Gualzawhna le Khankum ~ NK Khanno
Nikhat Papi kum 60 gual khat tawh ka kihokha hi. Kihona ah “Ko bel ka kum uh zong a tamlam manawh ta in, bangmah hih zo nawn kei ungh. Khangnote in tuallai zaitha sitlo in khangnolai mahin hong hanciam un” cih vaikhak na kammalte a kimulo lungsim tawng panin thanemna, lungkiatna, kilelh sakna le langkhat ah muanna, lametna, vaipuak suatna cih awsuah te tawh hong genna aw kaza hi.
Tua hi aa, gualzawhna icih in khankum, khanhun cihte tawh kisai ahi tam aw, Khangnote bek a gualzo thei, khangno hun laibek ah gualzawh matutna cih a om thei ahi tam? cih ka ngaihsun kha hi. Nuntakna ah Upa gual, khangno gual, naupang gual cihin khan kum tawh kizui in gual thum a huampi in ikhen hi. Hih hun gual thum ah Khangno gual bekah gualzawhna kingah takpi mah hiam cih lungngaih huai thu khat a om hi.
Mikangte in a paunak uh ah ‘Kum 40 pan in nuntakna kipan pan hi” na ci uhi. Tua hi aa, a huam in kum 30 – 50 kikal pen nuntakna aading a thupi pen hun in atam zaw in kiciamteh hi. Banghang hiam cih leh tua hunkal sung pen na lianpipi ahizong a om nailo thute, nate bawlkhiat, sepkhiat zawh nading theihna kicingta, pumpi lungsim le khate picing zaw ta, cidam thahat, khuak nasep hatlai cih thute hangzong ahi hi. Ahizongin eilam ah ahih leh kum 40 – 50 khengkhin leh a khangham in kingaihsun zaw in 30 – 40 gual pen khanglai mi in kingaihsun zaw hi.
Kum 30 – 50 kikal hun pen mihing khat picin hun, vasa bang hileh a kha kiim hun ici phial zongin leitung tangthu te ah nalianpi a sem, a mukhia mipil, misiamte nasepkhiat hun le a khan kumte uh pen hi thutawh akipelh zong tampi na om zel hi.
Mozart kici min pen tumging uuk te in a theilo ki omlo ding hi. Picasso pen limsuaih uukte in a theilo ki omlo ding hi. Mozart thu i et ciangin Kum 4 gual aphak in a lamdang tumging aw le aminthang late phuak ta cih imu khia hi. Ahizongin Michel Chevreul in ahih leh kum 103 aphak ciangin mel (color) tawh kisai thute hong phuangkhia in leitung bupah minthan lawh hi. Hi mitegel i khankum pen kum zakhat dekdak bang kikhia mawk hi. Tua hi aa, mipil pawlkhatte in kum 60 aa pension lakna thu zong pen hisa pha nawnlo uhi.
Scientists, Sociologists le Psychologists te in gualzawhna ngah theih nading sep/bawl theihna aki neih hun pen dan tuamtuam tawh kantelnate bawl uhi. Hi mun ah “Gualzawhna le khankum pen kisai khinlo hi” ci’n hong mukhia uhi.
Tulaitak in leitung ah mihaupen pa Bill Gates ahih leh kum 30 aphak in billionaire khat na hi ta hi. Malala Yousafai in ahih leh kum 17 gual aphak in leitung ah a nasia pen pahtawina ahi Noble Peace Prize hong ngah hi.
Kumpilian Alexander tha Great in khankum 20 aphak in kumpi suak in, khankum 22 khit ciangin gamlianpi le a thahat mahmah Persia Empire hong sim in hong la zo hi.
Tuni ciangdong kum zalom 21 sungah a pil pen in akingaihsun, E = mc2 theory tawh leitung a zel zo, Albert Einstein (1879 – 1955) a gualzawh hun pen kum 32 gual ahi hi. Kum 41 aphak ciangin “electron bang hangin taikhia, koi ci taikhiat” cih amuh khiatna thu tawh Noble Prize (Physic) tawh hong ngah khia hi. Ama gualzawhna ngah hun ahih leh kum 32 – 41 kikal ahi hi.
Sir Isaac Newton ahih leh “physic aa tha tawh kisai thukhun 3te” thu pen kum 42 gual aphak in a at khiat ahi hi. Tua thukhunte pen tuni dongin manlai in kizang lai hi.
St Paul biakinnpi dan ding a geel architect pa Christopher Wren in ahih leh kum 4 aphak in aksi nelkaai te etna van i ziading alim in suaikhia khin hi. Limsuaih siam minthang Raphael ahih le kum sawmgual sungin (teenager) aminthang lim golpi te suai khin zo hi. Leitung ah lai-at siam minthang ahi Voltaire, Lope Devega, Dimte, Byron, A. Pope, Tennson, Victor Hugo, Francis Bacon cihte in ahih leh a khanlai (kum 30 – 50) sungin lai hoih tampi gelhkhia uhi.
Leitung ah aminthang philosopher Bertrand Russel in khankum 80-92 kikal sungin laibu bu 20 val atkhia hi. Ama lai-at te pen tuni ciang dongin kideih mahmah lai hi. Igor Starvinsky in kum 87 aphak dong mahin a zaknop hiauhiau tumging awte at khia lai hi.
Kum 80 aphata Le-pold Stokowisk in hoihtak in tumging tumthei setset ahih manin leitung ah minthang na hong ngah hi. Suangsui siam minthang Michael Angello in kum 89 aphak in a hoih khia mahmah suanglyim hong sui hi.
Leitung tangthu siapipa Leopold Von Ranke in a khankum 80 pan kum 91 dong leitung tangthute kai khawm in a at khiat leh bu 12 bang hong pha mawk hi. Tumging siam Verdi in a hoihpen tumging aw ahi Otello pen kum 74 aphak in a at ahi hi. Kentucky Fred Chicken (KFC) aphuan khia pa ahi Colonel Sandler ahih leh kum 80 val ah gualzawhna ngah pan hi.
Gualzawhna le khankum tawh kisai in Myron Coler in dawl tuamtuam panin mipil, misiam, mihau, mi minthangte tung ah kantelna kum tampi sung hong bawl hi. Bawl theihna (measurement of creativity) tehna, bang khankum hun ah gualzawhna bawl thei, khankum in gualzawhna ah akisam thu himaw, hilo cihte hong kantel hi. Ahi zongin gualzawhna ding bawltheihna (creativity) a piangsak thu bulpi pen mu zolo hi. Upmawh gen ciang bek in gen thei bek hi. Cihnopna ah bang khankum hunah gualzawhna kingah pelmawh thei cih theihna ding thu kician kimu zolo ahi hi.
Tua hi aa, thupha icih in a hun nei hi cih imu khia thei hi. Pawlkhatta manlang in, pawlkhatta zekai thei hi. Gualzawhna ah akisam in khentatna man, pilna siamna le theihna, lungnemna, kuhkalna le cihtakna, tuahkhak thu cihte kisam hi. Gualzawh pah kei aa leh lungkiat pah ding hilo hi. Khankum tawm naupangno khat i hizong, khankum tam khangham upakhat ihi phial zongin leitung ah hin lai teng gualzawhna icih pen ei aading a om den thu ahih lam i phawk kim ciat ding a thupi penpen ahi hi. Nk Khanno Ref: Knowledge Digest Magazine
Comment piaknop aomleh...