Banghang in gilna se hiam?
Leitung mihing akua mapeuh gilna ngeilo ki om lo zah in kiciam teh hi. Cinat na pen leitung ah namtam lua mahmah a, kam a gen zawh loh zah in om hi. Tua sungpan in Gilna, Gil Gumna cih pen a thuak kha lo mi kuamah om ken teh ki-ci ngam hi. Tua hi-a limtak aki kantel ciangin hih natna apiang sak nam 100 val bang pha hi ci’n ki mu khia hi. Hih lai sungah bangelh ni cileng tam lua, hun beisak, zong kul khol lo ding ahih manin, atheih huai phadiak nam 5 kikup ding in ong gelh ing.
(1) Nek khialh dawn khialh na pan
Kawlte in အစားမေတာ္တစ္လုတ္ ၊ အသြားမေတာ္တစ္လွမ္း ci hi. Atom in gen leng: An kamkhat nek tawh kisai thei, lam kalkhat suan khialh tawh kisai thei cih ding hi. An nek sung ah gu ahih kei leh cinat na apiangsak lung no aom leh, sung- nim, luaksuak, lua, sung-tholh ci sa cih bang in ki om a, tua pen annek khit phet zong hithei, annek zawh nai 4 pan 24 sung in zong hi thei hi. Tua teh an nawh nek lua, tam nek lua liang leng zong gilpi in zolo ahih manin luakna, sung nim na zong piang thei hi.
(2) Patauh luatna (Stress Connection) pan
Mihing khat nakpi in patau lua, lauthawng lua leh tha khat thu in gilna, sung tholh nuam, awng-tai pah lian hi. Lau lua mahmah a, ek na ngawn ateh mi om cih ki za ngei hi. Hih tawh kizom in gen pak leng: Gilpi leh khuak (Brain) ki nak zop pha diak a, ‘Vagus nerve’ ki-ci, phawk theih na thagui pi khat khuak leh gilpi kikal ah ki khung hi. Tua hi-a khuak in patauh na khat nei leh, gilpi zong na patau pah lian hi.
Medical College ka om lai in ka siate khat in hi bang thuhilhna in hong nei hi. “An tam ne lua kei un, gil vah lua leh Vagus nerve ki saan a, khuak tawn in, tua pan mit tung ki hong zo lo, ih-mut suak sak hi, lai na on nop uh leh, an tam neluakeiun” ongcihi. Atelnopdingaonggenhiinahihna ciang khat om hi.
(3) Gilzang neu sung kisap na hang (Celiac disease)
Mihing te gilzang neu sungah khut me neu bangin a zum hik-hiak om a, tua te in ih nek ih dawn te sisan sung atun nang in na huup uh hi. A min ‘Villi’ ki ci hi. Mi kim khat te gilzang neu sungah tua Villi te pen natna huu in kisia ahih man in gilna, sung tholh, gil-puak thazaw, sisan tawm cih bang in om uh hi. Tua bang natna nei te pen ‘Gluten’ kici dat nam khat tawh ki hua hi. Tua Gluten pen sadat (Protein) nam khat hi-a, mangbuh (Wheat, Barley leh Rye) te leh antang nam tuamtuam sung te ah zong om hi. Tua hi-a, amau a ding in hih aki huat pih ante atan ding uh kisam hi. Ahi zong in tuhun ciang in pilna zong khang semsem a, ‘Gluten-free’ ki-ci an te leh amau kilem pih ding ki gelhna laibu te zong piang khia ta hi.
(4) Nek khem peuh tawh ki huat na (Irritable bowel syndrome)
Ahang hih hi cih paulap om vet lo, bang khat peuhpeuh anek ciang gilna, gilpuak sungtholh thapai mi pawl khat om hi. Tua te natna banghang cih siavuan te’n zong kan hak asak mahmah khat hi a, hih bang mi ta ding in zatui zaha nek den thapai sangin bang an nam te ne leh kihua phadiak cih Diary sung ah lim tak ciam teh in, tua aki huat pih te a ngawlh ding thu pi hi. An anek dan zong laih kul hi. Tua ta ding in, an lak a kihel ahi ‘Fibre’ ki ci sung pai a man sak mim-zang dan te tam na an nam te thakhat in tam ne pah lo in,damdam in ani ni in a khan ding ki sam hi. Hih Fibre pen mehgah, mehteh te sung ah tampi om hi.
(5) Gilzang natna (Crohn diesease) kici bawl a piang
Hih gilzang natna pen no.4 na sunga ih gensa natna tawh ki bang na pi, akibat loh na ah, hih natna pen ahang ki mu thei hi. Hih lai ah gilzang neu a ngeina sangin kawciik zaw a, ante limtak in kikhin mengmeng theilo hi. Tua bawl in an nek laitak lian in gilna pah a, luaksuak leh sungtholh tawh kizom a, tua natna avei te’n an nek ding kihta den uh ahih man un, tha nei lo, gawng gawp uh hi. Tua natna te zatui zaha tawh kibawl thei hi. Tua bang natna nei te’n, Sa (protein) dat tam nek ding kisam hi. An nip zaw deuh hahnek ding leh anteh thei puam leh singgah ah sak lam sang nek loh ding kisam hi.
Nek leh dawn tawh kizom a ciap teh huai thu
(1) An nek ciang in, gal delh sa delh ih hih liang kei nak leh, damtak a nek hithiat ding kisam pen hi. An nawm valh lo in, limtak in haizan ngi-ngei ki nak sap pen hi. Ak tang tawm bang lianga, ong ki tuh khaleh cih bang a nek daidai ding hi lo hi. An nek kawm in thu namtui gen ding, nak pitak a pau lualua lo, kam ka buabua, vokpi annek bang a gingsak daamdaam ding sang in kamcip a hai ciauciau ding hi. An nek laitak kiawi loh na te thu hilhna in ki nei lo ding.
(2) An lim tah ci-in khe hik liang in tu tentan a nek ding hi lo hi. Hi thei leh kham-masak a tawp hoih pen hi. Ne-ne puksi om lo ci in kham khin na pi ki hanthawt hamtang ding hi lo hi. Mangkang te paunak khat ah hibang ci hi, “ Surfeit has killed many more than famine” .. kial pi tung a mi puksi sang in an valnekasimitamzaw,cihi.
(3) An nek khit phet in lum lo ding. Ahih theih leh minit 20 bang an nek khit in lam siauh ding hoih pen hi. Nitak an ne hak, tam nek, lum baih, a zingsang teh asi sa in om cih thu kigen ngei hi.
(4) An nek kawm in tui tampi dawn hoih lo hi. Gilpi sungah an leh tui ki pawlh a, gilpi nasem ki beh lap, an nek lim tak zan zo lo, gilna, laina, sung puak sak hi.
Hih lai asim kha te akua mapeuh Pasian in thupha ong pia ta hen. Amen. Upna Laigil
Comment piaknop aomleh...