Kha Ahihman in Pali Leh Kawlte Siam Ahih Man In Tu-a Ih Kawl LaiSiangTho Hoihtak Hongletsak Theihi. Amahpen Pilna Lamah Kumkhum Aphak In Newspaper, Magazine Cihkhawng Hoihtak Insim Theita, a Kum Sagihciang In Picingtak In Leitung Kiheiziate Ngaihsuntheita Hi.
Tua Mahbang In, Kawllai, Kawlpau Leh Pali Zonghong Siammahmah Hi. Ahih Hang Kha Sawmlehgiat Asin Khittehzong Siamkisa Nailo ci hi. Pali-Burmese Dictionary (Word 4000) Bawl Kawl in, Pali leh Kawllai Tawhneihding Cihngim Nalian Pi nei hi. January 1816 Pan In Thuciamthak (NT) letdingin Kipan ta hi. Amahleh Felix Carey Te Hanciamna Tawh, 1817 in Kawlgam Ah Kawllaitawh Printing Kineitheita A Lungdamna Thu Tract Tezong Print Theita Uhi.
Judson In Kawlte Khuasakzia Thei Ahihman in Lampigei Ah Zayat(buk) Lamin Tua- Apaisuk Apaito Te Lungdam Nathu Kuppihhi. Nasep Keek(enlarge) or Zaisak Nuam Ahihman In Kumpipa, Bagyidaw Vamai Etding Cih Leh Phalna (approval) Hongpia Leh Natampi Semthei Dingcih Muhi. Tualaitak Aom Na-uhpen Pazuntaung Venghi a, Dr U Yan leh Alawmte Migilo Honkhat Omna Hicitciatse Hi. Amakaai Pa Uhpen U Shwe Ngong hi. (U Shwe Ngong Christian Hongsuakte Lah ah Khathi) Tulai Nangawn In Kawlgam (adiakin Kawlte) Migilo Tammahmah Kacihciang, Tualai Khawng in Bangzahtan Laihuaiding Hiam Cih Kangaihsunsun Hi.
Tualeh, Missionary Dang Hongtunbeh Mr. Coleman Tawh Kumpipa Vamai Vilding Cihthu Kim Nanei Uhi. Judson Inzong Kumpipa Ading In Letsong (citpiak) Dingin LaiSiangTho a editsa Volume 6, Hoihtak In Sumngo Mel (color) Tawhtun’ In Kumpi Bagyidaw, Ava ah Irrawaddy Gun Gui In Paitoding Hita Uhi. Ahizong In Hihgun Pen Alauhuai Mahmah Hihtuak Hi Tualai in, Felix Carey In India Pan A Aken’ Press leh Azi Ata Te Asihlawh Namun Ahihman In Lipkhap Huai mahmah Gunhi. Ahizong In Tuihulpi, Huihpi Leh Lauhuai Cinteng Kantan Khin A Kawlgam Hongtung Ahih Man In Tuaciangciang Pen Judson Kizo Mahmah In Uming.
Kumpipa Kiang Hongtung vua, Pasian Thutang Kotheih Nang Ngetna Laipia uhin, Tualeh Judson In Lungdamna (Gospel) tract Pawlkhatzong Kumpipa Piahi. Tualaisung ah Tawntung Pasian Khatbek Omhi Cih Kumpipan Amuhciang In dotna tampi neito hi. Phalna Lai Kumpipan’ Simkhin, Ngaihsun Dedu In, Atawpna Ah “Banghang Phalna Hongngen Naivuam? Cikawmsa In Phalna Ngahlosa In Cihkik Sakhi. Lampi Lauhuai Pipi Phalna Ahngah Lohban Vuah Alaipiak Uhpen Kumpipan Leilakden na Hi. Eite Hileng Bangzah In Ihlung Akiadiam? Kawlgam Ngeina In, Phalna Angetlai Tak Un, Kumpipa Mai-ah Khukdin Ding Uh Cih Kadeihbawl Hi. Baihloding Hi Topa Ading Hikei Leh!
Hih Kumpipan Phalna Apiakloh Napen Khawnung Theih Uha, Gamkek Ahongpai Portuguese ten’ Kumpipa Kiang Ah Hih (Judson leh Coleman) Te Zandi Tehi Cin Na Tawhhawlh Uhi. Zandi Tecih Pen, Kawlgam Kumpi Masa Ten Ahuat Mahmah Minam Jew Te hi. (1823 Judson 240). Baihlo Ding Hi, Nahoih Semding Kimlai, Midang zong Hilo Pasian Ummi Temah In Langpang Uhi.
Atom In Ennicileng, India Pan in Judson Ading Sum Kawlgam Ah Akikhak, Kawl Kumpte Atheihciang In Gamkek te’ Thukan A Azat Uhiding Hi Cihna Leh Kawlngian Teng Tawh Judson Thong (jail) Kia in Tuakawm a, Tawlet Omlo Inn Deisung Ah Huihgina Ngahlo Sa In Akhete Gel Apumpi Sang Insang Sakzaw In Kumpi Ten Nabawlsia Uhi. Azi leh Tate Dam Lo Amah Thongsung Ah, Topa Ading Hikei Leh Cih Kawmmal Judson In Azat Pen Natpi Tak In Hongsu Kha Hi.
July 14 (USA,Kawlah 13), 2013 In Judson Kawlgam Tunzawh Kumza Lomnih Cinna Khawmpi Kibawla, Kawlgam Tuiphum General Secretary Pa Presentation Na-ah Tulaitak In Judson Hongsawlkhia Tecileng Akikhial Loding ABCUSA (Kacihnop Na-ah Judson Pen Selam Massachusetts Pan Hongpai Khiatlai Takin Baptist Hinai Lo a, Congregationalist hi) ABCUSA Tesang In Kawlgam Ah, Judson Pan Akizomto Thu-umi Tamzawta Hi.
Banghang In Ihtheisa Himah Leh Judson leh Anasep Na Atom In honggelh/hawmsawn Kahiam Cihleh, 1850 Kum In Gunkuangneu Khattawh Luangkhawmkhat Tuipitung Ahkipai A, Ngasa An Asuak, Pu Judson Tuni In Ama Han (tomb) Ettheih Ding Inzong Omlo Cih Kalungsim Sungah Hongsuak Hi. Hih Ngaihsutna Pen England Pan In 16the Century Kiimpawl In, Biakna Kilem Lohna Tawh Boston, USA Ah Hongpem (pilgrim) Te Han (tomb) Kava Et Ni In, Ka Lungsim Sungah Judson Han Ettheih Bek In Omleh? Cih Hongsuak ngeungau Ahih Man In Hongkhawm Sawn Kahihi. Tua Hanka Pailai Tak In Ka En Kawikawi A, A Min Uhleh A Nuntak Sung Teng Uh Nasep Atom In Kigelh In, Aw! Judson Mualsuang Omleh Bangteng Akigelh Tam? Cih Kammal Kalungsung Honglut Hi.
Zogam Leh Mualtung Midangten’ Ei Sangmangte Atuam Hi Citheiphialding Hi, Gamleh Leihongsik Taktak Te, Cope Topate Hihmah Hi. Ahizong In, Kawlgam Buppi Veina Tawh Kumpi Gilote Mai Ah Khukdinsa In Nagamsung Vuah Pasian Thuhong Taangkosak In Ci-a Simmawh Naleh, Lungkhamna, Maizumna Athuak Masataktak Pen Judson Hi.
Tulaitak In Kawlgamsung Ah Ei Zomite Pasian Nasemin Haksapi pi In Asem Om Cih Kathei a, Tuabang Haksat Hunciang In Judson Thuakna Teleh Topa Zeisu In Gethsemane Huan ah Hih Haitawh Hongkipelhsak In Aihang Nadeih Nabang Hihen Acih Leh Nang Ading Hikei Leh Cih Kammal Tetawh Honghan Thawnnuam Ing. Khazih Sungah, Pau Do Lian (Andover Newton Theological School, Boston Massachusetts)
[1] Walter N. Wyeth, A Galaxy in The Burma Sky, (Philadelphia 1892), 11 [2] Shew Wa & SOWARDS, Burma Baptist Chronicle, (Board of Publication Burma Baptist Convention, 1963)2-3
Comment piaknop aomleh...