Thupatna
Leitung ah pilna leh siamna tawh akibawl vanzat atuamtuam nalamdang tampi omkhin zo ahihi. Khantohna khua hun in hongtalkaih in mazang tak in laisinna, tawh pilnasang pipi atung kitam mahmah ta ahihi. Ahih hang in vanzat bawl theih khatzong ineinai kei hi. Minamdang te bawlsa te zong avek in i thei zo naikei hi. Inei zo naikei hi. Tua ahih leh Zomi in ikisapna khat om lai ahihi cih kithei hi.
Na innsung ah nabawl theih vanzat bangteng nanei hiam?
Inn pua napai khiat ma in na innsung ah lungngai in en kawi kawi dih in. Na lupna inndei sung teng sittel in. Tua khitteh na an huanbuk sung lut inla kabawl theih bang om hiam? cih lung ngai in.
Anhuan buk pan nakisilna buk sung ah pai in la, navan zat te bangteng omhiam? cih kidong kawm in lungngai in. Tua na man ciang in nakizep na liimlang mai ah ding in la, navan zat te ngaihsun kawm in ei mah leh ei mah ki en ding hihang. Tua khit teh lengla dona, na inn deisungah tawlnga khawm sa in minam dangte tawh leitung thupiang te kikum khawm in TV pan leh Internet pan mite vanzat bawl te en kawmsa in Zomi te nun khuasak zia kikum khawm diamdiam ding ihihi.
(A) Nalupna inndeisung;
Na lupna inndei sungah navanzat’ zanpuan sunpuan, nalupna delh phah pan kipan, lupna tau te, napuan khaina te, na lupkhap te leh tua nazat puan te tungah liim tuamtuam kibawl te Zomi te pilna leh siamnatawh kizang in kibawl ahi nam maw? cih ngaih sun dih in. Zomi in bawl thei dinghi piangthei dinghi cih thupom khawm ding ihihi.
(B) Anhuan buk sung;
Na an huan buk sungah anhuan na tuukte, gas zatte, hatok liang in mei mutseem kul loh ziate, kuang leh keu nazat te’ Na kuangtung ah liim hoih nono kibawl te mehteh meh gah ahing silsel ding na koihna tuikhal bungte’ Zomi bawl na nei kha hiam?
Nidang in ahih leh Zomi te in umkeu leh singkuang bawl thei uh ahihi. Uum keu bang te zing leh nitak kizang lua ahih maan in annekna lam mun pen i kam cia ding san in zolsitset nong a, adang teng vom bikbek hi.
(C) Kisilbuk leh Dailen buk sung;
Nakisil buk leh dailen buk sung ah na zat vante ahi saban tang leh saban vui’ Nasam sawpna tuamtuam te’ naha za leh na hanawtna kungte’ tuate na koihna vanbawn te Zomite pilna leh siamna tawh akibawl na nei hiam? Napuan sawp na set te Auto a kisawp ziau te Zomi company pan kibawl hileh kei leh nang Zomi kipak mahmah ding ihihi.
Na kisil buksungah na kinulna ding dial natuamtuam te namai ngo zawk nading in mainuh naneih natuamtuam te in man nei vive in nalei bek ahihi. Zomi te bawl theih kisilbuk dailen buk sungah vanzat khat zong omnai lo ahihi.
Nidang in ahih leh Zomi pu leh pa te’n vuttui khaih in kisilna , puansawpna in zang uh a, gimnamtui lua lo ahih hang siangtho mahmah ahihi. Keimah in zong kazang ngeikha laihi.
(D) Tun kizeem kipuah na inndei sungah;
Kizeem kipuah pen Zomite in kitam uk lua lo hi. Auk lua nupisa, papi sate kigen sia zawsop thei hi. Kizeem kipuah cih pen siangthona cidam na ahihi. Tu in na kizeem na kipuah na ah’ navanzat te Zomite pilna leh siamna tawh kibawl na nei nai hiam?
Nasam kawt te akeu na ding in huihsa tawh mek ziau aa, ki na kimut na te’ Nasam cidam na ding in nuih theih nam tuamtuam te, nasam hiat na samsih te’ Namai ah na nuh tuamtuam te’ mitmul tung mukka tung melnamtuamtuam in nanuh te’ nakut ci’n na khe ci’n ah na nuh ci’n san/eng/vom/dum/aau za namtuam te Zomite in ihbawltheih na om nai lo setyung kimu nailo ahihi.
Hih bangte khit ciang liimlangpi maiah iding linlen aa, i hoih mahmah hi. Hoih i kisa mahmah hi. Tua leh apuatam kizem na te eibawl theih kha zong ki nei lo ahih man in Zomi te ihoih ding zah in kihoih zo nailo ahihi.
(E) Lengla inndei ah TV leh Internet pan zindo na;
Inn sungteng hi hawl kawikawi khit teh ei bawl thei khatzong kinei lo mitebawl vanzat bawl teng kizang in kizeem sitset in lengla inn deiah tut pha tung ah i tun linlen tek hi. Leng la in dei ah ih koih tutna te dawhkang hoih nono te’ Paakbel hoih nono i koih hi. TV ahoih theithei i koih hi. Internet te ah thukizak na i bawl hi. Phone zat namtuamtuam tawh sms, limtuamtuam i kikhak hi.
Minamdang khat lengna in khatvei vei hong pai teh Zomite/ Chinte khut ma pan apiangkhia innsung vanzat te khatzong mulo kha thei ding ahihi. Tua ban ah TV thuthang thuphuang te in Zomi te bawl nalamdang vanzat tuamtuam te amin gen khiat na (advertise) leiun leiun’ hoihhi hoihhi’ kiman mahmah hi cihna i munai kei ding hi.
Innsung ah vanzat nau pang vanzat nam tuamtuam leh zatui zaha namtuamtuam, naupang kimawlna liim neunono tuamtuam dong in bang kibawl hia thei nailo in kumzalom 21 ah mual isuak ciaicuai hi.
Thukhupna;
Tua ahih manin Zomite pilna siamna te tawh ah vanzat bawl khiathei omnailo a mipite zong nasep kiguan theilo, kiguan zolo in, nasep neilo in igam ah mitam pi kiom ahihi. Siamsin na sangte ah phinciltak leh dan theihtelna ( skills and technology) kipan tah kha lo in gamgua kui dawn ah kiluai lingleng kha ihhi gige hi.
Thu dang khat in gen ni cileng Zomi neusek nuam ka hi keihi. Zomi te pilna leh siamna in vanzat kibawl thei nailo ahih na kilaikuai lawh zaw ih hihi. Makai leh Nungzui, Meitei gun leh Zogun, Penglam thu leh Thangho Liando , Beh tangthu te kinial nialnial hun kheng zo ahihi.
Electronic vanzat te, Chemical vanzat te , Palastic tawh kibawl vannam tuamtuam te’ Huih sung ah thuleng, laleng, liim tuamtuam te, Tuisung, tuitungah’ apai thei mihing tebawl vanzat namtuamtuam te lamdangsa in lengna inndei pan et nabek pilna leh siamna in Zomi khangsawnsawn te adingin Sapaan keensang pan Japan galhun a motor pei kisia khuk suk abang hi.
Zomi pilna leh siamna anei khinsa te hawmthawh na hizawlo in Zomi khango te in mailam ah i maban ding (challenge) in vanzat bawl khiat theihna pansan la in world market ah kitodelh ding i lung ngulh mahmah hi.
Hau Thang
Comment piaknop aomleh...