Na ngaihsutna zaisak semsem in
Tuhun ciang mite kihona ah ‘think outside the box’ cih tamveipi na za ding hi. A gennop in bang hiam cih leh mite ngaihsutsa bek ngaihsun lo in mite ngaihsutna khenlam ah na ngaihsutna zaisak in cihna hi. A hoihzaw, a gilzaw, a ciimzaw in ngaihsun thei in cihna hi (creative thinking). Banghang hiam cih leh ngaihsutna i cih pen singkuang sungah akikhumcip banga toi hilo in eima ngaihsutna ciangciang a huam, huihlak banga taanzau ahi hi. Hun hong kihei in kizepna hong kidang a, sam met dan hong kidanga, duh leh deihdan hong kidang i cihte a tua bang dinga a ngaihsun khol, a lungsim a zaisakte khuak pan hong pai a mipi nautang in a kizui ngengngang na hileltak hi. Fashion never last, it changes. The only thing constant in life is change… cihte i phawk hi. Kizepna a lui theilo cih omlo a, hun kikhel bek mah leitungah a kippen ahi hi. Hi takpi mah hi.
Thuthak, lathak, ngaihsutna thak neih pen a thupi mahmah ahih hangin mite ngaihsut loh bang peuh ngaihsutna zong a hoih hikhin tuanlo leuleu hi. Siamnel tak, ciimtak, mite lungsim theikholsa a ngaihsut siamna pen ngaihsut tanzau lak ah a manpha leh a hoih hi a, mite lungsim leh ngaihsutna a khel taktak thei hipan hi. Tua dingin thu pawlkhat kisam hi:
1. A manpha in a kizang thei ding ngaihsutna hoih leh mite a lamlak thei ding ngaihsutna thak ngaihsut siam kul hi.
2. Ngaihsutna hoih neihte a kitel baihna dingin mite kiangah gensiam, zuak siam kul hi.
3. Ngaihsutna hoihte lak ah koi kisam masa pen, koi kizuak leh mipi zel baih pen ding cih theihsiam kul hi.
4. Ngaihsutna hoihte a kitheih ciang bangci taksuak sak ding cih theih kul hi.
Hih a tungate khempeuh a kitelna dingin mite ngaihsut bang hi a, mite ngaihsut bang na ngaihsutpihte bangteng hi a, mite ngaihsut ban ah na ngaihsut theih bangteng om hiam cih tawm suutsuk lai ni.
a. Mite’n bang ngaihsun uh hiam cih thei in.
Mite ngaihsutna bang hiam cih theih masak pen a ban zopna dingin a kisam leh a thak ngaihsutna neihna dingin a kisam masa ahi hi. Mite ngaihsut theilo in nang ngaihsut leh amau ngaihsut a kibatlohna tello ding hiteh. Tua dingin mite in bang deih uh hiam, bang duh uh hiam, bang thu thei nuam uh hiam, bang lunggulh uh hiam, bang lunglut uh hiam cihte na theih kisam hi. Tuate na theih ciang na ngaihsutna a zaisak thei na hihlam na phawk ding hi. Tua manin khuadak in ngaihsun inla, mite in bang thu gelh, bang laibu sim, bang puan tawh kizem, bangci sum zat, bang anne cihte na theih ding a kisam ahi hi. A innsung vuah bang om, a inn lim vuah bang kisuang, a lupna vuah bangci van kiseng cihte na theihpih kisam hi. Music a ngaihnop uh bang hi a, a ciamnuih gennop uh bang hi a, a mi gensiat nop namte uh kuate hi a, a mi phatnop namte uh kuate hi hiam cih na theih kisam hi. Mi lian milalte bek a pakta nam hi a, a ma innkuanpih leh a tanaute sangin sum leh pai nei, mi minthangte a pi bawl mi ahi hiam cih zong na theih kul hi. Ama innkuan leh a mau tanau teng bek leh a beh a phung bek a thupibawl nuam, a kithupisak nuam nam ahi hiam. Ahih kei leh mihai pen leh mi pil pen in zong thupi a sak mite a thupisakpih te ahi hiam. Thupi leh pahtawi huai takpi te a pahtawi leh a thupi bawlte hiam cih khawng na tel kisam hi. Thudik gum, thuman gen, thuhoih deih leh thupha pia nuam mite na muh leh tua bang mite sung pan, khut pan leitung adingin a hoih a thupi thu leh la, na leh vante hong piang hi cih na thei ding hi. A thu sawikaih nuam pian, a lungsim in ngatna lam khat, sak maw khang maw a neisa khat a hih leh tua bang mite sung pan thupha leh thuhoih kitam ngah mello hi cih na theih ding hi.
Mite ngaihsutna leh kisapna na tel mahmah ciangin a kisamte bangci huksak ding cih na thei ding hi. Mite na panpih thei ding hi. A kisap ‘gap’ omte na vuksa sak thei ding hi. Tua banga ngaihsun theite kiang pan ngaihsut siamna, thumuhsiamna, nasep siamna i cihte hong pai ahi hi. Tua manin na mit hak lela inla, na lungsim kongkhak hong beba inla, na ngaihsutna khuak tai kawikawi sak in. Na sep theih ding na huh theih ding vai thupi na mu pelmawh ding hi.
Numeite in thupiang khat peuh om leh ‘bang hiam’ ‘bang hang hiam’ ‘bang thu hiam’ cih khawng thei masa nuam hamtang uh hi. Tua banga lungpil mahmahna, thukan nop mahmahna a hoihna tampi om hi. A sia lam kanlo in a hoihlam a kan nak uh leh a meetna tampi a mu uh hi. A sia lam a hih ciang a hoihlo hibek hi.. hmmm… A tamzaw ah tua banga thukante in a thutheih uh leh a thumuh uh a hoihzaw a hih theih dan a muh uh leh gen ngam pah uh hi. A hoihzaw a sep ding dan a theih uh leh pulak ngam pah uh hi. “Phamawh kei e, a hi bangbang hisuak lel hen,” a cite adingin a kilamdangsak ding thu lawnkhia ngeilo uh hi. Tua pen mite ngaihsutna nawngkaisak nuamlo, siatna lianpi a piangkei ding nak leh kigolh kul kei, gen kul kei, minsiatpih tak kei ci uh hi. Tua pen ngaihsutna thak a puakhia ngamlote ngaihsut dan ahi hi. A hoihlo peuhmah a gen ngam, a hoihzaw a theih peuhmah a pulak ngam, a kisam bangin a sem pahpah ngamte a pil, a ciim ahi hi. Hoihlohna muh khempeuh bek gen a aw tawnga kikote pen a hoihlohna pulak ahih hang a hoihzaw a zah tampi in a tangko theih kei uh leh mite in ‘kamtam, thusia pulak, mi gensia, mi hoihlohna kawk, mi genhak… cih bangin koih lel ding uh hi. Tua manin a hoihlo thu khat, na khat na theih leh a hoihzaw thu tawh a khekna ding na gensuak pah, na kizuihsak pah ding a hi hi. Tua khempeuh a pian khit ciang a ban na zom kik ding hi.
b. Mite ngaihsut naihlohte ngaihsut in neiin:
Na ngaihsutna khan in. Mite ngaihsut ciang bek ngaihsut in neilo in a ban ngaihsut sawm in. Mite ngaihsutloh dan bekbek in thu ngaihsun in cihna hilo hi. Mite ngaihsutna khen lam ah ngaihsutdan ding a om hiam cih kan in. Na ngaihsutna mite ngaihsutna banah tanzau sak, zaisak in. Mite cih khempeuh nial in thutuam sat in ngaihsutna thak vive phuan in gamta in cihna hilo hi. Mite ngaihsutna abawlpha ding ngaihsutna na neih leh nang ngaihsutna behlap in mite tungah pulak in. Mite kipawlna ah na lung a kim kei leh nang lungkim bangin gamta in tua kipawlna pan taikhia in thutuam sat, pawldang phuan, midang te kiangah tai in va kipawlpih in cihna hilo hi. Na omna taisanlo in a hoihzaw ngaihsutna tawh ngaihsutna hoihlozaw te khek sawm in cihna hi.
Na ngaihsutna a hoihzaw sa a na gen, na kuppih a, mite in hong thukimpih loh cianga nupi nuak banga na taikhiat a thutuam na sat leh a picinglo, a ginalo na hizaw a, ngaihsutna hoihlo ngaihsutna hoihzaw tawh khek ding cih sungah kihello hi. Tua banga na taikhiat leh mite in hong pakta lo in hong thusim khollo ding hi. Na tunna mun pan zong na lungkim keileh tai kik pah ding cih thei khin uh hi. Bak bangin hong mu khin uh ahih lam na tel ding hi. Khatvei leh gamsa (ha nei ing, nawi nei ing), khatvei leh lah vasa (kha nei ing, leng thei ing) na hihna hong mulo in omlo ding uh hi. Tua manin na lung a kim kei a, na ngaihsutna uh a kituak kei leh kidang koih phot ding, na ngaihsutna a hoihzaw pen na hihtheihzah a genpihpih ding, lungkialo ding. Nikhat ni ciang “hizaw mah veh aw” hong cih ni uh om pelmawh ding hi. Tua ni ngak zolo a na nuaktai leh “pha lel ei, ngaihsun khial ei” hong kici lel ding hi. Tua manin nang leh nang na kisit tel mahmah a, na ngaihsutna na tel mahmah ding kisam hi. Na lungkiat pah leh, na heh pah leh, na nuak pah leh a lungduai zolo, a hoihzaw a pianna dingin a thuak ngaplo na hizaw hi. Thuhoih, nahoih a pianna dingin thuakzawh, do zawh, ngakzawh leh lungkialo a sep zawh kisam hi.
Makai khat na hih a mipi lungkim nawnlo mite lawplo, mite thadah leh mite kidang koih na sak leh mipi tungah amau ngaihsutna leh amau hoihsak dan zong a gen ding uh na phal ding, hun na piak ding ahi hi. A kisam banga tua a kigen leh a deihte uh na seppih, na patpih ding ahi hi. Nang muh sanga sauzaw mipi lak pan amu om cihna hi a, nang muh khitloh pen nangsanga mit tampi a neizaw mipi tein a muhna zaizaw hi cih na tel ding ahi hi. Tua manin ngaihsut thak, ngaihsutna tuamtuam a om hiam ciin mipi tungah dot zel ding, kuppih zel ding ahi hi. Mipi ngaihsut leh hoihsak khempeuh a hoih hi khin denlo napi, a hoihzaw zong a ngaihsun om kha thei den zaw hi. Tua manin mipi tawh sepkhop na siam leh mipite ngaihsut na thei dinga, mite ngaihsut nailo bang omlai hiamcih zong na mucian thei ding hi.
c. Ngaihsutna omsa lak pan bangteng kizang thei lai cih tel in:
Ngaihsutna thak bekbek tawh a buai a om laitak in ngaihsutna omsa sung ah bangteng kizang theilai hiam cih a tel mahmah a om zong kisam hi. A khuahun leh a mun tawh kizui in a kizang thei nawnlo thu tampi om thei hi. Tuate bang hi a, bangci khel ding cih theihtel kisam mahmah hi. Ngaihsutna hoihpipi zong mun tampi ah a van a na om lo ahih manin mipi hamphatna dingin kizang theilo hi. A kizang theite bek kep, zat masak a, a dangte nusiat bawl zong akul hun om hi. Zat theihloh khempeuh nawlkhin in a thak vive delh nuam cih zong a hoihlo hi. A lui lak pan a pha om a, a thak lak ah zong a sia om thei hi. A hoih pen a hun leh a mite tawh kituak in zattheih ding akisam ahi hi.
d. Ngaihsutna thak bangci zat ding:
A omsa leh a thak na tel ding ciangin a haksa mahmah khat pen a omsa pen a kizang theisa hi. A thak pen a kizang nailo, a kisin nailo thu hi. Ngaihsutna bek hi a, mite zat nailoh ahi hi. Nang a zang ding na hih manin na kalsuanpih ding dan kidawm takin na gel ding, na lungngaih ding ahi hi. Tua pen ‘a thak’ zat a baihlohna hi. Na zattheih leh mite hong pahtaak mahmahna hidinga, na tukpih leh mite hong pampaihna ding ahi hi. Na kalsuan dan ding limtak na ngaihsut masak masiah na zatpahloh a, na gelgel phot apilhuai pen hiding hi. Ahi zongin ekteh bang na tutpihcip leh na kisik dinga, mite hong muanna leh mite hong lametna kiam ding hi. A hunlapa gamtat theih a hoihpen mah bangin ngaihsutna thak khat peuh a kisam banga zat theih zong thupi diak a, mite makhelhna ding nam khat ahi hi. Mite na makhelh ciangin a limci zaw ngaihsutna hong lut denta ding hi.
Tua manin na ngaihsutna khel ngam inla, na ngaihsutna hoihzaw a om leh pulak ngam in. A meet ding, a manpha ding ahih leh im kei inla, a sia ding pan a honkhia thei thu a hih leh nawhsa in genkhia mengmeng in. Leitung pen ngaihsutna tawh a kiuk hi a, ngaihsutna thak nisim piang den hi. Ngaihsutna lui a kip, a kho tampi, a thak a om thei nawnlo ding om mah leh a thak tawh akilaih thei ding tampi om veve hi. Leitung na khek nop leh na ngaihsutna a hun a mun a mi tawh kizui in kheksiam in, khek ngam in. Bang hang hiam cih leh mi khempeuh in a hoihlam kimanawh a, a hoihzaw kideih tawntung hi. Tua manin, na ngaihsutna zaisak semsem in!
Hau Za Cin
Phuitong Liim
http://www.hauzacin.blogspot.com
Comment piaknop aomleh...