Aksa Taangciim – 1 ~ Hau Za Cin
‘Taangciim’ cih ciang ‘buhciim’, ‘vaimimciim’, ahih kei leh a huampi in ‘annciim’ cihna zong ahi hi. A huampi in ‘Taang’ a kicih ciang ann (food) genna hi a, ‘taangciim’ cih pen ‘annciim’ cihna zong hithei hi. Ahi zongin tuni a i gennop pen ‘taang’ (millet) lakam ah ‘sawmtaang’ (mim leh sawmtaang) pen ahi hi. Zomi te ann nek masak lak ah Mim, Taang, Hakai, Bal, etc cihte kihel kha dinga; a lim deuh leh a ciin tangtang kulzaw deuh Kawlkai, Vaimim, Buh, Mai, etc cihte a nunung lam hikha mai ding hi. Ka nek ngei vive hi bilbel a, mim bang pen ka tam nek hetloh pawl hi a, taang zong ka nek tam hetloh khat ahi hi.
Aksa leh Taang kihuan khawm ‘aksa taangciim’ pen ka khatvei nekna hi! [Aksa taangciim cih ciang aksa leh buh a kihuan khawm genna zong hi veve a, ahi zongin kei gensawm pen aksa leh taang kihuan khawm aksa taangciim ahi hi]. Zomi te paunak ah, “Gitta leh Pute in annpal ciam masa hi,” a cihte banga mi nekma, khanglui ngeina zuih mana ne hi zawlo in, keimahmah in taangciim ka nek ngei zel hangin aksa ngiat tawh a kihuan ka khatvei nekna ahi hi. Taang ciin laiin aksa tawh meh ding cih pen a baih hilo a, aksa bang pen mikhual neih ciang khawng bekin a kine kha ahi hi. Buh ciin i siam ciangin buh leh aksa meh pen tamzaw deuh a, tua mah gam khangto leh minam khangto lakah zong a tua tungah a limzaw na om tuan nawnlo hi.
Ka lamet hetloh, nupi te pau tak leh ka manglama zong ka mat khak loh, ka ngaihsutna ah zong a tua bang annlim om hi cih ka theih ngei hetloh pen Nipini nitak lam kikhop khit ciang ka hawhna innteknu in hong lui venvan mawk hi. Lung lah dam, gil lah vah, tagah nawimu mahmah bangin ka aam nek mahmah uh hi. Taa-pao or wai-taai or take-away ahih kei leh ki tuun lai hitazen aive! Phamawhlopi maw, khatvei aksa taangciim nek sunsun.
Ka nu tawh taang lak ka khawh zel uh thei ing. Vaimim lak ah kipawi taang ka bawh zel uh ka phawk hi. Vaimim banga a khuk nei, a ci kituh hilo a kipawi ahih manin a po dan kibanglo hi. Vaimim kungte lak ah a tam po lua te kibotkhia in, a kivang na deuh tengah kisuan kik in a kikim hilhhelh in kihawi hi. Ka nu ciin te pen taangman vive hi a, buhsih tawh huankhawm in man dakdak hi. A guak in zong a sih in kihuan a, lim lua hi; lei kivalh dekdek liang hi.
A ciin, a lak, a suk, a huan… nasep tamlua, nek theih dinga a kihuan taktak pen baihlo ahih manin khanglui mite in taang kinekpih, taang kihuan pen deihsakna lian mahmah in a ngaihsut uh ahi hi.
Zomi te tangthu ah nungak melhoih Vanleng tanu ngahna ding a kidem unau te in um sunga taang tang khempeuh lei lak ah sungkhia in a vekpi in a um sungah a thun kik khit ding hi a, a naupang penpen bekin thun kik thei hi. Tua pen bangci thun hiam cih leh gitta hon in huh uh hi. Gitta tui cing te a huh nuamlo a u te in gitta huhna ngahkiklo ahih manin um sunga taangtang te um sungah thun kik theilo uh hi.
Nang zong taangman hi in, taangsih hitaleh na ne ngei lua ding hi. A hul a kihuan ahih kei leh buhsih tawh kihuan zong hi kha ding hi. Ahih kei leh Aksa tawh kihuan mah zong hikha ding hi. Na nu hong huansak hi kha inteh, na ni hong huansak hi kha inteh…. midang zong hi kha thei hi. A limna pen a kigen theilo hi a, buhsih leh aksa zah maha lim Zo ann ahi hi. Deihsakna leh itna tawh hong kipia ann khempeuh a lim ahih mah bangin Aksa tawh a kihuan taangciim lim dan pen a kigen theilo Zomi te annlim hi.
USA pen leitunga vaimim tam ciing penpen ahih mah bangin taang tam piangsak penpen gam India ahi hi (world leading producer of millet is India). Anih tuak un Zomi te tenna gam ahi hi. A pianlohna gama ann khatpeuh kinekpih pen a thupina leh a limna ‘special’ ngiat hi. Mel hoih tuam ngiat, sam bang khang tuam leh kilawm. Lungdamna lian cihnopna hi.
Mi nekloh a ne cihna hilo in, mi nek bang kei zong khatvei ciamkha ta ing cihnopna, lungdam man hi. Vok ngoi sa vitvit, namtui veuveu khawng mitkha ah hong kilang a, Khuado Pawi hong nai hanhan tawh kibang hi. Zomi hih mah nuam ngaungau ei. Hau Za Cin (Phuitong Liim)
Comment piaknop aomleh...