Nikhat lokuan dingin ka inn pan un ka paikhiat leh lampi ah ka khuapih te khat tawh ka ki tuak a, nang koi ah pai ding ka cihleh kei Tedim pai ding, tu ni Pu Zomi in thu gen na nei dinga hih man in a thu gen na zanuam ing hong ci hi. Ka lung ngai ngai a, lolam zuan in ka pai kawm kawm hi. Lo ka tun teh ka pa kiang ah Pu Zomi ih cih penkua hi mawk a hiam? ( Ka pa pen lozingkuan a hih man in kei sangin lo na tung masa zaw hi)Tu ni Tedim ah thu genna nei ding ci in za ing. Ci inka gen leh ka pa in Pu Zomi ih cih pen Zomi gam makai khat hi a, tu lai tak zong gam kiteel na ah a ki hel khat hi hong ci hi.
Pu Zomi thugen za nuam kawmkawm in ka pa kiang ah lahka gen ngam kei hi. Ka lungngaih ngaih kawm in ka pa kiang ah ke’n zong Pu Zomi thu gen ngai nuam ing, Lo pan in ciah in Tedim paileng lap lai ning ci inka gen lehka pa in zong na cih leh lah nang thu thu ai ve, thu pi bel thupi peuh mahdinghi ven, mitam lua thei ding leh lau huai na om thei ding ahih manin ki dawm in aw…hong ci in ka pa tawhki khen in lo pan ciah in Tedim ka pai hi. Tedimka tun teh nitak nai 3 sat khin a, a thu gen hun ding Tedim te ka dot leh nitak nai 4 ding hi hong ci uh a, athu gen na ding Hall lam zuan in ka va pai hi. Nitak nai 4 in Khuado Hallpi sung ka va tung a, minak tam pha mah mah in ki dim zihziah hi. A hi zong in pu Zomi pen hong tung nailo in ki ngak dimdem hi.
Nitak nai 4:55 pm hongsat teh Khuado Hallpi sung ah Ulian te hong lut uh a, mi 10 kiim bang hong pha uh hi. Kua pen ulian hi a, kua teng teng hiam cih zong ka thei tuan kei hi. A hi zong in a vek un Zopuan silh uh a hih man un tua sung lak pan khat zaw zaw pen a makai pi uh hi dinghi ci in ka ngaih sunhi. Ka en en a, a thaupian, a hauh mel pian, a lian pian, a sang pian te pen hia pa makai pa, tu ni a thu gen ding pa hi in teh ci in ka um mawh pong hi. Nai 5 sat ta a hih man in numei khat in hun kem in thu kong hon na cih bang om nawn se lo in tu ni a thu gen ding pen Pu Zomi khut bet na tawh muak ni ci a hih man in khutbet na tawh ki muak ziah ziah a, den a zopuan silh mi 10 bang lak pan ka up mawhloh khat stage tung ah hong kah to in a khut hong vaan a, khut bet na awging khem peuh hong dai in thu gen hong ki pan hi.
Pu Zomi thu gen hong ki pan a “Tu ni in a zah tak huai Zomi hi zahtak leh hih bang in thugenna hun hong pia makai te,Hall hong zangh sak te, a vaihawm tanu pawl tuam tuam te, a gim a tawl a kua mapeuh leh na hun uh bei in nongpai man un nak pi in ka lung dam hi.
Kei penka min Pu Zomi ka hihi. Tu ni kong pai na vai pen ka mi pih te kiang ah thu hoih thu man pha hong gen nuam leh mai a kiteel na ding in kei vote(mee) nong piak na ding uh deih na tawh hong pai ka hihi. Tu ni kong pai na ah nitak nai 4 lian in hih mun ah thu gen thei ding in hong pai ka hi a, a hi zong in lam kal ah lampi hoih loh na leh vai tuam tuam tawh nai khat sung hong zekai ka hih manin nak pi tak in azah tak huai no te tung ah hong thum ing. Thu sau gen lua leng hong cim taak kha ding na hih man un minit 45 sung bek kong gen ding hi. Nitak lam neh pian ta a hih man in hun sau pi hong zangh kei ning. A hi thei bang bang a nuam thei thei in na om na tek pan un hong na ngaih sak un. A zen zen in ka gen na te sung ah no tawh a kituak hoih na sak namun uh a om leh khut bet na tawh nong muak na ding uh hong zawn pha pha ing.( tua acih laitak khutbet na tawh ki muak ziah ziah hi)
Tu ni kong gen nop thu pen nam thum in khen in hong gen nuam ing, nam khat na ah ih gam in suahtak na a ngah ma, a nih na ah suahtak na ngah zawh ih gam pai zia, a thum na ah mai lam ih kalsuan zia ding te cih tawh tu ni tha hong pia nuam ing. (Tua a cih laitak in khut ki bet khum ziah ziah in ki ho limmah mah hi.) Nam khat tek pan in minit 15 ta bek hong gen ding hi ing zong hong ci thuah lai hi.”
Midang thu gente ka muh ngeite in a gending thu uh laidal ah atkhiat sa in a nei hi uh a,a hi zongin Pu Zomi in a gen ding thu te lai ah at sa cih bang hi lo in bang mah a mai ah koih se lo hi. A ma lung sim a suak thu leh kua ma sawl loh kua ma khut nuai a hih loh lamki lang mahmah hi.
“Ih gam in suahtak na a ngah ma hun tawmkhat en kik ni. Nidang lai pek pek pan in ei Zomi te pen ei leh ei ki uk in ih gam sung ah ei ma thu thu in a om te ih hihi.Asia gam sung ah zong a haugam khat in hong ki ciam teh ngei a, gam dang pan in zong sum bawl sumzuak na na sia takin ki nei ngei hi. Sumzon na, pilna sin na, ..suak ta tak in ih om ngei hi. Thibaw Min hun sung in(1878-1885) ih gam, kawlgam bup mangkang gam kek te in hong la uh a hih manin tua hun pan in Ih gam ei khut sung ah om nawn lo in mangkang te khut nuai ah ih om hi. 1886 January 1 ni pan in mangkang te khut sung ah ki om a, minam tuam tuam pan, ei hih theih zah tek tawh ih gam ih lak kik zawh na ding ci in ki han ciam tekhi. Mualtung mi, zanggam mi cih om lo in ki pumkhat tak in mangkang te ih lang pang kawm hi. Sisan nai san tam pi ki pia a, khua ul tam pi tak ki bei hi. Tua hun sung in ih gam ih lei sung a om na man pha khem peuh pen mangkang te in hong lak sak mang uh a hih man in bang mah omnawn lo phial dongin ih gam ah hong geu to to hi. Neih sateng hong ki butuah sak mang hi mawk a hih man in ih pu, ih pa te nuntak hak sa pi pi tawh ei te hong khang khia sak uh a, tu nitu hun inhih bang a a om thei ihhi. Ih suah tak na ngah ma ih kipum khat a, ki pawlkhawm in na ki semkhawm diam diam hi. Aung Sang hong khankhiat tak teh gam kek mang pi te tawh thu ciam na hong bawl kawi kawi a, ei Zomi te zong ih ki hel hi. Kawlgam bup suah tak na ngah nading in ei Zomi te letmatthu na tawh a ki ngah ahihi. Tua a hih man in Zomi te lung neu huai lo a, kawl te sang in zong ih neu zaw tuan kei hi. Tua bang teng tawh 4January1948 kum in suah tak na ih gam bup in ih ngah hi.”(tua a cih lai tak in khutbet na tawh ki muak ziah ziah hi)
“A nih na ah suahtakna ngah zawh ih gam om zia tawm ki kum to lai ni. Suah takna ngah cil pankipan in ih gam pen democracy tawh ki kal suan to to in mangkang te in ih gam a na hoih hong suksiat sak teng uh ki puah khop in, ih gam khan toh na ding in na tam pi ki sem to to hi. Tua kawm kal ah gam ki uk na lam ah makai ulian te, mual tung mi te leh zanggam mi te cih dan in deih dan, sandan, hong ki bang nawn lo a hih man in khat leh khat ki muhkhialh na hong piang in ki lang pan in thau tawi in ki kap ki do inki om to to hi. Gamkhang to ding a ih han ciam ciam lai tak pen gam khantoh na ding tawh ki buai masa lo in gal ki do ding tawh ih buai to to hi. Sum zon na lam, pil na sin na lam ah a hoih thei pen a, pil na sin hunding teng gam sung ah thau tawi ih hih manin nak pi in sup na ki ngah hi.(tua a cih lai takin khutbet na tawhki muak ziahziah hi) Tu a khang thak te in tua te thei a, ih gam ih kep siamding thu pihi. Tua bang teng tawh ih gam sung pen ki lemlohna hong khang sem sem a hih man in Galkap te in ih gam hong uk uh a, suah tak na ih ngah tei hang in galkap te khut sung ah ih om kik hi. Tua galkap kum pi ki uk na pen lei tung ah tuadan ki uk na a om nai vet lo ki uk na tawh hong uk uh a hihi. Gamsung a, ulian makai teng bek in nuam hongsa to to uh a, mizawng ki tam to sem sem in ih gam kum pi in mipi a ding in bang mah hong sep sak zo lo hi. Tua bang gam sung ah ih omkhak pen nang leh kei a hamsia ih hi mai diam? (tua a cih lai tak khutbet na tawh kimuak ziah ziah hi)Suah tak na ih ngah khit tei hangin ih lung sim ah suahtak na ih cih bang hiam ci in ih thei nai kei hi. Mai lam hun ahkoi ci kal suanding hang a, ihgamkoi ci khan toh sak ding cih pen no hitak a om thu ngai khem peuh tung ah ki nga hi kongci ngamhi.”(tua a cih lai takinkhutbet na tawh ki muak ziah ziah hi)
“A thumna ah Mailam hun ah ih gam kal suan dan ding te bang cih ding? Hih thu in tu laitak thu ah a thu pi pen pen a hihi. Abeisa hun ah bang bang a hiphial zong in tuhun in a thak in democracy tawh ih kal suan ding thupi ta hi. Banghiam cih leh ihgam en puahkei leng kua mahin hong puah sak lo ding hi. Nung deuh in Korea gam ka va pai a, Korea gam makai te tawh gam vai ka va ki kum uh hi. Korea makai te in Zomi te, kawlgam mi te hang in ko Korea anung ta thei hi ung, hong ci mawk a hih manin lamdang sa in ka dong hi. Banghang in ko hang a, no nungta thei hong ci na hihiam ci inka dot leh Hun sawt mahmah hun lai in ko Korea ah gal na sia lua a hih man in ka gam vuah an a piang vet kei hi. Tua hun lai tak in nagam pan un angtang, leh nek theihtuamtuam nong huh manun a nungta a, tu ni in hi bang in a ki mu thei hi hang hong ci uh hi. Gamdang tuamntuam ah a gam khang toh dan te uh enin ka vak kawi kawi a, ei Zogam zong khang to zo tak tak ding hi cih thei ka hih manin tu ni inhih lai ah thu hong gen ka hihi. Tua bang mah in gamdang tampi tak ei gam panin nidang in huh na tam pi ki pia ngei hi na pi tu hun teh ei pen a mau te sang in ih zawng zaw mawk hi. Tu ni in ngaihsut huai hi.” (tua a cih laitak khutbet na tawhki muak ziahziah hi)
“Tu ni in kong pai na thu in tu lai tak a gammakai kiteel na ah kei vote nong piak ding uh ka deih hi. Kei vote nong piak uh leh na khua vuah mei kong pia ding hi, tui kong piading hi cih danin kong gen ngam kei hi.A hi zongin no te ki tangsap, ih ki sap ih sem khawp thei na ding hun man pha hong pia un cih hong thum nuam ka hihi.Kei ma lung tup a hih leh mipi deih deih sep ding ka ut hi. Upadi tawh ki tuak maw ki tuak lo cih te a thu pi ma sa hi lo, ihgamkhang to ding maw, koi ci khan toh sak ding cih a thu pi zaw ahihi. Zuau gen nuam lo kahih man in hong siang gen kahihi. A bei sa hun sung ah Zomi makai pi cing kua hi a, Kua om ngei ih hiam? Ei inn kuan sung pan piang te mah in ih inn kuan thu tel a sep dingthei bek hi. Zawhthawh thu tawh kei vote hong pia un kong ci nuam tuankei hi. Nalung sim vuah ngaih sunun la, khen sat un. Zomi leh Zogam ading in makai hoihtak tak ih neih tak teh ih gam hong khangto theipandinghi. Nang inn kuan sung ke’n kong uk ding na ut loh mah bang in kei sang in nang mah in na inn kuan sung khantoh na ding na thei zaw ding hi. Sum leh paai tam pi ih gama ding in ih bei khin zo hi. Thatang, sisan, khua ul tam pi ih bei khin zo hi. Ih gam khang tohhun ta hi.”(tua cih lai tak in khutbet na tawh ki muak ziah ziah hi)
“Ih gam ah bang mahpiang lo a, koi ci nuntak ding ih hiam? Japan gam, Korea gam mun tuam tuam te ah zong ka vak kawi kawi a, Zogam sang in hoih zaw tuan lo hi. Ih gam ah leitang hoih hoih in, tui siang tho a, singkung hoih in, gan ki khawi thei hi. Khuahunvot a hih manin gan no te cidam hi. Tu tung kiteel na ah Party dang dang te, Zomi hi na pi kawlte khut nuai a om party makai tuam tuam te Zomi te in vote pia kha het kei ni. Kei nong pia kei phial uh zong in Kawlte khut nuai a om ding makai te vote pia kei un. Ih inn kuan sungthu kua mah in hong tel theih pih lo hi. Tu kuam sung teng ih gam ah buai na tam pi tak om cih ka thei hi. Muntuam gamtuampan in zong lungpho na tuamtuamki nei cih zong ka thei hi. Ih sep nate hoih hi. Ih deih loh pi khat mei am pom teta leng ih pum pi kanggawp ding a, a na ih thuak bek ding hi. Ih deih tak tak bang hi a, ih ki sap tak tak bang hiam? Ih lung sim a ih deih bang bang atam zaw thu kim na leha hoih zaw lam in kal suan sawm ni. Zomi khem peuh in Zomi makai te mah Vote hong pia un, theih ngei loh pi khat na piak hang in na lawh taak ding om tuan lo hi.” ( tua a cih lai takin khutbet na tawh ki muakziah ziah hi)
“Mai lam ah sep theih khuan leh hun lem ka ngah ni ciang ka sep ding thu pawl khat a tom in hong gen pak nuam ing. (1) Zomi leh Zogam kep cing na ding (2) Lampi hoih in khua khem peuh lam pi hoih tawh ki zom ding (3) Sum zon na hoih sak na ding, mihau mipil tampi tak ih gam ah nasem sak ding (4) Pil na thu pi sakin sang kah na a nuam thei ding tan 4 ciang a mawk na in sang kah sak ding (5) Lokhawh nagam, sing kung suan nagam, gan khawi nagam ahih man in akitang sang bang bang a ki lawm a ki tuak, a hoih pen in sem ding (6) Zogam ah gamdang te dan in Inn hoih, inn van gil, maw taw, set van tuamtuam neih kim tek zawh na ding (7) A hun zui a khantoh na tawh ki zui khawm na khem peuh Zogam ah zong khangto sak ding. …zom to to leng sau lua ding ahih teh a thu a tel cian a a thei nuam te in dam in ki mu ni.(tua acih lai tak in khutbet na tawh kimuakziah ziah hi) Tu ni ka hun hawm tawh lua ka hih man inka gen ding a, kilawm ka gen khak loh zong tam pi om a, ka gen sawm lohka genkhak zong tam pi om a hih man in khialh na a om leh hong mai sak un, ka lung dam”(tua a cih lai tak in khutbet na tawh ki muak ziah ziah hi) ci in a thu gen hun minit 45 lian cing in athu gen hong man sak hi.
A thugen a man tak teh maan ki zaih nuam aw, thu dong nuam aw mitam lua a hih man in Pu Zomi pen a nung zui te in pai pih mang uh a, mipi zong ih om ih inn zang tek lung sim sung ah thu gil khat pua kawm, paaikawm sa in inn ki ciah tek hi.
*Hih thu pen ka ngaih sut tawm mawk mawk hi a, a tak tak hi lo hi. Khialh na a om leh hong mai sak un. Ih lung sim puak zia tawm khat a ki lam dang tuamding ka deih na tawh kong at hi a, hoih pen hi cih na hi lo hi.
…..Deih Tung…..
Comment piaknop aomleh...