Tusung teng ka laisim khat ahi Dr. Henry C. Lee (palik thusitbu) thu tungtawn in tampi tak thangahna, lungsim thakhauhna nei ka hih manin a ma thu tungtawn in facebook lawmte in zong thalakna na ngah khak ding vua leh ci’n hong hawmsawn kik ingh.
1. Dr. Henry C. Lee ih cih kua hiam?
Amah pen American gammi Sen minam tagah lubawk, bulh ding khedap, silh ding puan, nek ding ante limci leh kicing tak in a nei zolo a niam pen dinmun pan a hong khangkhia khat hi a, tulaitak in leitungah palik thusittel (inspector/forensic scientist) minthang mahmah khat ahi hi. Leitung ah kawmman a tamman thusittel te lak ah khat ahi a, amah kawmman pen nai khat in dollar tul10 hi kici hi. Khangthak Sherlock Holmes kici liang hi.
Tuni ciang dong mawh thupiang (criminal cases) 8000 val bang kankhia khin hi. Leitung gam 50 bangah thusittel ding in kicial kawikawi hi. Kumsim in thusittel dingin thacialna bekbek tul20 val ta bang ngah hi. Tua lak panin thupiang (case) zathum, zali te thute bek sitkhiatsak dingin sang hi. Amawh kithei khia zolo thupiangte Dr. Lee in sittel leh amawh bawl te kithei khiapahpah ahih manin mawhbawl (perpetrator) te ihmu sip theilo hi kici hi.
A pil asiamna ki iplah ahih manin pension alak khit hang kumpi ten samkik zel ahih manin pension thumvei lakhin hi. A pension lak khit hangin zong leitung gam tuamtuam, sanginn tuamtuam te ah ama pilna, tuahkhakthute gen kawikawi in om hi.
Doctor lukhu nelkai bekbek 23 ngah hi. Kipawlna tuamtuam in kipia kawikawi ahih manin pawlkhatte bang amah akipiak lam aman theilo ciliang hi.
(1) Ama mimal tangthu
Dr Lee pen 1938 November kha in Kansu gamke, Sen gam ah suak hi. Unau 13 pha uh a, amah pen a 11na ahi hi. Kum 4 aphak ciangin a innkuan un Taiwan tuikulh ah lal uhi.
Apu apa khangin sumbawl nam ahih mah bangin apa in sumbawl nasep sem in zin kawikawi hi. Innkuan nuam, nuntaknuam tak in a om laitak un apa akhualzinna tembaw tuahsia in aneihsa uh sumle paai le apa luanghawm kimu nawnlo hi. Tua laitak in Lee pen kum 9 pha pan hi.
Apa nusiatzawh nuntak hamsa in gilvah takin annek loh hun, zat ding sum neih kiuhkeuhloh hun, u te silhsa puante naute in dawl toh hun, puan/bombi golta leh neuta leh silh hun (silh ding dang omlo ahih manin), meivak khat nuai ah unau in ki um in lai et khop hun, lup hun tunciang mei mit pah hun (meisap tam bei ding lau) cihte nawkto ciatciat hi.
A nu in a pua lam nasep bek hilo in aman kalkal in a tate lai-et pih zel in, pilna deihsak mahmah hi. Inn ah sum a omloh sam hangin a tate sangsap ding, laibu manding te ki tasam saklo in vaihawm sak tanghtangh hi. Tua mah bangin a u nau 13 un amau pilsinna line ciat ah a sangpen ciang ahi Dr (Ph.D) lukhunelkaai ngah kim ciat uhi. (Nute thupitna kimu khia mahmah hi.)
Khuapi sungah sangkah ding ahih manin tua sang ah khedap bulhlote kisanglo ci citciat hi. Tua ahih manin a nu in khedap thak khat a sumneih sunsun teng tawh leisak in sang ap hi. Apa nusiat khit zawh khedap thak a bulhcilna hipan ci hi. Hun a tamzaw kheguak tawh a om zaw ahi hi. A nu in neilo pipi in a leisak ahih lam theilua ahih manin a siat baih ding lau in it bawl mahmah hi. Inn pan sangkongkhakpi ciang kheguak tawh pai in tua pan khedap bulh pan hi. Tua mah bangin inn ciah ciangin sangkongkhak pan a pusuah phet in a khedap suahkhia in a inn lam ah a kheguak tawh taipah tiuteu hi. Tua bang tawh a khedap pen kum 2 kum 3 sungbang hong bulhkhop suak hi.
Kawllai sang (Middle School) a kah ding ciangin a upinu te innah om hi. A nu le a u 3na pen American sum thalawh dingin pai uhi. A nu in a khualzin ma in Lee te unau kiangah lai hahkat ding mah hanthawt pi in nei hi ci hi.
Sangkahna ah basket ball uk lua mahmah ahih manin a sang team ah kihel nuam hi. a hizongin a tun tom ahih manin a siapa in pi 6 na phak ciang hong paikik in ci hi. Cik mah hunin pi 6 phazo ding hilo ahih manin basket ball kimawlna pen a lungsim pan lakhia pah in, lailam ah hong hahkat hi. (nung ciangin basket ball a uk luat hun sungaa, a hunbei lawhna te pammaihsa in kisik kik mahmah hi.)
Taiwan Palik academy ah sangnaupang thak a kisap ciangin a mah zong min pia in hong lut hi. A taktak in tua sang pen sangsap beilo leh an kivak ahih manin tua sang ah Lee a lut ahi hi. Kum 5 sung Taiwan gam ah Palik sem hi. A sangkah sungin lai (article) gelh zel in tua zawh sum ngahna neipi pen hi. Taiwan aa nasem Malay gam mi Sen minam nungak khat amuh phet in ngai pah in teenpih hi. Tu in amaute kiteenkum pen 56 bang hita hi. (azi zon na ah zong aminam pih mah zong masa ciatciat in minam it mahmah khat zong a hi hi.)
Kum 27 aphak ciangin a zi tawh American gam ah sangkah dingin hong kithawi khia uhi. American a tun uh kum 10 sung pen hamsa sa mahmah uhi. Newyork University ah Forensic Science sin in tua tawh Dr (Ph.D) hong ngah hi.
Tua pan in Connecticut gamke palik zum ah nasem hi. A nasepna ah thumanna, cihtakna leh thumaan deihna in thupiangte a sittelna ah zong tampitak minthanna ngah hi. Asawt lo in tua gamke ah alian pen palik bu ngah hi.
Ama minthanna pen mawhthupiangte lak ah American kimawlsiam minthang O.J Simpson azi sihna vai ah mithat a kimawhna tungtang in Dr. Lee cial aa, tua panin Dr. Lee in O.J Simpson pen mithat ahih lohna thu lakkhiat (prove) sak thei hi. Hih thu a pianna gamke le a ma sepna gamke kibanglo ahih manin O.J Simpson vai ah kumpi palik lam panin panglo in mawhpaihna a thuak (offender) ahi O.J Simpson lam ah a pang thei suak hi. Tua bang a sepna ah a sumngahte tawh a mipih Sen minamte scholarship piakik in a mipih khangno te pilna sang sin theihna ding in zangkik hi.
Tua bek hilo in hivai ah a langkhat palik te in O.J Simpson mawhpaihna thu a kicin loh ciangin thusittel ahi palik nasem Sen minam pa mawhsak nuam pian uhi. Tua thu Dr. Lee in a theih ciangin Mangkang palikbu te thanemna, thu hoihtak a ciapteh sitset lohna uh mawhsak in, amipih pa tua mangkang palik bute mai ah a hoihna phatbawl se hi.(athu kicing in na simnop leh Ninenine Sanay gelh Dr. Henry Lee, Crackling cases laibu sungah kicing in om hi.)
President lui Clinton le a zawlnu Mocina kikal paktatna thu sittelkhia thei in leh a lawmpa that hi ci a mawhpiakna a thuak Clinton pen a mawhlohna lahkhiat sak in thukhenna ding pan peeng sak hi.
Luanghawm omlo mikithatna thu, kum 30 val bang a piangkhin mi kithatna thu cihte ah ama siamna hangin mimawhte theikhia kik zo uhi.
Tu’n ahih leh amah pen kum 78 bang pha ta hi. Leitung kimvel in thu gen kawikawi lai hi. Zingsang nai 5 in tho den a, nisim nai 16 sung nasem hi.
(2) Ama gentheih zel thumanphate (zop lai ding)
Nk Khanno (Zingsol)
28.9.17 – 5.10.2017
Etsawn laibu; Ninenine Sanay gelh “Dr Henry C.Lee, Cracking Cases”.
Comment piaknop aomleh...