Kiphatsakna pan Picinna lamah ~ Thang Van Lian
Mi kiphasak khat peuh na tuak kha ngei hiam? Bang hangin kiphasak hi ding hiam? Ei mahmah zong ih kiphatsak lam ih phawk loh hun tam gige ding ahi ta zongin kei’ tuahkhakna ngei ah mi kiphasakte pen apilna ahih kei leh a siamna, a neih a lam ahih kei leh a mel a tha kicing a sa, ama’ muhna tanah kuamah eng keng… aci mite ahi uh hi. A taktakin apil taktakte kipilsak het lo uh a, ahau taktakte kihausak lo uh hi. A hoih taktakte kihoihsak lo uh a, a hat taktakte kihatsak lo uh hi. Mi khempeuh in manphatna khat ciat kinei napi mi’ a muhsak lo a ei a bek muhna panin kiphatsakna hong piang hi.
Pilna, siamna, hauhna leh minphatnate in ahi ding zahin mui a but lohna leh phattuamna apiansak zawh lohna ahang tampi lakah a kitel phadiak khat in ‘kiphatsakna’ hi hi. Siamna kizatna ding akhaktanpi in kiphatsakna mah ahi hi. Mi kiphasakte kuate hiam ih cih ciangin mi tawh akipawl theilote hi. Mi thusim lo uh hi. Kiphatsakna in mimal, innkuan leh kipawlna khat peuhpeuh ah hoihna piangsak ngei lo hi. Kiphatsakna tawh kisai-in Will Sol Tedim Lai Siangtho sungah zong sak leng mun 43 bangah kimu thei a, a vekpi-in kiphatsakna a siat huai zia lam tam gen pen uh hi.
Paunak Lai Siangtho sungah hi bangin na kigelh hi: “Kisaktheihna in siatna hong tuaksak a, kiphatsakna in pukna hong piangsak hi.”1 “Kihisakin gamtatna leh kiphatsakna lungsimte pen mawhna hi a, migilo hihna lim ahi hi.”2 Kiphatsakna leh a innkuanpih teng pen Lai Siangtho sungah hi bangin na kigelh hi: “…hoihlohna, huaihamna, khatlekhat kisiatsak nopna, hazatna, mi thahna, kitotna, khemna, a sialam bekbek ngaihsutna, zuau genna, mi gensiatna, Pasian muhdahna, midangte a heh theih a maizum theihna dingin gamtatna, kiphatsakna, kisialhna, thusia bawlna, nu leh pate’ thu man’lohna, gamtatsiatna, ciampelna, midangte khuallo, hehpihna neiloin, a sia namkim”3 cihte hi.
Paunak leh thupil ka sim ngei khatah: Akipuk kuan ciangin kiphasak masa hamtang hi;4 Kiphatsakna leh zawnna pen hoih lo napi teng khawm gige thei uh hi;5 Kiphatsakna masa a, maizumna in nungzuih hi;6 kici hi. Hi takpi hi. Kiphatsakna tawh akithuah ciangin bangbang pilna siamna ahi a, hauhna liatna minphatna ahi phial zongin zahtak huai ngei lo hi. Sawt kimang lo hi. Zomite zong khamtung mualdawn panin Pasian in zang gamah hong puaksuk a tuipi gal dongah mi’ sin bang sin thei sem thei dingin hong pantah hi. Tangthu en kik leng hi bang dinmun ih tun sawt nai lo ahih manin kiphatsak khak ding a ol mahmah lai ahi hi.
Daniel Defoe kici mi khat in, “Natna a suksiat leh abawlna zong suksia pah hi”7 ci ngei hi. Siavuante’ gen hi leh kilawm hi. Picinna lamah ma ih sawn toh semsem zawh nadingin kiphatsakna lamah a suksia mahmah dinmun pan kiniamkhiatna lamah nakpi-in kizun toh kul ding hi. Zomite minam picing kician khat ih suah theihna dingin kiphatsakna paisan a, picin ih kisin ding kisam pha hi. Reinhold Niebuhr kici theologian khat in “Kiphatsakna pen mawhna bulpi hi” na ci ngei hi. Ama’ gen bangin mawhna bulpi ahih theihna thute en pak leng:
- 1) Thuneih kiphatsakpihna (Pride of power)
- 2) Thutheih kiphatsakpihna (Pride of knowledge)
- 3) Pha kisakna kisaktheihpih (Pride of virtue)
- 4) Biakna kiphatsakpihna (Pride of religion)8
Mimal leh kipawlna ah hih kiphatsakna in maban limci tampi hong suksiatsak thei a, akuitung ding kimlai paktawngsak hi. Sumbawl lawhcing kipan khat hong kiphatsak ciangin asum kuan hi pahpah hi. Nasep ngah thak khat hong kiphatsak ciangin nasep za khang nawn pha lo dingte hi thei hi. Gamdang tung khat hong kiphatsak ciangin thu a khual zo nawn lo hi thei hi. Tua pen kiphatsakna gah na hi gige hi.
Gam khangto mite’ lungsim puakzia leh thupi asakte uh research bawlin akikanna khatah, “Nuntak Hoih” (Ethics) thu masa pen hi, kici hi. Zomite zong minam khangto leh minam kip ih suah theihna dingin ih nunzia ah kiphatsakna paisanin picin dan ih siam kul ding hi. Khristian ih hih zawh kum zalom nih bang ih lutna sungah zong mawhna tawh kisai ih kihilhcian ciangin “Adam’ mawhna” bekbek ih gal gen ding hong hi thei nawn sam lo hi. Gamkhangto tehna pen amitamna, agam zaina leh leisung sum piang phazah tawh kiteh lo a, amihingte’ lungsim puak tawh kiteh pen hi, kici hi.
Hih thu in Zomite lametna lianpi hong nei theisak hi. Bang hang hiam cih leh ih mi tam leh ih leisung sum piang gen ding om lo a, ahi zongin kiphatsakna apaisan minam nunnem leh picing ih suak thei hi. Tua pen sum tampi tawh lei a kul zong hi lo hi. Hausa, Upa leh biakna makai hihna khawng kiphatsak pih kha kei ni. Zomite’ sungah beh kiphatsakpihna, Pawlpi (denomination) kiphatsakpihna, Hausa kiphatsakpihna, khua kiphatsakpihna cihte in minam khat a ih kalsuanna ah mazan lahna leh mabinna tampi hong tun khin hi, cih tangthu in hong lak hi.
Leitung minam picingte’ kiang anopna khat in kiphasak het lo, ih pilloh ih siamlohnate hong zahpih het loin itna tawh lam hong lakzaw uh hi. Ahi zongin kiphatsakna in mi zahpih baih sese hi. Khuapi ateng zo masa hihna, gamdang tung masa hihna cih bang tuamtuamte kiphatsakpih kei ni. Banghang hiam cih leh kiphatsakna in pilna siamna, hauhna liatna leh min hoih minpha khempeuh kipuksak hi. Leitungah kumpi hoihlote in mitampi a lomlom a thah theihna ding galvan (Weapon of Mass Destruction) neih ding hanciam niloh uh a, kumpi hoih leh pilte in ahih uh leh mi alomlom a lunglutsak theihna ding nasep (Weapon of Mass Attraction) bangci neih theih ding, cih thu buaipih uh hi, kici hi.
Zomite apil ahai alom atang a ih tun ngeingaina gamte en le hang Pasian’ hehpihna tawh minam picingte’ ziak a zo ih hih lam kitel hi. Ei zong ih tuntunna ah midangte a lomlomin alunglutsak zo minam suak thei ciat leng deih huai mahmah hi. Tua ahih manin ih kim ih kiang a minam picingte’ picinna thuguipi khat ahi kiphatsakna nusiat ding leh picin kisin ding lam thupisakin hanciam ciat hi. Mi langdo masak ding leh mi lehpan ding sangin mi hup ding lamsang ngaihsutpi-in nei ciat ni. Z-Zomite han lungciam khangto diam! Rev. Thang Van Lian
Endnotes:
- 1 Pau 16:18.
- 2. Pau 21:4.
- 3. Rom 1:29-31.
- 4. Manglai-in “Pride goes before a fall,” kici.
- 5. Manglai-in “Pride and poverty are ill, yet often dwell together,” kici.
- 6. Manglai-in “Pride goes before and shame follows after,” kici.
- 7. Manglai-in “Desperate diseases need desperate cure” kici (Daniel Defoe).
- 8. Smith, David L., A Handbook on Contemporary Theology, Grand Rapids: Baker Books, 1992, 33-34.
Comment piaknop aomleh...