Gen. Tun Kho Pum leh Col. Son Kho Pau ki muhna
Tu hunteh mi pawlkhat in sepkhiat taktakna sangin min le za deihlua thupisalua in ama hih loh, a tanaute seploh bawlloh nangawn a sepdan, a bawldan, a phuhdan, agelhdan, aphuat dan, aphuah dan, a gendan, a makaih dan leh etc, in I theihloh I telloh thu nangawn I tel danin ki genkhaliang, kigen ngamliang thei hi. Kei mahmah zong tuate lak ah khat ka hithei zel khading hi. Ahi zongin I gennop thu in tuate hi masalo in General. Pu. Tun Kho Pum leh Col. Son Kho Pau ki muhdan, ki thuah dan tawmkhat I gennuam hi. Tua madeuh in Gen. Tun Kho Pum thu tawmcik’ I gen masanuam phot hi.
Pu. Pumno pen ni 10/10/1929 kumin Singgial Khua, Chin State ah suak hi. Singgial Khua pen a theilo I omkhak leh Kansau, Seitual leh Tuikhiang Khua te’ tawh ki khuaveng hi.
Galpi nihna huhau leh etc, hang in 1930 kumin Hiangtam Khua, Singngat Division, Manipur ah pem(laal) uha, 1936 kum in Muallum, Singngat Division khua ah pem leuleu uha, Mata Khua ah Sang kah hi. 1948 kumin a U Thang Za Tun makai in Panglian Khua sat uha, Hausa sem uh hi. Tua manin Panglian Hausate aci zong om hi. Panglian Mission Compound ah Sang kah in pawl(tan)VIII zo hi. Kum 1958-1961 in Tankua leh Tansawm Phaipi(Imphal) ah kah hi. Tuakawm in gam leh nam ading nasep ki pan a, Hill Union kici ki pawlna a lawmte pawlkhat tawh phuan in President sem hi. Kum 1961 in All Manipur Tribal League phut uha, ama’n President sem hi.
Zogam leitang ngahkik nadinga ma a pandan tawmkhat:
Kum 1962 July kha pawl in Zosuan tate omna mun Manipur, Mizoram Sialkal tangdung leh Chin State vakual zinin phot a, Sihzangkual leh Khalkha(Haka) dong’ vapha hi. Manipur a tun kik ciangin tua hun laitak, Chin State sung aom a mipihte ki pawlnate Chin min tawh na kalsuan uh ahih manin tuate siksan in CNLA ni Dec 23, 1962 kumin na phutkhia a, thu ki zakna tuamtuam ah zong suahpah, phuangkhiapah uh hi.
Jan 26, 1963 in Manipur Sugnu Palik len(Camp) luh uha, zomang in CNLA Lan(flag)khaipah uh hi. Jan 27 ni Singngat Palik Len luh leuleu uha, zogawp mangin CNLA Lan khai leuleu uh hi.
Kum 1963 July 22 ni-in Manipur nusia in Kawlgam va zin-a, Zangkong a, Chinese Embassy leh Pakistan Embassy a uliante tawh va kimu uh hi. Tua hun lai tak Zangkoang ah Pu. Sitni Chin Sian Thang a sang kahlai tak tawh kituak ahih manin nabuaipih cih thu ka zakha ngei hi. Lai gelhpa in. Pakistan Foreign Secretary tawh ki holem thei in Pakistan a zinna danding hilh in a lahding lai thupi pawlkhat puasak in Sept 10 ni-in Manipur tung kik hi.
Tuakhit a sawtlo in Pakistan zuanin pai-a, Silchar panin Meileng tawh Tlabung(Damegini) ciang pai hi. Tua panin Khe tawh ni thumsung ann nelo in pai ngelhngelh a, khua amial ciangin gamlak singkungtung leh Suangpi tung khawngah giakzel hi. Khatvei singkung tung panin asuk et leh anuai ah Sahang gol mahmah khat ki ziake a, Sahang in a zuizel ahih lam thei panin I pu I pate’n gamsung ah Sahang in hong cingh thei, acih phawk hi. A paipai leh Mausat gingkhat za a, khua gamla nawnlo ding hi, ci-in a vazuat leh vai putek khat na hi-a, tua tawh aki muh a ki panin Sahang in zui nawnlo hi. A gil kiallua mahmah, atha beilua mahmah ahih manin tua vai putekpa in akhua uah na paipih in ann na huan a, ann a nek man sum Rs. 5 piak hi. Tua hunlai in tawmlo khading hi.
Ann anek khitteh atha hong omzaw deuh a, Chittagong Hills lam manawh in pai-a East Pakistan gamgi vatung ngawngaw hi. Gamgi cing’ Palik te tawh ki mu uha, a thu danteng agen khitteh Palik te’ makaih na tawh Dhaka khuapi tung in, tuateng panin Rawalpindi ah Pakistan President Gen. Ayub Khan tawh va kimu thei uh hi. Ki pulak na aneih khitteh Pakistan President pa in Singngat khua leh Sugnu khua a kapna, a luhna thu thu ki zakna a, ki gelhte a dawhkan(Sabuai) nuai ah nakem khinkhia a, a lahkhit adot khitteh a kap danteng Lecture piasak a policy uh na holimpih hi.
Thu tuamtuam aki holim khit uhteh, zin limtak donuamlua ahih manin no mite’n ann nanek uh ciangin bang naci nek ua cih adot ciangin Pu. Tun Kho Pum in Nahtangteh a, ann I nek a gennop na in ann kanek sim un Pakan(Plate) tuamtuam tawh ne ung, acih leh Ayub Khan in acih nopna theilo ahih manin ann apiak ciangin Pakan tuamtuam tawh pia in gamkhat Kumpi zindo mah bangin na bawl hi. Pakistan President pa tawh limtak ki holim thei ban uah, a policy na pomsak in lawmta hihna etsakna leh a itna lahna in Citizen nai khat leh Rolex nai khat napia hi. Tua tawh cidam tak in Zogam hong zuankik thei hi.
Col. Son Kho Pau Suantak tawh aki muhna:
Pakistan gam panin hong ciah khit kum 1964 kumin Champhai khua ah Col. Son Kho Pau Suantak tawh kimu in tua panin Col. Son Kho Pau Suantak tawh ki thuah in Zogam galkap first batch training dingin mi 57 kim tawh Pakistan zuanin pai uh hi. Hong ciah kik dinguh ciangin Pakistan Official te’n Champhai aom Pu. Thual Zen leh a lawmte thu zasak in,Zogam galkapte Arakhan(Rakhine) Chin Hills tawn in Sialkangtang ah hong lutding uh hi, cih thu na zasak uh hi. CNO makai Pu. Thual Zen leh Pu Hrangnawl te pawl makai in Pakistan a Traning te nuamtak’ I gam ah hong lut theih nading un pan deihtak nala uh hi.
Falam, Khalkha leh Tedim aom galkapte a kiton in thakhat thu in doding in na khentat uha, Rih khua a galkapte zong na luhzo uh hi. Khalkha ah athu uh na ki zakhol ahih manin lemtheilo hi. Tedim ate nasia tak a, kapding cih a kigin laitak un, Kawl Kumpi U Ne Win sawltak Col. Van Kulh leh makai pawlkhat te’n nanak khouhlua uh ahih manin piangtheilo hi. Tuaci bangin ana buai vengvungh lai-tak un, Pakistan a Training Zogam galkapte nuamtak in Sialkal tangdung na lutthei hiau uh hi.
Note: Hih thu pen Pu. Gen. Tun Kho Pum Tangthu A TULLO LUNGTUP sungah a galkappih K. Vungzalian leh Thang Gin Lun Guite gelh leh ama Chronology sung panin atom a kong gelh ahi hi. Pu. Gen. Tun Kho Pum tung panin gam leh minam I zundan ding, thu le la tampi kimu thei, hong hilh ahih manin khangthak Zomite a dingin manpha kasa mahmah hi.
Deihsakna lianpi tawh,
Khaibawi
Comment piaknop aomleh...