Stock Exchange ~ Dr. Singpi
Tu tadih Zomi sungah Shares tawh investment bawl pawlkhat aom teei hangin kitam lua nailo ahihman in Stock Exchange thu kitawm theih mahmah laai hi. Leitung News tuamtuam te I etciangin Stock share Exchange tawh kisai thutuamtuam pen hong kisuaksak den aa, tua te tungtawnin gamkhat ii sumbawlna le leitungbup ii economic pen kizom mahmah ahihmanin avekpi I telkei phial zongin, a hampi ciang thei leng alem mahmah dingin kangaihsun hi. Ei tawh kisailo cih theih omlo hi.
Ahangin ei innlelo nih le thum neih leh, Business tawmtawm neih te-in gunpi sungaa tui malkhat tawh kibanglel aa, huihpi guahpi anung ciangin a tunna mel kitheilo in amang thei ziau thei ahihmanin leitung huihnun zia theih kholhna in thupi mahmah dingin ka lemen hi.
Business world ah employee, Self-employed, Business Owner le Investor ci-in mi nam 4 in kikhen thei aa, eimi sungah a tamzaw pen employee ihi aa I hun, I thatang le I siamna te tawh midang aading nasepsakin sumzong pawl I hihi. Pawlkhat te pen Self-employed I hi aa, Sushi, saizuak(ei leh ei in sem pah), mawtaw bawl, services tuamtuam te huam hi.
Tawmno khat pen Business owner dinmun ah omin a mahmah kihel tangtang nawnlo in employee te sawlin sumzongna a nei te ahihi. Investor lian taktak kitawm laai mahmah ding hi. Employee le Self-employed in thatang le siamna suangin nasepna hi aa, Business owner le Invester te pen pilna le sum zangin nasepna ahihi.
Stock Exchange pen a kitel theithei dingin gennuam ihihmanin Zomi Ideas zangin I muhngeite tungtawnin gentehna le min khat zangin kikum toto ding hihang. Amin dingin Pa Lian te innkuan I ci ding aa, amau Tedim ah a om danin ngaihsun ni. Amau Vaimim lopi khat nei-in tua Vaimim te azuakna panin kumsimin sum tampi ngah uh hi. Amau pen Self-employed ahihman in amau innkuan mah diangin nasem uh hi.
Nasep ahoih mahmah hangin tu-aa aneih uh a Lo bek tawh hauh nading hong om theilo ahihmanin thu hong ngaihsun uh hi. Hih vaimim Lo panin kum khatin sum tampi ingah sam hangin Lo leithuah nading le akisam vanzat, kiak hahna le chemical tuamtuam pen I sumngah tawh kileizolo ding ahihmanin alawm le gual pawlkhatte kiangah sumbul hong kihel nading in acial uh hi. Tu masiah ciangciang pen Pa Lian te innkuanin amau Lo nasepna ah 100% ah 100% anei ahihi.
Azenzenin midang te-in teng 400 hong lut nungin hih Lo nasepna ah ko ii neihding sehtan pen 40% hi leh na ut hiam ci-in Pa Lian in sang zenzen leh, Pa Lian in 60% bek nei laai in, a lawm te in 40% a neisuak hi. Amau kipawlna ii man pen zong teng 1000 hong suak pah aa, tua lak ah Pa Lian te-in teng 600 man a neisuak hi. Hih Lo nasepna tawh kisai thuneihna zong 40% a neinawnlo suak hi.
Nidang aa danin amau ut bangbangin hih thei nawnlo suak hi. Tua pen private company tawh hong kibang ding hi. Amau kipawlna hangin sumbul tampi neito ahihmanin a kisap Lo thak, Lo aa zatding van, nasep cial nading aa kipan sum tampi neih beh bek thamlohin Bank te kiangh zong sum leitawi ding hong baih zaw hi. Hih tawh kisai pen aminthang mahmah- Shark tank (USA, AU) te Youtube pan en leng kitel mahmah ding hi.
Azenzenin amau kipawlna (private company) in nasep tangzai nading leh a company a lian semsem lunggulh ahihmanin Underwriter ahi Investment bank te zawn in, Public company apian theih nadingin Initial Public Offerings(IPO) a kici amau company ii share te mipite leitheih dingin Stock Exchange ah hong koih ding hi. Underwriter te tungtawnin Pa Lian te innkuan, investment abawl masa a lawmte-in tua company ii share bangzah nei cih pen, amau company sumlut, vaineihzah, leibatzah tungtawnin kituatsak dinghi. Tua IPO tungtawnin amau company aading sumbul tampi kibehlap toto ding hi.
Amau share aman tungtawnin amau sum bangzah nei cih zong a kituat theisuak hi. Banghang hiam cih leh company khat in IPO tungtawnin Stock Share Exchange ah amau company a koih(List) zenzen leh company tawh kisai thu te mipi theihin (Disclosure) bawlkul hamtanghi. Amau share alei Bank, Investors, Institutions (Insurance,Building societies), pension fund le Hedge Fund te-in amau leizawhna tawh kituakin tua company ah share (sehtan) hong nei ding hi.
Pa Lian te ii amau company ah a neih a sehtan(Share) pen 60% hinawnlo-in hong kiamsuk ding hi. Bill Gates bangin Microsoft Company ah share 1% nei hi. Tua 1% ii man pen 100Billions bang himawk hi. Banghang hiam cihleh amau company ii man pen 1 Trillion (1000billions) val ahihman hi.
Gam khempeuh phialin Stock Share Exchange nei uh aa, tua tenglak pan a minthang pen in US gam aa New York Stock Exchange (NYSE) hi-aa New York khuapi aa Wall Street ah omhi. Tualo NASDAQ zong minthang mahmah hi. Australia gamah Australia Securities Exchange (ASX) kici hi. UK ah pen London Stock Exchange (LSE) kici aa kawlgam aa kipan gam khempeuhin nei kim phial hi. Kawlgam aa pen Myanmar Securities Exchange Centre (MSEC) kici in kilim zat khollo hi.
Stock exchange tawh ka kisaina omlo kahimanin buai nuam keng na cikha hiam? Tua bang kici theilo ding hi. Stock exchange ah na inn, na mawtaw, sumleitawina hong pia Bank khempeuh om hi. Na tuantuan na mawtaw company khempeuh om hi, annek tuidawn le puansilh niikteen na leina company le shopping (Costco, Aldi, Walmart, Woolwoths, Burnings…etc) khempeuh zong omhi.
Na Bus tuantuan te zong atamzaw stock exchange tawh kizom gai hi. Na pension sum te zong stock exchange aa company te stock share te lei ahihmanin Stock exchange tawh kinak sai mahmah ding hi. Na phone zat khempeuh ii company te pen stock exchange ah ki list hi. Na zatzat Social Media khempeuh Stock exchange ah om hi. Stock Exchange tawh a kinahvawhlo company pen tawm hi. Aom sunsun te zong company neuneu te hizaw pian hi.
Tua ahihman in Covid-19 dan aa buaina a om takciangin company te stock shares te kiamsuk gawpin company tampi in zawmlawh mahmah uh hi. Tua ahihman in tua company te kumpi te-in sumleitawi ahih kei leh company share te leisak in a kipuuk loh nadingin panpih hi. US aa Stimulas Package le Australia’te Stimulas package sungah company tampi sum le paai tawh huhna (bailout) piak nading om hi.
Banghang tuate kisam hiam cih leh, azenzenin Bank khat hong kipuuk zenzen leh tua tawh akizom inn loan, car loan, business loan, personal loan, insurance te hong kipuuk toto ding aa kibuai toto dinghi. Tua bek thamlo, company te ii share te akiat gawpciangin gamdang pan kumpi let company (government backed company) te-in tua share te leigawp thei hi. Tua ahihmanin Australia gamah Sen te-in Australian company a share man uh a kiam laaitak a lei theih ziauziau loh nadingin thukhun athak khung ngiatin kidalna bawl saisai uhhi.
Laisiangtho sungah “mihau khat Pasian ukna sungah a lut ding sangin phim bilvang sungah Kaloah khat a lut ding baihzaw lai hi” acih pen I la khial lua hi. Pasian ukna sungah Jesuh simloh hauhna le pilna tawh akilut theihloh zia agennopna hizaw aa, hauh nading a kikham hihetlo hi.
Tua ahihmanin I nuntak khuasakna ah I kiim I paam en gige-in nuntak khuasakna nei zoleng, I gualzo dingaa, Pasian I minthang sak zaw ding hi. Sum le paai tawh kisai deih veve aa, a zong veve ding ihihmanin khuahun tawh kituakaa I nuntak theih nadingin kihanthawn nuam hang ei! Dr. Singpi Ps- Atawpdong asim zo te-in thupha ngah tahen!!! 🙂 Ref: 1. Investopedia.com 2. ABC Foreign Investments Article 12101332 3. Rich Dad Poor Dad
Comment piaknop aomleh...